معتقد شدن به جبر، آثار بدی در جامعه می‌گذارد و ابعاد مختلف زندگی انسان را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. این عقیده، مانند میکروب بیماری فلج، روح و اراده انسان را فلج می‌سازد؛ چرا که این مسلک، انسان را کاملاً فاقد اختیار و آزادی می‌داند.[1] در این‌جا برخی از آثار منفی اعتقاد به جبر در جامعه بیان می‌شود: 1. افزایش ظلم و تعدّی: این طرز تفکر، دست چپاول زورگویان را درازتر می‌سازد؛ زیرا این افراد، مقام و اموالی را که غصب کرده‌اند، نعمت‌هایی از جانب خدا به شمار می‌آورند؛ چرا که طبق این عقیده برای خود اراده‌ای در کسب آن نمی‌بینند.[2] 2. افزایش خضوع در برابر ظلم: این عقیده از طرفی دیگر، ظلم‌پذیری را رواج داده و موجب می‌شود، برخی از افراد جامعه، به خود حق اعتراض و گرفتن حقشان را ندهند و این افراد وظیفه خود را صبر در برابر جبر الهی بدانند؛ زیرا آنها چنین می‌اندیشند هر بلایی که بر آنان وارد می‌شود، مستقیماً از جانب خدا است و مقابله با آن خلاف مقام تسلیم و رضایت نسبت به خواست الهی است.[3] 3. رواج فساد: چون این مکتب رابطه‌ای بین اعمال و شخصیت انسان و آینده سعادت‌بار و شقاوت‌بارش قائل نیست، معتقدان به این نظریه هرگز در فکر تقویت شخصیت و اصلاح اخلاق و اعمال خود نمی‌افتند و همه چیز را به تقدیر و سرنوشت می‌سپارند[4] که این موجب اصلاح نشدن جامعه و رواج فساد در آن می‌گردد. 4. سلب مسئولیت و پوچ‌گرایی: لازمه اعتقاد به جبر، سلب مسئولیت از انسان است که به معنای نفی مهم‌ترین ویژگی موجود در انسان می‌باشد. این امر منتهی به پوچی و بیهودگی هر نظام تربیتی و اخلاقی و حقوقی و از جمله نظام تشریعی اسلام می‌شود؛ زیرا در صورتی که انسان، اختیاری در انجام کارهایش نداشته باشد دیگر جایی برای وظیفه و تکلیف و امر و نهی و پاداش و کیفر، باقی نخواهد ماند.[5] این حالت منجر به ایجاد آشوب و بی‌سامانی در انجام تکالیف و وظایف اجتماعی خواهد شد. [1] . مطهری، مرتضی، مجموعه آثار (انسان و سرنوشت)، ج 1، ص 375، انتشارات صدرا، قم، چاپ نهم، 1378ش. [2] . همان. [3] . همان. [4] . همان. [5] . مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، ص 144، شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی، قم، چاپ هفدهم، 1384ش.
معتقد شدن به جبر، آثار بدی در جامعه میگذارد و ابعاد مختلف زندگی انسان را تحت تأثیر خود قرار میدهد. این عقیده، مانند میکروب بیماری فلج، روح و اراده انسان را فلج میسازد؛ چرا که این مسلک، انسان را کاملاً فاقد اختیار و آزادی میداند.[1] در اینجا برخی از آثار منفی اعتقاد به جبر در جامعه بیان میشود:
1. افزایش ظلم و تعدّی: این طرز تفکر، دست چپاول زورگویان را درازتر میسازد؛ زیرا این افراد، مقام و اموالی را که غصب کردهاند، نعمتهایی از جانب خدا به شمار میآورند؛ چرا که طبق این عقیده برای خود ارادهای در کسب آن نمیبینند.[2]
2. افزایش خضوع در برابر ظلم: این عقیده از طرفی دیگر، ظلمپذیری را رواج داده و موجب میشود، برخی از افراد جامعه، به خود حق اعتراض و گرفتن حقشان را ندهند و این افراد وظیفه خود را صبر در برابر جبر الهی بدانند؛ زیرا آنها چنین میاندیشند هر بلایی که بر آنان وارد میشود، مستقیماً از جانب خدا است و مقابله با آن خلاف مقام تسلیم و رضایت نسبت به خواست الهی است.[3]
3. رواج فساد: چون این مکتب رابطهای بین اعمال و شخصیت انسان و آینده سعادتبار و شقاوتبارش قائل نیست، معتقدان به این نظریه هرگز در فکر تقویت شخصیت و اصلاح اخلاق و اعمال خود نمیافتند و همه چیز را به تقدیر و سرنوشت میسپارند[4] که این موجب اصلاح نشدن جامعه و رواج فساد در آن میگردد.
4. سلب مسئولیت و پوچگرایی: لازمه اعتقاد به جبر، سلب مسئولیت از انسان است که به معنای نفی مهمترین ویژگی موجود در انسان میباشد. این امر منتهی به پوچی و بیهودگی هر نظام تربیتی و اخلاقی و حقوقی و از جمله نظام تشریعی اسلام میشود؛ زیرا در صورتی که انسان، اختیاری در انجام کارهایش نداشته باشد دیگر جایی برای وظیفه و تکلیف و امر و نهی و پاداش و کیفر، باقی نخواهد ماند.[5] این حالت منجر به ایجاد آشوب و بیسامانی در انجام تکالیف و وظایف اجتماعی خواهد شد. [1] . مطهری، مرتضی، مجموعه آثار (انسان و سرنوشت)، ج 1، ص 375، انتشارات صدرا، قم، چاپ نهم، 1378ش. [2] . همان. [3] . همان. [4] . همان. [5] . مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، ص 144، شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی، قم، چاپ هفدهم، 1384ش.
- [سایر] ایجاد فضای قرآنی در جامعه چه آثاری دارد؟
- [سایر] چگونه با اعتقاد به معلوم بودن سرنوشت انسان در نزد خدا، جبر نداریم؟
- [سایر] قیام امام حسین(علیه السلام) چه آثاری در جامعه اسلامی بر جای گذاشت؟
- [سایر] ایاتی از قران که اعتقاد به جبر را در میان مشرکان مکه بیان می کند ذکر بفرمایید با تشکر
- [سایر] آیا اعتقاد به مهدویت در جامعه اسلامی نتیجه فشارهای سیاسی بوده است؟
- [سایر] یاد مرگ چه آثاری دارد؟
- [سایر] پاکیزگی جامه چه آثاری دارد؟
- [سایر] خواندن قرآن چه آثاری دارد؟
- [آیت الله علوی گرگانی] با توجّه به اینکه حرمت استفاده از موادّ مخدّر مانند حرمت شراب خواری در جامعه شیوع پیدا نکرده است تا آنجا که در عرف عوام اکثر اعتقاد به حلّیت آن دارند آیا با توجّه به عوارض خطرناک و منفی اعتیاد میتوان گفت که حرمت موادّ مخدّر مساوی با حرمت شراب خواری است و از احادیث شدیدی که در خصوص مشروبات الکلی آمده به منظور مبارزه فرهنگی با اعتیاد استفاده کرد به ویژه در مواردی مانند هروئین و حشیش که اثراتی مانند مشروبات الکلی دارند علی الخصوص که امروزه ضرر موادّ مخدّر برای جامعه ما به مراتب بیشتر از مشروبات الکلی است؟
- [سایر] طمع چه آثاری دارد؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مرتبه سوم توسل به زور و جبر است، پس اگر بداند یا اطمینان داشته باشد که ترک منکر نمی کند یا واجب را بجا نمی آورد مگر با اعمال زور و جبر، واجب است لکن باید تجاوز از قدر لازم نکند.
- [آیت الله مظاهری] کار (زراعت، صنعت، تجارت و مانند آن) برای تأمین احتیاجات جامعه اسلامی واجب کفایی است، و هر کسی در فراخور حالش باید احتیاجات جامعه اسلامی را تأمین کند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . تحصیل اعتقاد به اصول دین و مبانی اسلام بر هر مسلمان، واجب است.
- [آیت الله اردبیلی] اگر گناهکار جز به جمع ما بین مرتبه اوّل و دوم از انکار، ترک معصیت نکند، جمع واجب است؛ به این نحو که هم از او اعراض کند و ترک معاشرت نماید و با چهره عبوس با او برخورد کند و هم او را با زبان امر به معروف و نهی از منکر کند. * مرتبه سوم: توّسل به زور و جبر؛ پس اگر بداند یا اطمینان داشته باشد که کسی جز با اِعمال زور و جبر ترک منکر نمیکند یا واجب را بجا نمیآورد، این کار واجب است، لکن باید از مقدار لازم تجاوز نکند.
- [آیت الله بهجت] اگر با اعتقاد به اینکه زن از خون حیض پاک است طلاقش دهد، بعد معلوم شود که موقع طلاق در حال حیض بوده، طلاق او باطل است و اگر با اعتقاد به اینکه در حال حیض است طلاقش دهد، بعد معلوم شود پاک بوده، طلاق او صحیح است.
- [آیت الله اردبیلی] اگر پزشک دارویی را تعریف کند یا بگوید: (درمان فلان درد با فلان داروست) و بیمار با اختیار و فهم خود دارو را با بیماری خود منطبق نموده و مصرف کند، پزشک در برابر عوارض آن ضامن نیست.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر به اعتقاد این که زن حایض است با او نزدیکی کند و بعد معلوم شود که حایض نبوده است کفاره ندارد
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر مرد به اعتقاد اینکه زن حائض است با او نزدیکی کند و بعدا معلوم شود که حائض نبوده است کفاره ندارد.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر چیزی را به اعتقاد این که راست است از قول خدا یا پیغمبر نقل کند و بعد بفهمد دروغ بوده ، روزه اش باطل نمی شود.
- [آیت الله بروجردی] اگر چیزی را به اعتقاد این که راست است از قول خدا یا پیغمبر نقل کند و بعد بفهمد دروغ بوده، روزهاش باطل نمیشود.