توضیح این که اشیا ممکن است دارای دو نوع وجود باشند: یک وجود جمعی و دوم وجود تفصیلی. وجود جمعی یعنی مفاهیم یا ماهیات کثیره به یک وجود واحدِ بسیط عقلی موجودند، در این جا کثرت در وحدت است؛ مثل این که هزار مسئله علمی که هر یک وجود و تشخص جداگانه و موضوع و محمول معینی دارند در یک وجود نوری به عنوان ملکه اجتهاد یا تخصص، وجود دارند و همه در یک وجود جمع بوده و در یک جا مندمجاند. یعنی ملکه اجتهاد مجمع همه این علوم است، امّا وجود تفصیلی مانند قضایای شخصی علمی در ذهن عالم که هر کدام مصداقِ یک علم است. اگر این علوم کثیره جدا و منفصل از هم لحاظ شوند، از باب کثرت در کثرت و وجود تفصیلی است و اگر در ملکه اجتهاد ملاحظه شوند، از باب کثرت در وحدت و وجود جمعی می‌باشد.
پس با توجه به این که اشیای کثیره گاهی به نحو کثرت موجودند و گاهی به طور وحدت و بساطت، باید دید وقتی گفته می‌شود فلان چیز موجود است، به چه معناست. در ابتدای امر آن چه به ذهن میآید این است که آن چیز به وجود خاص خود موجود است؛ مثلاً اگر گفته شد درخت انار موجود است، چنین فهمیده می‌شود که این ماهیت با وجود خاصی که دیگرِ درختها در آن وجود سهمی ندارند، موجود شده است، خواه این موجودیت، خارجی باشد یا ذهنی، به هر حال مراد از وجود در این موارد، وجود خاص و تفصیلی هر چیز است؛ یعنی به طور کثرت نه به نحو بساطت و اجمال.
امّا وجود بسیط و اجمالی- مثل ملکه اجتهاد- که همه این مسائل و ماهیات و عناوین در آن جمعاند، نمیتواند وجودِ هیچ یک از این مفاهیم و ماهیات به حساب آید، لذا در شخص مجتهد نمیتوان گفت وجود ملکه اجتهاد، وجود فلان قضیه معین است، بلکه باید گفت فلان مسئله و قضیه هنوز بالفعل موجود نیست. زیرا مفهوم عرفی موجودیت این است که شیء به وجود خاص خود موجود است و اگر از این مفهوم عرفی بالاتر بیاییم و با دقت عقلی مشی کنیم می‌توان گفت که فلان مسئله در عین حال که در خارج معدوم است، بدون وجود خارجی در وجود ملکه ثبوت علمی دارد. و این بدین معناست که شیء بدون وجود تفصیلی، وجود جمعی دارد. و این وجود جمعی مقدم بر وجود تفصیلی است.[1] [1] ر. ک: شرح حکمت متعالیه، بخش سوم از جلد ششم، ص 192- 195، به نقل از: علامه سید محمد حسین طباطبائی (دکتر علی شیروانی)، ترجمه و شرح بدایة الحکمة(دکتر علی شیروانی)، ج4، ص 113، موسسه بوستان کتاب - قم، چاپ: نهم، 1388.
