عقد خارج لازم
عقد خارج لازم، عقدی لازم، بیرون از عقد حاضر است.
اگر زوج در دفترخانه رسمی وکالت‌نامه بلاعزل برای مطلقه کردن خود به زوجه داد، ولی در آن وکالت‌نامه عین عبارت (ضمن عقد خارج لازم) آورده نشده بود، آیا می‌تواند آن وکالت‌نامه را باطل کند؟
وکالت از جمله عقودی است که از دو طرف جایز می‌باشد؛[1] یعنی وکیل می‌تواند پس از قبول وکالت، خودش را عزل کند -چه موکل حضور داشته باشد یا حضور نداشته باشد- همین‌طور موکل نیز می‌تواند وکیل را عزل کند. البته عزل موکل زمانی اعتبار عقد وکالت را از بین می‌برد و وکیل عزل می‌شود که یا در حضور وکیل باشد یا خبر عزلش به وکیل برسد، حتی با خبر دادن دو نفر ثقه و مورد اطمینان. بنابراین اگر وکیل قبل از رسیدن خبر عزل، کاری را انجام دهد کارش نافذ است.[2] اما هر گاه وکالت وکیل یا عدم عزل او در ضمن عقد لازمی؛ مانند بیع یا نکاح شرط شود، عقد وکالت نیز لازم می‌شود و نمی‌توان آن‌را فسخ یا وکیل را عزل نمود.[3] به عنوان مثال اگر شوهر به زنش -در ضمن عقد نکاح که عقد لازم است- وکالت بلاعزل مشروط یا مطلق، به مطلقه نمودن خویش بدهد، این وکالت لازم می‌شود و مرد نمی‌تواند زن را عزل نماید؛ از این‌رو قانون‌گذار در ماده 679 قانون مدنی می‌گوید: «موکل می‌تواند هر وقت بخواهد وکیل را عزل کند، مگر این‌که وکالت وکیل و یا عدم عزل در ضمن عقد لازمی شرط شده باشد». حال اگر انعقاد عقد وکالت یا بلاعزل بودن آن ضمن عقد لازم به هر دلیلی در وکالت‌نامه ذکر نشود، بلکه در حضور دو شاهد این امر محقق شود، با توجه به این‌که یکی از ادله اثبات دعوی شهادت شاهد است، موکل نمی‌تواند به صرف این‌که در وکالت‌نامه رسمی این موضوع اعلام نشده وکیل را عزل نماید و در صورت عزل از سوی موکل، وکیل می‌تواند با اقامه شهود در دادگاه درخواست تنفیذ و ابقای وکالت نماید، ولی اگر وکیل نتواند اثبات کند که وکالت یا شرط بلاعزل بودن ضمن عقد لازم محقق شده و شاهدی نیز بر این امر نداشته باشد، موکل می‌تواند با استناد به عدم ذکر آن در وکالت‌نامه ادعا کند این وکالت، یک وکالت مستقل بوده و او صلاحیت عزل وکیل را دارد. [1] . شیخ طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، محقق، مصحح، کشفی، سید محمد تقی، ج 2، ص 367، تهران، ‌المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1387ق. [2] . خمینی، موسوی، سید روح اللّٰه، تحریر الوسیلة‌، ج 2، ص 45، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم‌، چاپ اول، بی‌تا.‌ [3] . لنکرانی، فاضل، محمد، الأحکام الواضحة‌، ص 350، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، چاپ چهارم، 1422ق.
وکالت از جمله عقودی است که از دو طرف جایز می‌باشد؛[1] یعنی وکیل می‌تواند پس از قبول وکالت، خودش را عزل کند -چه موکل حضور داشته باشد یا حضور نداشته باشد- همین‌طور موکل نیز می‌تواند وکیل را عزل کند. البته عزل موکل زمانی اعتبار عقد وکالت را از بین می‌برد و وکیل عزل می‌شود که یا در حضور وکیل باشد یا خبر عزلش به وکیل برسد، حتی با خبر دادن دو نفر ثقه و مورد اطمینان. بنابراین اگر وکیل قبل از رسیدن خبر عزل، کاری را انجام دهد کارش نافذ است.[2] اما هر گاه وکالت وکیل یا عدم عزل او در ضمن عقد لازمی؛ مانند بیع یا نکاح شرط شود، عقد وکالت نیز لازم می‌شود و نمی‌توان آن‌را فسخ یا وکیل را عزل نمود.[3] به عنوان مثال اگر شوهر به زنش -در ضمن عقد نکاح که عقد لازم است- وکالت بلاعزل مشروط یا مطلق، به مطلقه نمودن خویش بدهد، این وکالت لازم می‌شود و مرد نمی‌تواند زن را عزل نماید؛ از این‌رو قانون‌گذار در ماده 679 قانون مدنی می‌گوید: «موکل می‌تواند هر وقت بخواهد وکیل را عزل کند، مگر این‌که وکالت وکیل و یا عدم عزل در ضمن عقد لازمی شرط شده باشد». حال اگر انعقاد عقد وکالت یا بلاعزل بودن آن ضمن عقد لازم به هر دلیلی در وکالت‌نامه ذکر نشود، بلکه در حضور دو شاهد این امر محقق شود، با توجه به این‌که یکی از ادله اثبات دعوی شهادت شاهد است، موکل نمی‌تواند به صرف این‌که در وکالت‌نامه رسمی این موضوع اعلام نشده وکیل را عزل نماید و در صورت عزل از سوی موکل، وکیل می‌تواند با اقامه شهود در دادگاه درخواست تنفیذ و ابقای وکالت نماید، ولی اگر وکیل نتواند اثبات کند که وکالت یا شرط بلاعزل بودن ضمن عقد لازم محقق شده و شاهدی نیز بر این امر نداشته باشد، موکل می‌تواند با استناد به عدم ذکر آن در وکالت‌نامه ادعا کند این وکالت، یک وکالت مستقل بوده و او صلاحیت عزل وکیل را دارد. [1] . شیخ طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، محقق، مصحح، کشفی، سید محمد تقی، ج 2، ص 367، تهران، ‌المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1387ق. [2] . خمینی، موسوی، سید روح اللّٰه، تحریر الوسیلة‌، ج 2، ص 45، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم‌، چاپ اول، بی‌تا.‌ [3] . لنکرانی، فاضل، محمد، الأحکام الواضحة‌، ص 350، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، چاپ چهارم، 1422ق.
عنوان سوال:
اگر زوج در دفترخانه رسمی وکالت‌نامه بلاعزل برای مطلقه کردن خود به زوجه داد، ولی در آن وکالت‌نامه عین عبارت (ضمن عقد خارج لازم) آورده نشده بود، آیا می‌تواند آن وکالت‌نامه را باطل کند؟
پاسخ:
وکالت از جمله عقودی است که از دو طرف جایز می‌باشد؛[1] یعنی وکیل می‌تواند پس از قبول وکالت، خودش را عزل کند -چه موکل حضور داشته باشد یا حضور نداشته باشد- همین‌طور موکل نیز می‌تواند وکیل را عزل کند. البته عزل موکل زمانی اعتبار عقد وکالت را از بین می‌برد و وکیل عزل می‌شود که یا در حضور وکیل باشد یا خبر عزلش به وکیل برسد، حتی با خبر دادن دو نفر ثقه و مورد اطمینان. بنابراین اگر وکیل قبل از رسیدن خبر عزل، کاری را انجام دهد کارش نافذ است.[2]
اما هر گاه وکالت وکیل یا عدم عزل او در ضمن عقد لازمی؛ مانند بیع یا نکاح شرط شود، عقد وکالت نیز لازم می‌شود و نمی‌توان آن‌را فسخ یا وکیل را عزل نمود.[3] به عنوان مثال اگر شوهر به زنش -در ضمن عقد نکاح که عقد لازم است- وکالت بلاعزل مشروط یا مطلق، به مطلقه نمودن خویش بدهد، این وکالت لازم می‌شود و مرد نمی‌تواند زن را عزل نماید؛ از این‌رو قانون‌گذار در ماده 679 قانون مدنی می‌گوید: «موکل می‌تواند هر وقت بخواهد وکیل را عزل کند، مگر اینکه وکالت وکیل و یا عدم عزل در ضمن عقد لازمی شرط شده باشد».
حال اگر انعقاد عقد وکالت یا بلاعزل بودن آن ضمن عقد لازم به هر دلیلی در وکالت‌نامه ذکر نشود، بلکه در حضور دو شاهد این امر محقق شود، با توجه به اینکه یکی از ادله اثبات دعوی شهادت شاهد است، موکل نمی‌تواند به صرف اینکه در وکالت‌نامه رسمی این موضوع اعلام نشده وکیل را عزل نماید و در صورت عزل از سوی موکل، وکیل می‌تواند با اقامه شهود در دادگاه درخواست تنفیذ و ابقای وکالت نماید، ولی اگر وکیل نتواند اثبات کند که وکالت یا شرط بلاعزل بودن ضمن عقد لازم محقق شده و شاهدی نیز بر این امر نداشته باشد، موکل می‌تواند با استناد به عدم ذکر آن در وکالت‌نامه ادعا کند این وکالت، یک وکالت مستقل بوده و او صلاحیت عزل وکیل را دارد. [1] . شیخ طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، محقق، مصحح، کشفی، سید محمد تقی، ج 2، ص 367، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1387ق. [2] . خمینی، موسوی، سید روح اللّٰه، تحریر الوسیلة، ج 2، ص 45، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم، چاپ اول، بی‌تا. [3] . لنکرانی، فاضل، محمد، الأحکام الواضحة، ص 350، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، چاپ چهارم، 1422ق.
- [آیت الله اردبیلی] نظر حضرتعالی در خصوص اعطای وکالت مطلق و بیقید زوج به زوجه در ضمن عقد خارج لازم نکاح به منظور طلاق چیست؟ (در ضمن عقد خارج لازم زوج به زوجه وکالت بلاعزل با حق توکیل غیر داد تا هر زمانی زوجه اراده نماید بتواند به دادگاه صالحه مراجعه و خود را مطلقه نماید. نیز وکالت بلاعزل با حق توکیل داد تا در صورت بذل ازطرف او قبول بذل نماید)
- [آیت الله علوی گرگانی] در صورتی که وکالت بلاعزل با حقّ توکیل غیری که زوج در ضمن عقد نکاح یا عقد خارج لازم به زوجه داده باشد تا در موارد دوازدهگانه حقّ طلاق با زوجه باشد نه شرط فعل باشد نه شرط نتیجه آیا زوج می‌تواند زوجه را از وکالت بلاعزل با حقّ توکیل غیری که در ضمن عقد نکاح یا عقد خارج لازم به مشارالیها داده عزل کند یا با توافق زوجین زوجه از وکالت عزل شده یا خود زوجه از وکالتی که زوج به مشارالیها داده خود را عزل کند؟ یا این که تا زمانی که زوجه همسر زوج می‌باشد و نکاح منحل نشده وکالت بلاعزل با حقّ توکیل غیری که زوج به زوجه در ضمن عقد نکاح یا عقد خارج لازم داده بهقوّت خود باقی است، در صورتی که زوج مرتکب یکی از امور دوازدهگانه شد زوجه می‌تواند با اختیار خود اعمال وکالت بکند و خود را با انجام تشریفات شرعی و قانونی مطلّقه نماید و هر زمانی که اراده کند این اختیار را دارد که اعمال وکالت کند؟
- [آیت الله علوی گرگانی] آیا وکالت بلاعزل با حقّ توکیل، که در ضمن عقد نکاح یا عقد خارج لازم زوج به زوجه می‌دهد که در موارد دوازدهگانه حقّ طلاق با زوجه باشد شرط فعل است یا شرط نتیجه؟ چون زوجه پیش از اجرای صیغه عقد نکاح با قبول تمام شرایط از طرف زوج حاضر است که با مشارالیه ازدواج کند؟
- [آیت الله سبحانی] اگر زوج به زوجه، با اسقاط خیارات در ضمن عقد لازم خارج، وکالت در طلاق دهد، آیا زوجه می تواند با بذل قسمتی از مهریه، خود را با طلاق بائن از نوع طلاق خلع مطلقه نماید؟
- [آیت الله بهجت] در ضمن عقد ازدواج، زوج به زوجه وکالت بلاعزل برای طلاق در صورت تخلّف از شرایط مندرج در عقدنامه می دهد. آیا زوج در فرض مذکور حق فسخ و رجوع از این وکالت را دارد؟
- [آیت الله بروجردی] زنی در ضمن عقد ازدواج دایمی خود شرط نموده بر زوج خود که چنان چه مسافرتی کند که شش ماه طول بکشد و نیاید و نفقه نفرستد خود زن وکالت داشته باشد که خود را مطلّقه نماید و زوج قبل از مسافرت و حصول شرط زوجه را مطلّقه نمود به طلاق رجعی و زوجه بعد از طلاق مهریه خود را صلح نموده به زوج خود به عوض کمی و در ضمن صلح شرط نمود بر زوج خودکه چنان چه رجوع نمود، زوجه حق داشته باشد که مصالحه مهریّه را فسخ نماید و زوج به شرطی که بر او شده عمل نکرده زوجه را رجوع نموده، بدیهیست که به رجوع زوج زوجیّت رجوع می‌شود. بیان فرمایید که آیا این صلح موجب برطرف شدن وکالت زوجه در ضمن عقد می‌شود، یا این که به رجوع زوجیّت باز وکالت هم بر میگردد و زوجه باز هم در صورت تحقّق شرط می‌تواند خود را مطلّقه نماید؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] دوشیزه ای بطور رسمی به عقد همسرش در آمد. زوج علاوه بر شروط ضمن عقد نکاح، شرط زیر را نیز متعهّد گردید: (در ضمن عقد خارج لازم شرط شد که هر زمان زوج خانه ملکی تهیّه نمود، دو دانگ آن را به طور رسمی به زوجه انتقال دهد.) علی رغم مرسوم بودن چنین شرطی در محاضر، وکیل زوج ادّعای باطل بودن آن را می نماید. لطفاً در این رابطه بفرمایید: با توجّه به این که مشروط در عقد فوق ملک به عنوان عام نبوده، بلکه به صورت خانه بوده، و آن هم به صورت دو دانگ از شش دانگ تعیین شده است. آیا باز هم شرط مورد نظر مجهول و باطل است؟
- [آیت الله اردبیلی] اگر زوجین در عقد موقت مدتدار یکدیگر باشند و در هنگام عقد دائم، عاقد از زوجه سؤال نماید که آیا در عقد موقت یکدیگر هستید یا خیر؟ و زوجه جواب بدهد خیر، ولی زوج سکوت نماید و هیچ سؤال و جوابی از زوج نشود، آیا همان سکوت وی دلیل شرعی بر بذل مدت می‌تواند باشد یا زوج باید بذل مدت را صراحتاً اعلام نماید؟
- [آیت الله علوی گرگانی] زوج در هنگام عقد ازدواج دائم به عنوان شرط ضمن عقد متعهّد می شود بدون اذن زوجه ازدواج مجدّد نکند در غیر این صورت زوجه وکیل در طلاق یا حقّ توکیل به غیر خواهد داشت حال اگر زوجه ناشزه شده و ترک خانه شوهر کند و منتظر شود تا زوج ازدواج مجدّد نموده تا زوجه طلاقش را بگیرد از آنجا که زوجه خود زمینه ازدواج مجدّد زوج را فراهم کرده آیا می‌تواند از شرط ضمن عقد استفاده کند؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا در عقد دائم می توان شرط کرد زوجه از زوج ارث نبرد یا در عقد موقت شرط ارث کند که زوج و زوجه از هم ارث ببرند؟
- [آیت الله مظاهری] زوجه، بیش از آنچه که در عقد ذکر شده حقّ مطالبه ندارد مگر آنکه به یکی از عقود لازمه زوج متعهد شده باشد چیز دیگری علاوه بر مهر بپردازد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] وکیل لازم نیست مرد باشد، زن هم می‌تواند برای خواندن صیغه عقد از طرف دیگری وکیل شود؛ بلکه بچه ممیّز نیز می‌تواند برای خواندن صیغه وکیل شود.
- [آیت الله شبیری زنجانی] کسی که دستور زبان عربی را نمیداند، اگر قرائتش صحیح باشد و معنای هر کلمه از عقد را جداگانه بداند و از هر لفظی معنای آن را قصد نماید، می‌تواند عقد را بخواند، بلکه اگر معنای مجموع صیغه عقد را بداند و از کلّ عبارت، معنای آن را قصد کند، کفایت میکند.
- [آیت الله علوی گرگانی] وکیل لازم نیست مرد باشد، زن هم می‌تواند برای خواندن صیغه عقد از طرف دیگری وکیل شود.
- [آیت الله سیستانی] وکیل لازم نیست مرد باشد ، زن هم می‌تواند برای خواندن صیغه عقد از طرف دیگری ، وکیل شود .
- [آیت الله اردبیلی] وکیل لازم نیست مرد باشد و زن هم می‌تواند برای خواندن صیغه عقد از طرف دیگری وکیل شود.
- [آیت الله مظاهری] وکیل لازم نیست مرد باشد، زن هم می‌تواند برای خواندن صیغه عقد از طرف دیگری وکیل شود.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . وکیل لازم نیست مرد باشد؛ زن هم می‌تواند برای خواندن صیغه عقد از طرف دیگری وکیل شود.
- [آیت الله بروجردی] وکیل لازم نیست مرد باشد، زن هم می‌تواند برای خواندن صیغهی عقد از طرف دیگری وکیل شود.
- [آیت الله خوئی] وکیل لازم نیست مرد باشد، زن هم می‌تواند برای خواندن صیغ عقد از طرف دیگری وکیل شود.