اشکال دارد
يعنی چنين كاری موجب اسقاط تكليف نيست و نمیشود به آن اكتفا كرد؛ ولی در اين مورد می‌توان به فتوای مجتهدی كه در رتبهی بعدی است رجوع كرد. رجوع کنيد به: احتياط واجب
کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند می‌تواند برای معاش خود کسب کند، چنانچه آن علم واجب یا مستحبّ باشد، می‌شود به او زکاْ داد، و اگر تحصیل آن علم واجب یا مستحبّ نباشد، زکاْ دادن به او اشکال دارد، بنابر احتیاط واجب نباید بگیرد.
عنوان مسئله:
کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند می‌تواند برای معاش خود کسب کند، چنانچه آن علم واجب یا مستحبّ باشد، می‌شود به او زکاْ داد، و اگر تحصیل آن علم واجب یا مستحبّ نباشد، زکاْ دادن به او اشکال دارد، بنابر احتیاط واجب نباید بگیرد.
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله خوئی] نظر مبارک راجع به تحصیل علم و اجتهاد مرقوم فرمائید که آیا اگر کسی مثلاً به وسیله نماز و روزه استیجاری می‌تواند استرزاق نماید و طلب علم و اجتهاد نماید، آیا تحصیل علم بر او واجب میباشد یا خیر؟ و دیگر آنکه اگر پدر و مادری مخالفند با تحصیل برای فرزند خودشان شخصاً، آیا در این صورت امر آنان مطاع میباشد یا نه؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا از نظر آیت الله مکارم شیرازی، حرام بودن ازدواج موقت با زن فاحشه بنابر احتیاط مستحب است یا احتیاط واجب؟
- [آیت الله خوئی] زیدی که مشغول تحصیل علم میباشد ملکی داشت و فروخت اگر بخواهد با این وجه به مکه برود می‌تواند لکن هیچ عایدی غیر از وجوهات ندارد، آیا وظیفهاش خرج کردن از وجوهات و رفتن به مکه است یا تکلیف دیگری دارد؟
- [آیت الله خوئی] سید اهل علم است، کسب و شغل او از اوّل یا تحصیل بوده و یا ترویج و به هیچ کسب و شغل آشنایی ندارد که بتواند از آن ممر اعاشه نماید، فقط وجوه است و وجوه، منزلی دارد برای سکونت خود تقریباً مساحت زمین آن 240 متر مربع، چنانچه مساحتی از زمین منزل را بفروشد و برود حج نماید می‌تواند و از وضع سکونتی او تغییر نمیکند و به عسر و حرج نمیافتد، آیا چنین سیدی مستطیع است یا خیر؟ توضیح آنکه بعد از برگشتن از حج هم چون راه اعاشه دیگر ندارد ناچار است از وجوه شرعیه روزگار بگذارند، با همه این عرایض او مستطیع است یا خیر؟
- [آیت الله خامنه ای] 1. برخی از مراجع تقدّم مسح پای راست بر دست چپ را بنابر احتیاط واجب و برخی مستحب می دانند، نظر مبارک مقام معظم رهبری (دام ظله) چیست؟ 2. اگر مسح پای راست با دست راست و مسح پای چپ با دست چپ بطور هم زمان انجام دهیم چطور؟
- [سایر] طبق نظر آیت الله سیستانی، اگر زنی از قوم قریش نباشد و بین سن 50 تا 60 سالگی خون ببیند و آن خون نیز آثار و نشانه های حیض را داشته باشد، بنابر احتیاط مستحب، باید هم به وظیفه ی زن مستحاضه، عمل کند و هم نباید کارهایی را که حائض از آن ها منع شده است، انجام دهد. چطور می شود این را فهمید؟ من مخصوصاً نمی فهمم که اگر آن زن تصمیم گرفت که به این احتیاط مستحب عمل کند، آیا باید آنرا خون حیض حساب کند یا باید مانند قبل از 50 سالگی، عمل کند؟ من نیاز به توضیحات دقیق دارم.
- [سایر] آیا در قرآن کریم و یا احادیث حکمت یا علت مستحب بودن ازدواج بیان شده است یا خیر؟ با توجه به اینکه خداوند دانا و حکیم میباشد و امروزه که نیاز ازدواج مخصوصا برای جوانان به شدت احساس می‌شود (اگرچه امری سخت و گاهی محال شده است) پس چرا خدای متعال ازدواج را واجب نکرد مانند نماز و یا روزه و ... . خدا در قرآن فرموده که از فقر (یا به قول خودمان از لحاظ پول و مادیات) نترسید زیرا خودش از فضل خودش عطا میکند (آیه 32 سوره نور). پس شاید علت استحباب ازدواج مادیات نباشد؛ پس علت و یا حکمت آن چیست؟ آیا می‌توان گفت که ازدواج مسولیت آور است و انسان باید تعقل و تفکر کند که آیا برای انجام مسولیت هایی که ازدواج به دوش او میگذارد آماده است یا نه؟ (مسولیت هایی مانند همسر داری یا تربیت فرزند یا کسب درآمد حلال برای خانواده و ... .) و به همین دلیل ازدواج مستحب است؟
- [امام خمینی] دختر و پسرهای امروزه که در مدارس و دبیرستانها و دانشگاهها و مؤسسات با هم معاشر هستند و برای محرمیت، صیغه برای خودشان یا پدر و فرزندانشان قصد دارند جاری کنند که این معاشرتها حرام نباشد، چون حضرت عالی اذن پدر را در باکره احتیاط واجب میفرمایید و در این موارد چه بسا هست که پدرها راضی نمیشوند و یا آنکه نمیشود اذن گرفت، اجازه میفرمایید که این احتیاط ترک شود و بدون اذن ولیّ صیغه جاری گردد یا خیر؟ و دیگر آن که بعضی موارد هست که پسر و دختر به هم علاقه دارند و تحصیل اذن از پدر بواسطه شرم و حیا و موانع دیگر مشکل است آیا ترک این احتیاط در این صورت جایز است یا خیر؟
- [سایر] با سلام. همانطور که می دانیم یکی از امورمهم در زندگی هر فردی ازدواج است.و اسلام نیز در این زمینه بسیار تاکید کرده و نوعی از ازدواج را نیز به عنوان ازدواج موقت تعریف کرده است.احادیث و روایاتی در این زمینه وجود دارد .از جمله :((امام باقر (ع) فرمودند : زنی که مالک نفس خود ( آزاد) باشد و سفیه ، مجنون و کودک نباشد . در چنین حالی شوهر کردن او بدون اجازه ولی جائز است.امام صادق (ع) فرمودند : هر زنی که بخواهد اگر مالک نفس خود باشد ( یعنی کنیز یا دیوانه نباشد ) می تواند ازدواج کند و اگر آن زن بخواهد می تواند وکیل بگیرد.امام صادق (ع) فرمودند : بکر و غیر بکر مساوی است که باید نکاح به اذن آنها باشد و هیچ زنی را نکاح نمی توان کرد مگر به امر و رخصت او .ابو عبد الله (ع) فرمودند : باکره می تواند بدون اجازه پدرش ازدواج کند.امام صادق (ع) فرمودند : اگر دختر راضی شود بدون رضایت پدرش ازدواج موقت نماید اشکالی ندارد.امام صادق (ع) فرمودند :ازدواج موقت با دختر اشکالی ندارد . تا زمانی که دختر از باکره بودن خارج نشود . به خاطر آنکه ممکن است باکره نبودن دختر برای خانواده دختر یک عیب حساب شود.و روایتی را در این زمینه شنیده ام که ائمه صیغه های موقتی که شرط عدم مقاربت در آنها باشد را بدون اذن ولی برای دیگران می خواندند. ازدواج موقت بین دختر و پسر از نظر اسلامی مانند ازدواج دائم است ولی اسلام شناسان و مراجع تقلید از زمان کهن تا به حال درباره اینکه دختر بتواند بدون اذن ولی ازدواج نماید اختلاف نظر داشته اند و بسیاری از آنان به خاطر دوری از هرج و مرج و فساد اذن ولی را شرط عقد می دانسته اند و می دانند . ولی بسیاری بر این عقیده اند که در اسلام بنابر حکم اولیه اذن ولی در عقد دختر بالغ و رشیده شرط نیست چرا که ائمه اطهار (ع) در بسیاری از اخبار رسیده اذن ولی را در ازدواج باکره رشیده شرط نمی دانند و حتی در برخی از روایات ازدواج موقت دختران را بدون اذن ولی و در صورت عدم ازاله بکارت جایز می دانند.حال بسیاری از مراجع به علت مسائل اجتماعی ازدواج موقت را با اذن پدر احتیاط واجب یا واجب و لازم دانسته اند.که به حق می توان گفت صحیح است.با وجوداینکه حکم مراجع تقلید سند است و باید به آن عمل شود از حضرت عالی می خواستم بپرسم آیا گفته های مرا تایید می کنید یا در برخی جملات آن ایراداتی مشاهده می کنید.لطفا آنها را ذکر کنید. من مشغول به تحقیق در این زمینه هستم. سوال دوم من این است.من و دختر خانومی که به هم علاقه داشتیم،از طریق تلفن و پیام کوتاه و گاهی نیز به شکل حضوری ارتباط داشتیم. ارتباط ما فقط در حد صحبت کردن با یکدیگر بود.اما مرجع تقلیدم این ارتباط را جایز نمی دانستند.من در آن زمان حکم دقیق مرجع تقلیدم را در مورد ازدواج موقت نمی دانستم و بی اذن ولی دختر او را به عقد موقت خود در آوردم. شرط عقد ما این بود که ارتباط ما به احترام پدر دختر با وجود محرم بودن در همان حد صحبت کردن باقی بماند واز آن حد تجاوز نکند. (آیا تا اینجا به دلیل اینکه که عالم نبودیم گناهی مرتکب شدیم؟) اما بعدا فهمیدم که ما می بایست تکلیفا از پدر دختر اجازه می گرفتیم.و عقد ما صحیح است اما دختر مرتکب گناه شده است. ولی ما عقدمان را به هم نزدیم و ارتباط خودمان را به همان شکل حفظ کردیم.و از حد صحبت تجاوز نکرد.به یکدیگرجملات عاشقانه می گفتیم اما از گفتن خیلی از جملات نیز خودداری می کردیم.آیا با بر هم نزدن عقد بعد از آگاه شدن از حکم صحیح آن،مرتکب گناه شدیم؟آیا با گفتن جملات عاشقانه به یکدیگرمرتکب گناه شدیم؟لازم به ذکر است که بعدا به لطف خداوند خانواده های خود را از علاقه مان به یکدیگر آگاه ساختیم و الان نیز با هم زن و شوهر هستیم.
- [سایر] یکی از مواردی که در کتب عرفانی مثل رساله لب اللباب" و "رساله سیر و سلوک منسوب به بحرالعلوم" از لوازم قطعی برای سیر الی الله، شمرده شده است؛ عزلت می باشد. ظاهراً این عزلت، عزلت از دنیاپرستان و عدم برقراری مودت و دوستی با آنان است، تا صبر و اراده سالک متزلزل نشود؛ و از این رو تا سالک "سیر من الخلق الی الحق" و" سیر فی الحق بالحق" را تمام کند، لازم است که این عزلت نسبی را ادامه دهد: (فاعرض عن من تولی عن ذکرنا و لم یرد الا الحیاه الدنیا) نجم، آیه 29 و حاصل آنکه: کسی که از نفس خود مطمئن نباشد که مخالطه با مردم آن را فاسد نسازد و از آمد و شد ایشان اخلاق ردیه از برای او هم نرسد خلوت و تنهایی از برای او افضل است. بلکه هر که از قدر ضروری از کسب علم و عمل خود فارغ شود لا محاله ابتدا خلوت و تنهایی از برای او افضل است تا نفس خود را به اخلاق حسنه بیاراید و ازمفاسد اختلاط با مردم ایمن شود. و بعد از آن اگر در اختلاط با ایشان فایده ببیند اختلاط کند. و همچنین کسی که به مقام انس با پروردگار رسید و مرتبه استغراق از برای او حاصل شد و هنوز نفس او به مقامی نرسیده که با وجود مخالطه با مردم، انس و استغراق را ازدست ندهد و آمد و شد با ایشان مانع امر او نشود، خلوت و عزلت از برای او بهتر؛ زیرا از فواید مخالطه با مردم هیچ نیست که با این، مقاومت تواند کرد. و به این جهت بود که بسیاری از دوستان خدا کنج خلوت را گزیده و در خود را بهروی خلق بستهاند. و به آشنایی یک کس از همه بی گانه شدهاند. و در گوشه تنهایی سر بهخود فرو برده میگویند: ما را هوس انجمنی نیست که عشاق جز خلوت و در دل گله از یار نخواهند. علاوه بر این عزلت که خاص سالکان است؛ دستوراتی در احادیث برای دوری از اهل فسق آمده که عمومی است و دائمی. از طرف دیگر با توجه به توصیه های اولیای خدا، تا سالک از سیر الی الله و فی الله، فارغ نشده است، نباید به ارشاد و موعظه دیگران به طور عمومی و رودررو بپردازد. البته خود می دانید که در هر صورت امر به معروف که به معنای واکنشی در برابر کوتاهی دیگران در اتیان واجبات یا دوری از گناهان است، با وجود شرایطش بر همگان واجب است؛ و بحثش با ارشاد که امری ابتدا به ساکن و کنشی است؛ فرق دارد. از طرف دیگر بنابر گفته یکی از استادان اخلاق؛ کارهای فرهنگی که نیاز به ارتباط تنگاتنگ و رو در رو با مخاطبان ندارد از بحث ممنوعیت ارشاد، مستثنا است، پس با توجه به لزوم عزلت عام و خاص برای سالک، آنچه عجیب است این عبارت (بند اول) از کتاب ارزشمند "معراج السعاده" می باشد؛ که ملا احمد نراقی (ره)، نه تنها عزلت خاص، بلکه به نوعی عزلت عام را نیز منتفی کرده است. علاوه بر این، بین دو بند این عبارت، ربطی نیست؛ چنان که اولی مربوط به امر به معروف و دومی مربوط به مراحل ارشاد می باشد. فصل: مختصری از محرمات شایعه در میان مردم صفت پنجم: کوتاهی و مسامحه کردن در امر به معروف و نهی از منکر پس اگر از برای مؤمن دین داری میسر شود که: بعضی از اینها را دفع کند، از برای او جایز نیست که در خانه خود بنشیند و از مردم کناره جوید، بلکه بر او واجب است که بیرون آید و دامن بر میان بندد و دین خدا را اعانت کند. بلکه از برای هر مسلمی سزاوار آن است که: ابتدا از خودشروع کند و خود را به صلاح آورد. و مواظبت بر طاعات نماید. و محرمات را ترک کند، بعد از آن، به اهل و اولاد و اقارب و خویشان خود پردازد. و ایشان را ارشاد کند، و از اعمال ناشایسته باز دارد. و چون از ایشان فارغ شد تعدی به همسایگان و اهل محله خود کند. و از ایشان به اهل شهر خود. و همچنین تا به هر جای از عالم که دست اوبرسد. و چنانچه کسی با وجود قدرت در یکی از اینها، اهمال و مسامحه کند باید مستعد مؤاخذه پروردگار در موقف قیامت باشد.(معراج السعاده با ویرایش محمد نقدی،انتشارات هجرت). با عذر خواهی از طولانی شدن سوال، خواهشمندم که بند اول عبارت بالا را توضیح داده و ارتباط آن را با عزلت عام و خاص شرح دهید؛ زیرا در صورت درست دانستن عبارت بالا، همواره باید حضور در محیط هایی را که احتمال انجام گناه بیشتر است را بر محیط های سالم (در صورت تاثیر امر و نهی و عدم تاثیر پذیری بد ما از محیط) ترجیح دهیم و مثلا در این صورت سکونت در شهرهایی چون تهران بر شهرهای مذهبی چون قم و مشهد، ترجیح دارد یا رفت و آمد از مسیرهایی که منکرات بیشتری در آن اتفاق می افتد لازم است، یا هم نشینی با گناهکاران برای اصلاحشان واجب می شود و... "تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل".
مسائل مرتبط از این مرجع
- فقیری که یاد گرفتن صنعت برای او مشکل نیست ویاد گرفتن او هم محتاج به مدّت زیادی نباشد، می‌تواند با گرفتن زکاْ زندگی کند تا وقتی مشغول یادگرفتن است، می‌تواند زکاْ بگیرد.
- اگر مالی را که فقیر بابت خمس و زکاْ گرفته از مخارج سالش زیاد بیاید، بنابر احتیاط مستحبّ باید خمس آن را بدهد امّا صدقه مستحبّه بنابر احتیاط واجب خمس دارد.
- کسی که می‌تواند زکاْ را به مستحقّ برساند، اگر زکاْ را ندهد چنانچه دادن زکاْ را به قدری تأخیر انداخته که نمیگویند فوراً داده است بنابر احتیاط واجب، باید عوض آن را بدهد و اگر به این مقدار تأخیر نینداخته مثلاً دو سه ساعت تأخیر انداخته و در همان دو سه ساعت تلف شده، در صورتی که مستحقّ حاضر نبوده، چیزی بر او واجب نیست و اگر مستحقّ حاضر بوده، بنابر احتیاط واجب باید عوض آن را بدهد.
- سیّد نمیتواند از غیر سیّد زکاْ بگیرد، ولی اگر خمس وسایر وجوهات کفایت مخارج او را نکند و از گرفتن زکاْ ناچار باشد، می‌تواند از غیر سیّد زکاْ بگیرد، و ناچار بنابراحتیاط کسی است که با فرض دسترسی به خمس وسایر وجوهات کفایت زندگانی روزمرّه او را ننماید و احتیاط واجب اقتصار کردن بر گرفتن زکاْ بقدر رفع ضرورت یومیّه است.
- طلا ونقره سکه داری که زنها برای زینت بکار میبرند حتی در صورتی که معامله با آن رایج باشد، زکاْ آن واجب نیست در صورتی که حقیقتاً به آن نیاز داشته باشد و به جهت فرار از زکاْ نباشد وگرنه زکاْ را باید بدهد، بلکه اگر معامله با آن رایج نباشد ولی پول طلا ونقره به آن بگویند، بنابر احتیاط واجب زکاْ آن باید داده شود.
- اگر به کسی که بدهکار است ونمیتواند بدهی خود را بدهد زکاْ بدهد، بعد بفهمد قرض را در معصیت مصرف کرده، چنانچه آن بدهکار فقیر باشد، می‌تواند آنچه را به او داده بابت زکاْ حساب کند، ولی احتیاط واجب آن است که اگر از آن معصیت توبه نکرده، چیزی را که به او داده بابت زکاْ حساب نکند.
- چیزی را که انسان بابت زکاْ به فقیر میدهد لازم نیست به او بگوید که زکاْ است، بشرط این که بداند فقیر قبول تملّک این مال را ولو از زکاْ باشد مینماید، بلکه اگر فقیر خجالت بکشد، مستحبّ است باسم پیشکش بدهد، ولی باید قصد زکاْ نماید در صورتی که بداند آن فقیر قبول مطلق مال را میکند ولو این که زکاْ باشد، والاّض اگر بداند زکاْ را قبول نمیکند بنابر احتیاط واجب آن است که زکاْ را به او ندهد.
- اگر طلا و نقرهای که دارد خوب وبد داشته باشد، می‌تواند زکاْ هرکدام از خوب وبد را از خود آن بدهد ولی بهتر است زکاْ همه آنها را از طلا ونقره خوب بدهد ولی بنابر احتیاط واجب زکاْ همه آنها را از طلا ونقره بد نمیتواند بدهد.
- زکاْ گندم وجو وقتی واجب می‌شود که به آنها گندم وجو گفته شود و زکاْ کشمش بنابر احتیاط وقتی واجب می‌شود که غوره است و موقعی هم که رنگ خرما زرد یا سرخ شد، بنابر احتیاط زکاْ آن واجب می‌شود ولی وقت دادن زکاْ در گندم و جو موقع خرمن و جدا کردن کاه آنها و در خرما و کشمش موقعی است که خشک شده باشد.
- زنی که از شوهر اطاعت میکند و شوهر خرج او را نمیدهد، اگر ممکن است می‌تواند خرجی خود را بدون اجازه از مال او بردارد ولی با اجازه حاکم شرع باشد و اگر ممکن نیست چنانچه ناچار باشد که معاش خود را تهیّه کند در موقعی که مشغول تهیّه معاش است اطاعت شوهر بر او واجب نیست اگر جمع هردو ممکن نباشد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله بروجردی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند می‌تواند برای معاش خود کسب کند، چنانچه تحصیل آن علم واجب یا مستحب باشد، می‌شود به او زکات داد و اگر تحصیل آن علم واجب یا مستحب نباشد، زکات دادن به او اشکال دارد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند می‌تواند برای معاش خود کسب کند، چنانچه تحصیل آن علم واجب یا مستحبّ باشد می‌شود به او زکات داد و اگر تحصیل آن علم واجب یا مستحبّ نباشد، زکات دادن به او اشکال دارد.
- [امام خمینی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند می تواند برای معاش خود کسب کند، چنانچه تحصیل آن علم واجب یا مستحب باشد، می شود به او زکات داد و اگر تحصیل آن علم واجب یا مستحب نباشد، زکات دادن به او اشکال دارد.
- [آیت الله سبحانی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند می تواند برای معاش خود کسب کند، چنانچه تحصیل آن علم، واجب یا مستحب باشد می شود از سهم (فی سبیل الله) به او زکات داد. زکات فطره;
- [آیت الله فاضل لنکرانی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند می تواند برای معاش خود کسب کند چنانچه تحصیل آن علم، واجب یا مستحب باشد می توان به او زکات داد و اگر تحصیل آن علم واجب یا مستحب نباشد، زکات دادن به او جایز نیست.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند می تواند برای معاش خود کسب کند، چنان چه تحصیل آن علم، واجب یا مستحب باشد، می شود به او زکات داد. ولی احتیاط برای اهل علم نگرفتن زکات است مگر در صورتی که از تحصیل مخارج عاجز باشند ولکن جایز است اشتغال به تحصیل علم هر چند باعث عجز از تحصیل نفقه بشود.
- [آیت الله سیستانی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند می‌تواند برای معاش خود کسب کند ، چنانچه تحصیل آن علم واجب عینی باشد می‌شود از سهم فقرا به او زکات داد ، و اگر تحصیل آن علم دارای مصلحت عامه باشد ، زکات دادن به او از سهم سبیل اللّه و بنابر احتیاط با اجازه حاکم شرع جایز است ، در غیر این دو صورت جایز نیست به او زکات بدهند .
- [آیت الله اردبیلی] کسی که مشغول تحصیل علم است و خرج تحصیل خود را ندارد ولی چنانچه تحصیل نکند، می‌تواند برای تأمین معاش خود کسب کند، اگر تحصیل او منفعت عمومی برای مسلمین داشته باشد، می‌توان از سهم سبیل اللّه به وی زکات داد.
- [آیت الله وحید خراسانی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند می تواند برای معاش خود کسب کند چنانچه تحصیل ان علم بر او واجب عینی یا واجب کفایی باشد و دیگری به ان وظیفه قیام نکرده باشد می شود از سهم فقرا به او زکات داد و همچنین از سهم سبیل الله ولی در این صورت احتیاط واجب ان است که تحصیل او مصلحت عمومی داشته باشد و اگر تحصیل ان علم برای او مستحب باشد زکات دادن به او از سهم فقرا جایز نیست ولی از سهم سبیل الله جایز است و بنابر احتیاط باید تحصیل او مصلحت عمومی داشته باشد و اگر نه واجب باشد و نه مستحب جایز نیست به او زکات بدهند
- [آیت الله سیستانی] فقیری که می‌تواند کسب کند ومخارج خود وعیالش را تهیه نماید و از روی تنبلی اقدام نمیکند جایز نیست زکات بگیرد ، وطلبه فقیری که کسب مانع ادامه تحصیل اوست در هیچ صورتی نمیتواند از سهم فقرا زکات بگیرد ، مگر این که تحصیل بر او واجب عینی باشد ، واز سهم سبیل اللّه در صورتی که تحصیل او منفعت عمومی داشته باشد با اجازه حاکم شرع بنابر احتیاط لازم جایز است ، و فقیری که یاد گرفتن صنعت برای او مشکل نیست بنابر احتیاط واجب نمیتواند با گرفتن زکات ، زندگی کند ، ولی تا وقتی مشغول یاد گرفتن است می‌تواند زکات بگیرد .