قرآن؛ کتابی آسمانی است که برای هدایت انسان‌ها نازل شده و هدف اصلی آن نیز همین مسئله است، اما در عین حال، آثار وضعی متعددی برای برخی از آیات قرآن نقل شده است. رفع چشم‌درد از جمله آثاری است که برای آیة الکرسی اعلام شده است. البته این فائده مانند دیگر دستوراتی از این دست، علّت تامّه نیست، بلکه در صورت اخلاص نیت و صلاح‌دید پروردگار می‌تواند اثر شفابخشی داشته باشد. اکنون به تعدادی از روایات مفید بودن آیة الکرسی برای چشم اشاره می‌کنیم: امام علی(ع): «زمانی که کسی مبتلا به چشم درد شود آیة الکرسی را به نیّت شفا بخواند و [اگر] به دل یقین داشته باشد که خوب می‌شود به راستی، إن شاء اللَّه، درمان یابد».[1] امام رضا(ع): «در حمام با آبی که دیگران خود را در آن شسته‌اند، تن مشوئید که چنین عملی بیماری جذام را سبب می‌گردد و اگر کسی در اثر این عمل، بیمار شد، خود مقصّر است و تنها باید خود را ملامت کند». محمد بن علی در این هنگام به امام گفت: اهل مدینه می‌گویند با چنین عملی چشم درد از بین می‌رود. امام(ع) فرمود: «دروغ می‌گویند. در آبی که جنب از حرام، زانی و از همه بدتر ناصبی و همه انسان‌ها از انواع مختلف در آن تن می‌شویند؛ چشم درد خوب می‌شود؟! همانا دوای چشم درد، خواندن حمد، معوّذتین،[2] آیة الکرسی و ... است».[3] آنچه در روایات وجود دارد تنها خواندن آیة الکرسی برای تقویت نور چشم است، اما عمل رایجی میان مردم وجود دارد که پس از نماز، دست‌ها را بر روی چشم گذاشته و این آیه را می‌خوانند. خواندن آیه با چنین کیفیتی را در روایات نیافتیم، اما از سید بن طاووس نقل است: نور چشم شخصی ضعیف شد. در خواب، شخصی را دید که به او می‌گوید این کلمات را بخوان: «أُعِیذُ نُورَ بَصَرِی‏ بِنُورِ اللَّهِ الَّذِی لَا یُطْفَی‏؛ پناه می‌دهم روشنی چشم خود را به نور خدا که خاموش نمی‌شود» سپس دست‌های خود را بر چشمان خود بمال و به دنبال آن آیة الکرسی را بخوان. راوی گوید: پس، آن مرد چنان کرد، چشم‌هایش خوب شد و به دفعات، دیگران نیز این را تجربه کرده و از آن نتیجه گرفتند».[4] از این نقل تاریخی نیز همزمانی خواندن آیة الکرسی و دست بر روی چشم نهادن استنباط نمی‌شود، اما با این وجود، خواندن آیة الکرسی با این کیفیت و به قصد رجا و امید ثواب و اثر وضعی آن، اشکالی ندارد. [1] . ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، محقق، غفاری، علی اکبر، ص 106، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1404ق؛ لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، محقق، حسنی بیرجندی، حسین، ص 138، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1376ش.‏ [2] . سوره ناس و فلق را مُعوّذتین می‌گویند؛ ‏طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق، حسینی‏، سید احمد، ج 3، ص 184، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، 1375ش. [3] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 6، ص 503، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. [4] . ابن طاووس، علی بن موسی، مهج الدعوات و منهج العبادات، محقق، کرمانی، ابوطالب، محرر، محمد حسن، ص 325، قم، دار الذخائر، چاپ اول، 1411ق؛ کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح(جنة الأمان الواقیة و جنة الإیمان الباقیة)، ص 176، قم، دار الرضی (زاهدی)، چاپ دوم، 1405ق.
خواندن (آیة الکرسی) در حالیکه چشمهایمان بسته است و دستمان را روی آن قرار دهیم؛ نور چشم را زیاد میکند، آیا دارای سند است؟ اصلاً این نور چشم دقیقاً چیست؟
قرآن؛ کتابی آسمانی است که برای هدایت انسانها نازل شده و هدف اصلی آن نیز همین مسئله است، اما در عین حال، آثار وضعی متعددی برای برخی از آیات قرآن نقل شده است.
رفع چشمدرد از جمله آثاری است که برای آیة الکرسی اعلام شده است. البته این فائده مانند دیگر دستوراتی از این دست، علّت تامّه نیست، بلکه در صورت اخلاص نیت و صلاحدید پروردگار میتواند اثر شفابخشی داشته باشد.
اکنون به تعدادی از روایات مفید بودن آیة الکرسی برای چشم اشاره میکنیم:
امام علی(ع): «زمانی که کسی مبتلا به چشم درد شود آیة الکرسی را به نیّت شفا بخواند و [اگر] به دل یقین داشته باشد که خوب میشود به راستی، إن شاء اللَّه، درمان یابد».[1]
امام رضا(ع): «در حمام با آبی که دیگران خود را در آن شستهاند، تن مشوئید که چنین عملی بیماری جذام را سبب میگردد و اگر کسی در اثر این عمل، بیمار شد، خود مقصّر است و تنها باید خود را ملامت کند». محمد بن علی در این هنگام به امام گفت: اهل مدینه میگویند با چنین عملی چشم درد از بین میرود. امام(ع) فرمود: «دروغ میگویند. در آبی که جنب از حرام، زانی و از همه بدتر ناصبی و همه انسانها از انواع مختلف در آن تن میشویند؛ چشم درد خوب میشود؟! همانا دوای چشم درد، خواندن حمد، معوّذتین،[2] آیة الکرسی و ... است».[3]
آنچه در روایات وجود دارد تنها خواندن آیة الکرسی برای تقویت نور چشم است، اما عمل رایجی میان مردم وجود دارد که پس از نماز، دستها را بر روی چشم گذاشته و این آیه را میخوانند.
خواندن آیه با چنین کیفیتی را در روایات نیافتیم، اما از سید بن طاووس نقل است:
نور چشم شخصی ضعیف شد. در خواب، شخصی را دید که به او میگوید این کلمات را بخوان: «أُعِیذُ نُورَ بَصَرِی بِنُورِ اللَّهِ الَّذِی لَا یُطْفَی؛ پناه میدهم روشنی چشم خود را به نور خدا که خاموش نمیشود» سپس دستهای خود را بر چشمان خود بمال و به دنبال آن آیة الکرسی را بخوان. راوی گوید: پس، آن مرد چنان کرد، چشمهایش خوب شد و به دفعات، دیگران نیز این را تجربه کرده و از آن نتیجه گرفتند».[4]
از این نقل تاریخی نیز همزمانی خواندن آیة الکرسی و دست بر روی چشم نهادن استنباط نمیشود، اما با این وجود، خواندن آیة الکرسی با این کیفیت و به قصد رجا و امید ثواب و اثر وضعی آن، اشکالی ندارد. [1] . ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، محقق، غفاری، علی اکبر، ص 106، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1404ق؛ لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، محقق، حسنی بیرجندی، حسین، ص 138، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1376ش. [2] . سوره ناس و فلق را مُعوّذتین میگویند؛ طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق، حسینی، سید احمد، ج 3، ص 184، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، 1375ش. [3] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 6، ص 503، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. [4] . ابن طاووس، علی بن موسی، مهج الدعوات و منهج العبادات، محقق، کرمانی، ابوطالب، محرر، محمد حسن، ص 325، قم، دار الذخائر، چاپ اول، 1411ق؛ کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح(جنة الأمان الواقیة و جنة الإیمان الباقیة)، ص 176، قم، دار الرضی (زاهدی)، چاپ دوم، 1405ق.
- [سایر] خواندن آیه الکرسی چه ثوابی دارد؟
- [سایر] نماز خواندن با چشم بسته چه حکمی دارد؟
- [سایر] آیا نماز خواندن با چشم بسته صحیح است؟
- [سایر] آیا (دعای عدیله) دارای سند است؟ و اگر سند دارد خواندن آن چه ثوابی دارد؟
- [سایر] آیا نماز خواندن با چشم بسته از نظر آیت الله سیستانی صحیح است؟
- [آیت الله بهجت] خواندن آیة الکرسی در نماز وحشت و بر سر قبر میّت تا کجا خوانده شود؟ تا "هم فیها خالدون" یا تا: "و هو العلی العظیم"؟
- [سایر] آیا ممکن است که انسان نماز وحشت را در هر زمانی برای میت بخواند؟ آیة الکرسی در نماز وحشت تا علی عظیم است یا هم فیها خالدون؟ آیا خواندن نماز وحشت یک نفر برای میت کافی است؟
- [آیت الله جوادی آملی] در اجرای مجازات شلاق حدّی با عنایت به آیه 2 سوره مبارکه نور: (… و لیشهد عذابهما طائفة من المؤمنین) 1 - منظور (طائفة) چیست؟ (آیا اجزاء مجازات مذکور در حضور چند نفر آن هم در محیط بسته کفایت میکند یا اینکه الزاما بایستی در اماکن عمومی و ملاء عام انجام گیرد؟) 2 - (من المؤمنین) چه کسانی هستند؟ (افراد با ایمان به معنای خاص یا افرادی که مسلمانان هستند؟) 3 - آیا رعایت قیود فوق الذکر شرعا واجب است؟ یا اینکه جنبه ارشادی و استحبابی دارد؟
- [آیت الله جوادی آملی] در اجرای مجازات شلاق حدّی با عنایت به آیه 2 سوره مبارکه نور: (... ولیشهد عذابهما طائفة من المومنین) 1-منظور (طائفة) چیست؟ (آیا اجزاء مجازات مذکور در حضور چند نفر آنهم در محیط بسته کفایت می کند یا اینکه الزاما بایستی در اماکن عمومی و ملاء عام انجام گیرد؟) 2-(من المومنین) چه کسانی هستند؟ (افراد با ایمان به معنای خاص یا افرادی که مسلمانان هستند؟) 3-آیا رعایت قیود فوق الذکر شرعا واجب است؟ یا اینکه جنبه ارشادی واستحبای دارد؟
- [سایر] بر اساس آیه 33 سوره کهف که می¬فرماید قبور را مسجد قرار ندهید، آیا می¬توان گفت نماز خواندن در کنار مرقد ائمه که گاهی مزار ایشان در طرف قبله نمازگزار نیز واقع می¬شود، اشکال دارد؟
- [آیت الله بهجت] اگر در نماز یکی از چهار سورهای را که آیه سجده دارد عمداً بخواند، نمازش بنابر احتیاط باطل است. ولی در نماز مستحبی خواندن یکی از آنها جایز است و در بین نماز سجده میکند.
- [آیت الله اردبیلی] اگر دیوانه و یا کودک غیر بالغ آیه سجده را به قصد قرآن بخواند، چنانچه کسی به آن آیه گوش کند، باید سجده نماید؛ ولی اگر کسی آیه سجده را بدون آن که قصد خواندن قرآن داشته باشد، بخواند (مثل کسی که در خواب آن را میخواند)، با گوش دادن به آن، سجده واجب نمیشود؛ ولی اگر از چیزی مثل ضبط صوت و رادیو به آیه سجده گوش کند، احتیاطا لازم است سجده نماید و اگر از وسیلهای که صدای قاری را همزمان با قرائت او پخش میکند به آیه سجده گوش کند، واجب است سجده کند.
- [آیت الله اردبیلی] هر یک از نمازهای ظهر و عصر و همچنین مغرب و عشاء، دارای وقت مخصوص و وقت مشترکی میباشند که در مسائل بعدی بیان خواهد شد. وقت مخصوص و مشترک برای اشخاص فرق میکند، مثلاً اگر به اندازه خواندن دو رکعت نماز از اوّل ظهر بگذرد، وقت مخصوص نماز ظهر کسی که مسافر است، تمام شده و داخل وقت مشترک میشود و برای کسی که مسافر نیست، باید به اندازه خواندن چهار رکعت نماز بگذرد.
- [آیت الله بهجت] خرید و فروش رادیو و تلویزیون، که دارای منافع حلال و حرام است، به قصد منفعت حلال مانعی ندارد؛ و همچنین است استفاده از آن در جهت حلال، ولی بههیچوجه نباید از آن استفاده حرام بکنند، و نیز باید در دسترس کسی که استفاده حرام میکند قرار ندهند.
- [آیت الله اردبیلی] اگر مضطربه و یا مبتدئه، بیشتر از ده روز خون ببیند و تمام آن دارای صفات حیض باشد و یا قسمتی از آن دارای صفات حیض باشد، ولی خونی که دارای صفات حیض است بیشتر از ده روز باشد و یا خون دیگری با آن تعارض کند، باید در عدد روزهای حیض به عادت خویشان خود مراجعه کند، پس اگر عادت آنان کمتر از هفت روز باشد، از ابتدای دیدن خون به اندازه عادت آنان را حیض قرار میدهد و اگر عادت آنان بیشتر از هفت روز باشد، از ابتدای دیدن خون به اندازه هفت روز را حیض قرار میدهد و در هر دو صورت، در اختلاف روزهای عادت خویشان و هفت روز، بین تروک حائض و اعمال مستحاضه جمع میکند و اگر خویشاوندی نداشت یا شماره روزهای عادت آنان یک اندازه نبود، بنابر احتیاط واجب باید از ابتدای دیدن خون تا هفت روز را حیض و بقیّه را استحاضه قرار دهد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر زنی کسی را وکیل کند که مثلاً ده روزه او را به عقد مردی درآورد و ابتدای ده روز را معیّن نکند، آن وکیل در صورت امکان نباید بیش از مقداری که معمول است خواندن عقد را به تأخیر بیندازد، مگر قرینهای در کار باشد که در این صورت میتواند هر مقداری که قرینه دلالت میکند خواندن عقد را به تأخیر بیندازد، در هر حال بنا بر احتیاط واجب باید ابتدای ده روز را همان زمان عقد قرار دهد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] پنج چیز بر جنب حرام است: اول: رساندن جایی از بدن خود به خط قرآن و بنا بر احتیاط به اسم خدا و صفات خاصه او به هر لغت که باشد، مگر پولی که بر آن نام خدا نوشته شده باشد که دست زدن به آن اشکال ندارد و احتیاط مستحب آن است که جایی از بدن خود را به اسم پیغمبران و امامان و حضرت زهرا علیهمالسلام نیز نرساند. دوم: رفتن یا ماندن در مسجد الحرام و مسجد پیغمبر صلی الله علیه و آله و حرم امامان علیهمالسلام اگر چه از یک در داخل و از در دیگر خارج شود و مراد از حرم امامان علیهمالسلام : محوّطهایست که ضریح مقدّس و قبر مطهّر در آن قرار دارد، نه تمام رواقها یا صحنها. سوم: داخل شدن یا ماندن در مساجد دیگر، مگر آنکه از یک در داخل و از در دیگر خارج شود. چهارم: گذاشتن چیزی در مسجد. پنجم: خواندن هر یک از آیات سجده واجب و آن آیات در چهار سوره است. اول: سوره سی و دوم قرآن (الم تنزیل (=سجده) )، آیه پانزدهم؛ دوم: سوره چهل و یکم (حم سجده (=فُصّلت) )، آیه سی و هفتم؛ سوم: سوره پنجاه و سوم (النجم)، آیه آخر؛ چهارم: سوره نود و ششم (اقرء (=العلق) )، آیه آخر. بلکه بنا بر احتیاط خواندن آیات دیگر یا قسمتی از یک آیه از سورههای سجده نیز جایز نیست. چیزهایی که بر جنب مکروهست
- [آیت الله اردبیلی] اگر زنی که عادت وقتیّه دارد بیشتر از ده روز خون ببیند و تمام آن دارای صفات حیض باشد و یا هیچ مقدار از آن صفات حیض را نداشته باشد و یا دو شرطی را که در مسأله قبل گفته شد، نداشته باشد، چنانچه تعداد روزهای عادت خویشان پدری یا مادری او زنده باشند یا مرده به یک اندازه باشد و یا تعداد کسانی که عادتشان با بقیّه فرق میکند، بسیار کم باشد، در صورتی که عادتشان کمتر از هفت روز باشد، باید آن را حیض قرار دهد و اگر بیشتر از هفت روز باشد، هفت روز را حیض قرار دهد و در هر دو صورت در اختلاف روزهای عادت خویشان و هفت روز، بین تروک حائض و اعمال مستحاضه جمع کند و بقیه را استحاضه قرار دهد، مثلاً اگر عادت خویشان او چهار روز باشد، باید تا چهار روز را حیض قرار داده و سپس تا سه روز بین تروک حائض و اعمال مستحاضه جمع کند و اگر عادت خویشان او هشت روز باشد، باید تا هفت روز را حیض قرار داده و سپس یک روز بین تروک حائض و اعمال مستحاضه جمع کند و اگر خویشاوندی نداشت یا تعداد روزهای عادت آنان یک اندازه نبود، مثلاً عادت بعضی پنج روز و عادت بعضی دیگر سه روز بود، بنابر احتیاط واجب هفت روز را حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد.
- [آیت الله اردبیلی] شکهایی که نباید به آنها اعتنا کرد از این قرارند: اوّل:شک در چیزی که محل بجا آوردن آن گذشته باشد، مثل آن که در حال خواندن سوره شک کند که حمد را خوانده یا نه.دوم: شک بعد از سلام واجب نماز.سوم: شک بعد از گذشتن وقت نماز.چهارم: شک کثیرالشّک؛ یعنی کسی که زیاد شک میکند. پنجم: شک امام در شماره رکعتهای نماز در صورتی که مأموم شماره آنها را بداند و همچنین شک مأموم در صورتی که امام شماره رکعتهای نماز را بداند و شک در افعال نماز نیز همین حکم را دارد.ششم: شک در نماز مستحبّی؛ و توضیح آنها، بدین قرار است:
- [آیت الله اردبیلی] اگر زنی که دارای عادت است بعد از آن که سه روز یا بیشتر خون دید پاک شود و دوباره سه روز یا بیشتر خون ببیند و فاصله پاکی بین دو خون کمتر از ده روز باشد و همه روزهایی که خون دیده با روزهایی که در وسط پاک بوده از ده روز بیشتر باشد؛ مثل آن که پنج روز خون ببیند و پنج روز پاک شود و دوباره پنج روز خون ببیند، سه صورت دارد: الف آن که تمام یا قسمتی از یکی از خونهایی که دیده، در روزهای عادت باشد وخون دیگر در روزهای عادت نباشد که در این صورت چنانچه تعداد روزهای خونی که در عادت دیده با عدد عادت او برابر و یا بیشتر از آن باشد و یا مجموع ایام عادت و ایام پاکی او بیشتر از ده روز باشد، باید همه خونی را که در عادت دیده حیض و خون دیگر را استحاضه قرار دهد و در غیر این صورت، به تعدادی که خونِ در ایام عادت از روزهای عادت کمتر دارد، از خون دیگر تکمیل میکند و مجموع آنها را با ایامی که در وسط پاک بوده، حیض قرار میدهد و بقیه خون خارج عادت را استحاضه قرار میدهد؛ مثلاً اگر عادت او از دوم تا ششم ماه باشد و یک ماه از اوّل تا سوم ماه خون ببیند و بعد چهار روز پاک شود و دوباره از هشتم تا دوازدهم ماه خون ببیند، باید از اوّل تا نهم ماه را حیض و از دهم تا دوازدهم را استحاضه قرار دهد، ولی اگر از اوّل ماه تا پنجم یا بیشتر از آن خون ببیند و پاک شود و دوباره خون ببیند، خون اوّل را حیض و خون دیگر را استحاضه قرار میدهد. همچنین اگر از اوّل تا سوم ماه خون ببیند و بعد شش روز یا بیشتر پاک شود و سپس دوباره خون ببیند، باید خون اوّل را حیض و خون دیگر را استحاضه قرار دهد. ب آن که هیچ یک از دو خون در ایام عادت نباشد که در این صورت اگر دارای عادت عددیّه بوده و یکی از آنها به تعداد ایام عادت باشد، آن را حیض و دیگری را استحاضه قرار میدهد، وگرنه خونی که دارای صفات حیض است، حیض و دیگری استحاضه است و اگر هر دو دارای صفات حیض باشند، بنابر احتیاط واجب خون اوّل را حیض و دومی را استحاضه قرار میدهد و اگر هیچ یک دارای صفات حیض نباشند، هر دو استحاضه میباشند. ج آن که مقداری از خون اوّل و دوم در روزهای عادت باشد که در این صورت خونهایی که در ایام عادت واقع شدهاند به همراه ایام پاکی بین آنها حیض و بقیّه خون دوم که خارج از ایام عادت بوده، استحاضه میباشد و بقیّه خون اوّل که پیش از ایام عادت بوده، اگر مجموع آن و ایام عادت بیشتر از ده روز شود، آن نیز استحاضه میباشد وگرنه حیض است؛ مثلاً اگر عادت او از سوم تا دهم ماه بوده، در صورتی که از اوّل تا ششم ماه خون ببیند و دو روز پاک شود و بعد تا پانزدهم خون ببیند، از اوّل تا دهم حیض است و از یازدهم تا پانزدهم استحاضه میباشد.