الف. درباره عشق و محبت انسان به انسان «ساحت عاطفی انسان»، سؤال 31601 و «راه پیشگیری و خلاصی از عشق های غیر الهی»، سؤال 3061؛ را مطالعه کنید. ب. درباره ابراز و اظهار علاقه و محبت زن و مرد به یکدیگر پیش از ازدواج باید به نکاتی توجه نمود: 1. در تاریخ آمده است؛ ازدواج‏ پیامبر اکرم(ص) با حضرت خدیجه(س) با پیشنهاد ابتدایی از جانب حضرت خدیجه(س) بوده است و ایشان خود علاقه‏ به پیامبر و ازدواج با ایشان را اظهار کرد.[1] 2. روایتی نداریم که در آن تصریح شده باشد که زن و مرد قبل از ازدواج می‌توانند مانند زن و شوهر به یکدیگر ابراز علاقه نمایند، بلکه آنچه در برخی روایات آمده،[2] گفتن کلمات و جملاتی است برای خواستگاری؛ و در منابع فقهی -در ذیل این روایات- بحث شده است که: خواستگاری و پیشنهاد ازدواج یا به صورت تصریح و بی‌پرده صورت می‌گیرد و یا به صورت تعریض و کنایه.[3] منظور از «تصریح»، کلامی است که به طور صریح بر علاقه به ازدواج دلالت‌ کرده و احتمال دیگری برای آن کلام نباشد؛ مثل این‌که گفته شود: «من می‌خواهم با تو ازدواج کنم». و مقصود از «تعریض» آن است که لفظی به کار رود که اشاره به تمایل ازدواج باشد؛ مانند این‌که بگوید: «افراد زیادی به تو رغبت دارند»؛ و یا «تو زیبا هستی»؛ و امثال این کلمات.[4] فقهای بزرگوار به تناسب بحث -از این دسته از روایات-؛[5] خواستگاری از زنی که شوهر ندارد و در عدّه نیست، چه به صورت تصریح و چه به صورت تعریض، جایز دانسته‌اند.[6] البته خود خواستگاری و ازدواج نیز دارای آداب عرفی و شرعی است که لازم است به آن پایبند بود.[7] 3. تحقیق کردن هر یک از زن و مرد درباره دیگری برای ازدواج، یا فکر کردن هرکدام نسبت به یکدیگر، و یا‌ عاشق همدیگر بودن، اگر آمیخته به گناه نشود، و مقدّمه ازدواج باشد مانعی ندارد؛ ولی در جایی که انسان قصد ازدواج ندارد نباید این کارها را انجام دهد.[8] 4. بنابراین باید گفت: در برخی مواقع؛ ابراز علاقه نماد انگیزه‌های صادقانه‏ دل است و منافاتی با حرمت و عفاف زن ندارد؛ زیرا این کار، تنها اعلام یک توجّه است، و زن و مرد می‌خواهند صادقانه شوق و محبت خود را به دیگری بازگویند، بی آن‌که مفسده و گناهی در میان باشد. در این صورت، اشکالی ندارد که زن یا مردی خود را به محبوبی باز سپارد و صادقانه عشق خود را اظهار کند! اظهار علاقه و خواستن از سر صدق و صفا و به دور از طغیان و معصیت، گناه نیست، آنچه اهمیت دارد این است که حرمت دل و حریم شریعت و مرز عفاف و پاکی باید محفوظ ماند و به بهانه‏ یکی، دیگری نادیده گرفته نشود. پس اگر واقعاً قصد ازدواج در میان باشد - نه آن‌که هر ماه و هر هفته و یا حتی هر روز فرد مورد علاقه تغییر داده شود! - ابراز علاقه در حد متعارف و بدون در پی داشتن روابط نامشروع ایرادی نخواهد داشت. [1] . محدث اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج ‏1، ص 480، قم، منشورات الرضی، چاپ اول، 1421ق؛ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق، عبد الموجود، عادل احمد، معوض، علی محمد، ج ‏8، ص 102، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق؛ کلاعی، سلیمان بن موسی، الاکتفاء بما تضمنه من مغازی رسول الله(ص) و الثلاثة الخلفاء، ج ‏1، ص 128، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1420ق. [2] . ر.ک: عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، محقق و مصحح: رسولی محلاتی، هاشم، ج‏1، ص: 122 – 123، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، 1380ق؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ‏5، ص 434 – 435، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج ‏20، ص 497 – 499، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق. [3] . طاهری، حبیب الله‌، حقوق مدنی‌، ج ‌3، ص 42، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1418ق. [4] . همان‌، ج ‌3، ص 42 – 43. [5] . هرچند این روایات که در ذیل آیه شریفه 235 سوره بقره وارد شده‌اند؛ مربوط به خواستگاری از زنی است که یا در عده طلاق و یا شوهر او مرده است، می‌باشند. [6] . علامه حلّی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، ص 569، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، بی‌تا؛ عاملی (شهید اول)، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، محقق و مصحح: مروارید، محمد تقی، مروارید‌، علی اصغر، ص 180 – 181، بیروت، دار التراث، الدار الإسلامیة، چاپ اول، 1410ق؛ نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق و مصحح: قوچانی، عباس، آخوندی، علی، ج‌30، ص: 119 – 123، ‌بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404ق. [7] . ر.ک: «انتخاب همسر»، سؤال 2102؛ «حکم روابط جنسی قبل از عقد»، سؤال 671؛ «اعلام علاقه به ازدواج»، سؤال 1862. [8] . مکارم شیرازی، ناصر، استفتاءات جدید، ج ‌3، ص 229 - 230‌، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ دوم، 1427ق.
احادیثی از معصومین درباره عشق و عاشق شدن انسان به انسان و احادیثی درباره ابراز علاقه قبل از ازدواج را بگویید.
الف. درباره عشق و محبت انسان به انسان «ساحت عاطفی انسان»، سؤال 31601 و «راه پیشگیری و خلاصی از عشق های غیر الهی»، سؤال 3061؛ را مطالعه کنید.
ب. درباره ابراز و اظهار علاقه و محبت زن و مرد به یکدیگر پیش از ازدواج باید به نکاتی توجه نمود:
1. در تاریخ آمده است؛ ازدواج پیامبر اکرم(ص) با حضرت خدیجه(س) با پیشنهاد ابتدایی از جانب حضرت خدیجه(س) بوده است و ایشان خود علاقه به پیامبر و ازدواج با ایشان را اظهار کرد.[1]
2. روایتی نداریم که در آن تصریح شده باشد که زن و مرد قبل از ازدواج میتوانند مانند زن و شوهر به یکدیگر ابراز علاقه نمایند، بلکه آنچه در برخی روایات آمده،[2] گفتن کلمات و جملاتی است برای خواستگاری؛ و در منابع فقهی -در ذیل این روایات- بحث شده است که: خواستگاری و پیشنهاد ازدواج یا به صورت تصریح و بیپرده صورت میگیرد و یا به صورت تعریض و کنایه.[3]
منظور از «تصریح»، کلامی است که به طور صریح بر علاقه به ازدواج دلالت کرده و احتمال دیگری برای آن کلام نباشد؛ مثل اینکه گفته شود: «من میخواهم با تو ازدواج کنم».
و مقصود از «تعریض» آن است که لفظی به کار رود که اشاره به تمایل ازدواج باشد؛ مانند اینکه بگوید: «افراد زیادی به تو رغبت دارند»؛ و یا «تو زیبا هستی»؛ و امثال این کلمات.[4]
فقهای بزرگوار به تناسب بحث -از این دسته از روایات-؛[5] خواستگاری از زنی که شوهر ندارد و در عدّه نیست، چه به صورت تصریح و چه به صورت تعریض، جایز دانستهاند.[6] البته خود خواستگاری و ازدواج نیز دارای آداب عرفی و شرعی است که لازم است به آن پایبند بود.[7]
3. تحقیق کردن هر یک از زن و مرد درباره دیگری برای ازدواج، یا فکر کردن هرکدام نسبت به یکدیگر، و یا عاشق همدیگر بودن، اگر آمیخته به گناه نشود، و مقدّمه ازدواج باشد مانعی ندارد؛ ولی در جایی که انسان قصد ازدواج ندارد نباید این کارها را انجام دهد.[8]
4. بنابراین باید گفت: در برخی مواقع؛ ابراز علاقه نماد انگیزههای صادقانه دل است و منافاتی با حرمت و عفاف زن ندارد؛ زیرا این کار، تنها اعلام یک توجّه است، و زن و مرد میخواهند صادقانه شوق و محبت خود را به دیگری بازگویند، بی آنکه مفسده و گناهی در میان باشد. در این صورت، اشکالی ندارد که زن یا مردی خود را به محبوبی باز سپارد و صادقانه عشق خود را اظهار کند!
اظهار علاقه و خواستن از سر صدق و صفا و به دور از طغیان و معصیت، گناه نیست، آنچه اهمیت دارد این است که حرمت دل و حریم شریعت و مرز عفاف و پاکی باید محفوظ ماند و به بهانه یکی، دیگری نادیده گرفته نشود. پس اگر واقعاً قصد ازدواج در میان باشد - نه آنکه هر ماه و هر هفته و یا حتی هر روز فرد مورد علاقه تغییر داده شود! - ابراز علاقه در حد متعارف و بدون در پی داشتن روابط نامشروع ایرادی نخواهد داشت. [1] . محدث اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج 1، ص 480، قم، منشورات الرضی، چاپ اول، 1421ق؛ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق، عبد الموجود، عادل احمد، معوض، علی محمد، ج 8، ص 102، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق؛ کلاعی، سلیمان بن موسی، الاکتفاء بما تضمنه من مغازی رسول الله(ص) و الثلاثة الخلفاء، ج 1، ص 128، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1420ق. [2] . ر.ک: عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، محقق و مصحح: رسولی محلاتی، هاشم، ج1، ص: 122 – 123، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، 1380ق؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 5، ص 434 – 435، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 20، ص 497 – 499، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق. [3] . طاهری، حبیب الله، حقوق مدنی، ج 3، ص 42، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1418ق. [4] . همان، ج 3، ص 42 – 43. [5] . هرچند این روایات که در ذیل آیه شریفه 235 سوره بقره وارد شدهاند؛ مربوط به خواستگاری از زنی است که یا در عده طلاق و یا شوهر او مرده است، میباشند. [6] . علامه حلّی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، ص 569، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، بیتا؛ عاملی (شهید اول)، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، محقق و مصحح: مروارید، محمد تقی، مروارید، علی اصغر، ص 180 – 181، بیروت، دار التراث، الدار الإسلامیة، چاپ اول، 1410ق؛ نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق و مصحح: قوچانی، عباس، آخوندی، علی، ج30، ص: 119 – 123، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404ق. [7] . ر.ک: «انتخاب همسر»، سؤال 2102؛ «حکم روابط جنسی قبل از عقد»، سؤال 671؛ «اعلام علاقه به ازدواج»، سؤال 1862. [8] . مکارم شیرازی، ناصر، استفتاءات جدید، ج 3، ص 229 - 230، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ دوم، 1427ق.
- [سایر] عشق انسانی چیست؟تفاوت عشق دروغین با واقعی در چیه؟چگونه انسان بفهمد که عاشق واقعی شده؟آیا آدمی اجازه عشق دارد؟عشق حتما باید به ازدواج ختم بشه؟
- [سایر] جایگاه عشق در ازدواج کجاست و آیا باید اول عاشق بشوییم و بعد ازدواج کنیم؟
- [سایر] جایگاه عشق در ازدواج کجاست؟ آیا اول باید عاشق شد و بعد ازدواج کرد یا اول ازدواج کرد و بعد عاشق شد؟
- [سایر] جایگاه عشق در ازدواج کجاست و آیا باید اول عاشق بشوییم و بعد ازدواج کنیم؟
- [سایر] آیا ائمه معصومین علیهم السلام هم ازدواج موقت داشته اند؟
- [آیت الله سبحانی] آیا ابراز علاقه نسبت به خانمی که تصمیم دارم با وی ازدواج کنم جایز است؟
- [سایر] چرا خداوند پیامبر را به ازدواج موقت امر نکرده است؟ آیا ائمه معصومین چنین ازدواجی داشتهاند؟
- [سایر] آیا تنها اعتقاد داشتن به ائمه و معصومان(ع) برای شفاعت و نجات انسان کافی است؟
- [سایر] معصومین علیهم السلام و اولیای الهی چه تاثیری در رشد انسان دارند؟
- [سایر] در عصر حضور معصومین(ع)، مؤمنین برای پاسخ به سؤالات دینی باید به قرآن مراجعه کنند یا به معصومین(ع)؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] کسی که به یکی از معصومین علیهمالسلام دشنام دهد (خواه از روی دشمنی باشد یا نباشد) بنا بر احتیاط نجس است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] تمام فرقه های اسلامی پاکند، مگر آنها که با ائمه معصومین(علیهم السلام)عداوت و دشمنی دارند و خوارج و غلات، یعنی غلوکنندگان در حق ائمه(علیهم السلام).
- [آیت الله شبیری زنجانی] أَشْهَدُ أَنَّ عَلیّاً وَلِیُّ اللَّه) جزء اذان و اقامه نیست؛ البته ولایت امیر المؤمنین و ائمه معصومین علیهمالسلام از ارکان ایمان است و اسلام بدون آن ظاهری بیش نیست و قالبی از معنی تهیست و خوب است که پس از (أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّه)، به قصد تیمن و تبرّک، شهادت به ولایت و امامت بلافصل حضرت امیر المؤمنین و سایر معصومین علیهمالسلام به گونهای که عرفاً از اجزاء اذان و اقامه به حساب نیاید؛ ذکر گردد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] انسان میتواند بعضی از اعمال مستحبی؛ مانند زیارت مراقد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمّه معصومین علیهمالسلام را از طرف مردگان یا زندگان به جا آورد و نیز میتواند کار مستحبی را انجام دهد و ثواب آن را به آنها هدیه نماید و در این دو شکل فرقی نیست که تبرعی باشد یا با اجاره یا جعاله و مانند آن.
- [آیت الله اردبیلی] اگر دروغی را که دیگری ساخته عمدا به خدا و معصومان علیهمالسلام نسبت دهد، روزه او بنابر احتیاط باطل میشود؛ ولی اگر از قول کسی که آن دروغ را ساخته نقل کند، اشکال ندارد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه کسی پناه بر خدا به خدا، یا پیامبر(صلی الله علیه وآله) یا یکی از ائمه معصومین(علیهم السلام) یا فاطمه زهرا(علیهم السلام) دشنام و ناسزا گوید یا عداوت داشته باشد، کافراست.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر روزه دار دروغی را به خدا و پیغمبر صلی الله علیه واله وسلم و ایمه معصومین علیهم السلام عمدا نسبت دهد بنابر احتیاط کفاره جمع که تفصیل ان در مساله پیش گذشت بر او واجب می شود
- [آیت الله شبیری زنجانی] مستحب است انسان برای نماز میت و زیارت اهل قبور و رفتن به مسجد و حرم معصومین علیهمالسلام و برای همراه داشتن قرآن و خواندن و نوشتن آن و مسّ حاشیه قرآن و برای خوابیدن وضو بگیرد و نیز مستحب است کسی که وضو دارد دوباره وضو بگیرد و اگر برای یکی از این کارها وضو بگیرد، هر کاری را که میتوان با وضو انجام داد، میتواند انجام دهد، مثلاً میتواند با آن وضو نماز بخواند. چیزهایی که وضو را باطل میکند
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر خریدار یا فروشنده را به معامله مجبور کنند، چنانچه بعد از معامله راضی شود و رضایت خود را ابراز نماید معامله صحیح است، ولی احتیاط مستحبّ آن است که دوباره صیغه معامله را اجرا سازند.
- [آیت الله شبیری زنجانی] پاک کردن مخرج غائط با چیزهایی که احترام آنها لازم است، مانند کاغذی که اسم خداوند متعال یا یکی از معصومین علیهمالسلام بر آن نوشته شده، حرام است، همچنین بنا بر احتیاط باید از پاک کردن مخرج با استخوان و سرگین اجتناب نمود ولی اگر با آنها پاک نمود مخرج غائط پاک میشود، اگر چه احتیاط مستحب در تکرار تطهیر با اشیاء دیگر میباشد.