در مورد این پرسش که می‌توان آن را به سه بخش تقسیم کرد، باید گفت، اگر مورد نذر مردّد بین اقل و اکثر باشد، همین‌که به اقل عمل کند، کافیست؛ مثلاً مردّد است که صد تومان به فقیر بدهد یا دویست تومان، همین‌که صد تومان را بدهد کافیست. اما اگر مردّد بین دو یا چند چیز متباین بوده و احتمالات معدودی در نظر اوست، باید احتیاط کرده و تمام موارد را انجام دهد؛ مثلاً نذر کرده صدقه بدهد یا روضه بخواند بنابر احتیاط، هر دو کار را انجام دهد. لازم به ذکر است، چنانچه اصلاً مورد نذر را نمی‌داند، به گونه‌ای که قدرت عمل به نذر را ندارد، نذر او ساقط است و وظیفه‌ای ندارد و اگر بعداً یادش آمد به آن عمل کند. ضمن اینکه برخی از فقها[1] معتقدند در موردی که احتمالات متعدد و غیر محصور است می‌تواند با قرعه موردی را تعیین کرده و به آن عمل نماید. ضمائم: پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال، چنین است:[2] حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی): به همه مواردی که احتمال می‌دهد متعلق نذر بوده است باید عمل کند و در مورد نذر به مقداری از مال، قدر متیقن کافی است. حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی): اگر مردد بین اقل و اکثر است اکتفا کند به اقل، و اگر مردد بین متباینین است احتیاط کند. حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی): الف و ب و ج. چنانچه احتمالات معدودی در نظر اوست، به همه آنها عمل کند، و الا می‌تواند با قرعه موردی را تعیین کرده، عمل کند. حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی): در فرض سوال اگر عبادتی که نذر کرده مردد بین چند چیز باشد باید احتیاط کند و اگر اصلاً نمی‌داند، چیزی بر وی واجب نیست. حضرت آیت الله العظمی بهجت (رحمة الله علیه): باید مقدار متیقّن را در امور خیر صرف کند یا اگر مشتبه در چند عمل عبادی باشد، باید احتیاط کند و امور عبادی را به جا آورد.[3] حضرت آیت الله العظمی فاضل لنکرانی (رحمة الله علیه): اگر مردد بین اقل و اکثر است اکتفا کند به اقل، و اگر مردد بین متباینین است احتیاط کند.[4] [1] . آیت الله مکارم شیرازی. [2] . استفتا از دفاتر آیات عظام: سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی (مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئست. [3] . گیلانی، فومنی، محمد تقی بهجت، استفتاءات، ج‌4، ص 291، س 5596، دفتر حضرت آیة الله بهجت، قم، اول، 1428 ه‍ ق. [4] . فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، ج‌1، ص 347، انتشارات امیر قلم، قم، یازدهم، بی‌تا.
اگر کسی مورد نظر را را فراموش کند تکلیفش چیست؟ اگر بداند مورد نظر عبادی بوده ولی نمی داند چه عبادتی را مورد نذرش قرار داده تکلیفش چیست؟ اگر بداند مورد نذر مالی است اما نمی داند چه موضوع مالی را مورد نذرش قرار داده تکلیش چیست؟
در مورد این پرسش که میتوان آن را به سه بخش تقسیم کرد، باید گفت، اگر مورد نذر مردّد بین اقل و اکثر باشد، همینکه به اقل عمل کند، کافیست؛ مثلاً مردّد است که صد تومان به فقیر بدهد یا دویست تومان، همینکه صد تومان را بدهد کافیست.
اما اگر مردّد بین دو یا چند چیز متباین بوده و احتمالات معدودی در نظر اوست، باید احتیاط کرده و تمام موارد را انجام دهد؛ مثلاً نذر کرده صدقه بدهد یا روضه بخواند بنابر احتیاط، هر دو کار را انجام دهد.
لازم به ذکر است، چنانچه اصلاً مورد نذر را نمیداند، به گونهای که قدرت عمل به نذر را ندارد، نذر او ساقط است و وظیفهای ندارد و اگر بعداً یادش آمد به آن عمل کند. ضمن اینکه برخی از فقها[1] معتقدند در موردی که احتمالات متعدد و غیر محصور است میتواند با قرعه موردی را تعیین کرده و به آن عمل نماید.
ضمائم:
پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال، چنین است:[2]
حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):
به همه مواردی که احتمال میدهد متعلق نذر بوده است باید عمل کند و در مورد نذر به مقداری از مال، قدر متیقن کافی است.
حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):
اگر مردد بین اقل و اکثر است اکتفا کند به اقل، و اگر مردد بین متباینین است احتیاط کند.
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
الف و ب و ج. چنانچه احتمالات معدودی در نظر اوست، به همه آنها عمل کند، و الا میتواند با قرعه موردی را تعیین کرده، عمل کند.
حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):
در فرض سوال اگر عبادتی که نذر کرده مردد بین چند چیز باشد باید احتیاط کند و اگر اصلاً نمیداند، چیزی بر وی واجب نیست.
حضرت آیت الله العظمی بهجت (رحمة الله علیه):
باید مقدار متیقّن را در امور خیر صرف کند یا اگر مشتبه در چند عمل عبادی باشد، باید احتیاط کند و امور عبادی را به جا آورد.[3]
حضرت آیت الله العظمی فاضل لنکرانی (رحمة الله علیه):
اگر مردد بین اقل و اکثر است اکتفا کند به اقل، و اگر مردد بین متباینین است احتیاط کند.[4] [1] . آیت الله مکارم شیرازی. [2] . استفتا از دفاتر آیات عظام: سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی (مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئست. [3] . گیلانی، فومنی، محمد تقی بهجت، استفتاءات، ج4، ص 291، س 5596، دفتر حضرت آیة الله بهجت، قم، اول، 1428 ه ق. [4] . فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، ج1، ص 347، انتشارات امیر قلم، قم، یازدهم، بیتا.
- [سایر] غنایی که از نظر فقهی موضوع حکم حرمت قرار گرفته، چیست؟
- [آیت الله سیستانی] آیا نذر کردن جهت احرام پیش از میقات از سوی کسی که می داند بدین سبب ناگزیر از در سایه قرار گرفتن تحریم شده می گردد، صحیح است؟
- [آیت الله خوئی] اگر کسی عهد یا نذر کند که اگر سیگار بکشم مثلاً یک میلیون صلوات بفرستم یا اگر هر سیگاری بکشم یک میلیون صلوات بفرستم و بعد از آن چند مرتبه سیگار بکشد یا فراموش کند که در حین عهد یا نذر چگونه نذر کرده و چند مرتبه سیگار بکشد وظیفه او راجع به کفاره حنث نذر یا عهد و تکرار آن و راجع به صلواتی که عهد کرده از جهت تکرار و عدم آن و راجع به کشیدن سیگار فعلاً در صورتی که نذر یا عهد کرده که اگر سیگار کشیدم یا هر سیگاری بکشم یا فراموش کرده که نذرش چگونه بوده، وظیفه فعلی او چیست لطفاً مفصلاً مرقوم فرمائید که مورد ابتلا است.
- [آیت الله خامنه ای] فردی برای اولین بار می خواهد خمس اموالش را حساب کند، خانه مسکونی که نمی داند با چه مالی آن را خریده، چه حکمی دارد؟ در صورتی که بداند آن را با مالی که چند سال پس انداز شده، خریده است، حکم آن چیست؟
- [آیت الله بهجت] آیا کسی که در اعلمیّت دو یا چند نفر از مراجع زنده شک دارد، می تواند در نظر این چند مرجع احتیاط کند؟ و آیا عمل او موضوع تقلید قرار می گیرد یا احتیاط؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر نظرِ قاضیِ مجتهد جامع الشرایط بر خلاف قانون، ولی مبتنی بر نظریّه مشهور فقها باشد. (مثلا قانون، ضمان را نقل ذمّه دانسته، ولی وی ضمّ ذمه به ذمّه می داند) چگونه باید عمل کند؟ آیا می تواند از صدور حکم خودداری کرده، و موضوع را به قاضی دیگر محوّل کند؟
- [سایر] من پسری 23 ساله هستم که به دختری پاک و با ایمان پیشنهاد ازدواج دادم ولی خانواده ام راضی نیست و خودم هم که فکر می کنم می بینم از نظر مالی شرایط ازدواج را ندارم؛ به آن دختر هم شرایطم را گفتم ولی به هیچ وجه راضی نیست مرا فراموش کند؛ حتی به او گفته ام که خانواده ام هم راضی نیست ولی باز می گوید باید به خواستگاری من بیایی، حتی شده تنهایی بیا. خانواده اش هم گفته اند از نظر مالی نگران نباشید کمک تان می کنیم. حالا من با وجود این شرایط مالی و نارضایتی خانواده ام که به هیچ وجه راضی نمی شوند چیکار کنم؟
- [سایر] شخصی زمانی که مقلد یکی از مراجع بوده، مرتکب گناهی شده که طبق نظر ایشان، آثاری چون ممنوعیت ازدواج با افراد خاصی را در پی داشته و مقلد، این موضوع را نمی دانسته تا اینکه بعد از فوت ایشان مقلد مرجعی دیگر شده که چنین آثاری را برای گناه او در نظر نمی گرفته است و اکنون علم به موضوع پیدا کرده است. حال باید نظر کدام مرجع را مبنای عمل خویش قرار دهد (برای هر دو تقلید، تحقیق انجام داده است)؟ با تشکر
- [آیت الله بهجت] در امور مالی، چنان چه کسی مالی را در اختیار انسان قرار می دهد و نمی دانیم در اسباب ملکیت با ما اختلاف نظر دارد یا خیر، آیا ترتیب آثار ملک داده می شود تا خلاف آن ثابت شود؟ ثانیا در موردی که می دانیم با ما اختلاف نظر تقلیدا یا اجتهادا دارد، اما نمی دانیم این مال را که در اختیار ما قرارداده چگونه به دست آورده، (طبق نظر خود به دست آورده یا ما)، این جا هم باید ترتیب آثار ملک داد تا خلاف آن ثابت شود؟
- [سایر] سلام حاج آقا، گفته بودین بیشتر توضیح بدم. حقیقتش تنها دارائیم که با کلی زحمت جمع کرده بودم و کاملا\" حلال بود در یک سرمایه گذاری به باد رفت و مشکلات مالی فراوانی برایم ایجاد شده. از طرفی هم هنوز همسرم موضوع را نمی داند و بدلیل مسائل مالی که داریم جرأت بیانش را ندارم. احساس می کنم خدا نمیخواد کمکم کنه چون کمی بی عقلی کردم بخاطر همین نمیتونم درست و با اطمینان نماز بخونم از خدا شرمنده ام و نمیدونم باید چه کار کنم.
- [آیت الله شبیری زنجانی] ناسیه، یعنی زنی که عادت داشته باشد ولی عادت خود را فراموش کرده باشد، اگر هم در وقت و هم در عدد عادت داشته و عادت خود را فراموش کند، مسأله سه صورت دارد: اوّل: تنها عادت وقتی خود را فراموش کند، که حکم زنی را دارد که عادت عددی دارد. دوّم: تنها عادت عددی خود را فراموش کند که حکم زنی را دارد که عادت وقتی دارد. سوّم: هر دو عادت خود را فراموش کند که در حکم مضطربه است، همچنین اگر تنها در یکی از وقت و عدد عادت داشته و آن را فراموش کند، در حکم مضطربه است. البته اگر مقداری از عادت خود را در یاد داشته باشد، مثلاً مطمئن است که عادت وی از هشت روز کمتر نیست ولی احتمال میدهد که نه یا ده روز باشد، در این صورت در صورت امکان نباید ایام حیض خود را از مقداری که در یاد دارد کمتر قرار دهد. همچنین اگر ناسیه مقداری از وقت عادت خود را در یاد داشته باشد، مثلاً بداند که در سالهای کنونی وی همیشه سه روز اول ماه را حائض بوده ولی اول و آخر زمان حیض خود را فراموش کرده، باید در وقتی که در یاد دارد خون را حیض قرار دهد، هر چند نشانههای حیض را نداشته باشد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه کسی بخواهد روزه ای غیر از روزه ماه رمضان به جا آورد باید آن را معین کند، مثلاً نیت کند روزه قضا می گیرم، یا روزه نذر به جا می آورم ولی در ماه مبارک رمضان همین اندازه که نیت کند فردا را روزه می گیرم کافی است، بلکه اگر نداند ماه رمضان است یا بداند و فراموش کند و روزه دیگری را قصد کند روزه ماه رمضان حساب می شود، ولی اگر عمداً در ماه مبارک رمضان نیت روزه غیر ماه رمضان را کند (در حالی که می داند در ماه رمضان روزه غیر ماه رمضان صحیح نیست) روزه او باطل است، یعنی نه از رمضان حساب می شود و نه از غیر آن.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه کسی بخواهد روزه ای غیر از روزه ماه رمضان به جا آورد باید آن را معین کند، مثلاً نیت کند روزه قضا می گیرم، یا روزه نذر به جا می آورم ولی در ماه مبارک رمضان همین اندازه که نیت کند فردا را روزه می گیرم کافی است، بلکه اگر نداند ماه رمضان است یا بداند و فراموش کند و روزه دیگری را قصد کند روزه ماه رمضان حساب می شود، ولی اگر عمداً در ماه مبارک رمضان نیت روزه غیر ماه رمضان را کند (در حالی که می داند در ماه رمضان روزه غیر ماه رمضان صحیح نیست) روزه او باطل است، یعنی نه از رمضان حساب می شود و نه از غیر آن.
- [آیت الله نوری همدانی] چند چیز شرط است در واجب بودن امر به معروف و نهی از منکر : اوّل : آنکه کسی که می خواهد امر و نهی کند ، بداند که آنچه شخص مکلّف بجا نمی آورد واجب است بجا آورد ، و آنچه بجا می آورد باید ترک کند و بر کسی که معروف و منکر را نمی داند واجب نیست . دوّم : آنکه احتمال بدهد امر و نهی او تأثیر می کند ، پس اگر بداند اثر نمی کند واجب نیست . سوّم : آنکه بداند شخص معصیت خود را تکرار کند ، پس اگر بداند یا گمان کند یا احنمال صحیح بدهد که تکرار نمی کند ، واجب نیست . چهارم : آنکه در امر و نهی مفسده ای نباشد ، پس اگر بداند یا گمان کند که اگر امر یا نهی کند ، ضرر جانی یا عشرضی و آبروئی یا مالی قابل توجّه به او می رسد واجب نیست ، بلکه اگر احتمال صحیح بدهد که از آن ترس ضررهای مذکور را پیدا کند واجب نیست ، بلکه اگر بترسد که ضرری متوجّه متعلِّقان او می شود واجب نیست ، بلکه با احتمال وقوع ضرر جانی یا عِرضی و آبروئی یا مالی موجب حَرَج بر بعضی مؤمنین ، واجب نمی شود بلکه در بسیاری از موارد حرام است .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] امر به معروف و نهی از منکر در صورتی که چهار شرط زیر وجود داشته باشد واجب می شود: اول: آن کسی که می خواهد امر و نهی کند، بداند که آنچه شخص مکلّف بجا نمی آورد واجب است بجا آورد، و آنچه بجا می آورد باید ترک کند. و بر کسی که معروف و منکر را نمی داند واجب نیست. دوم: آن که احتمال بدهد امر و نهی او تأثیر می کند، پس اگر بداند اثر نمی کند واجب نیست. سوم: آن که بداند و یا اطمینان داشته باشد شخص معصیت کار بنا دارد که معصیت خود را تکرار کند، پس اگر بداند یا گمان کند یا احتمال عقلایی بدهد که تکرار نمی کند واجب نیست. چهارم: آن که در امر و نهی مفسده ای نباشد، پس اگر بداند یا گمان کند که در اثر امر یا نهی ضرر جانی یا عرضی و آبروئی یا مالی قابل توجه به او می رسد واجب نیست. بلکه اگر احتمال عقلائی بدهد که ضررهای مذکور به او می رسد واجب نیست. بلکه اگر بترسد که ضرری متوجه متعلقان او می شود واجب نیست، بلکه با احتمال وقوع ضرر جانی یا عرضی و آبروئی یا مالی موجب حرج بر بعضی مؤمنین، واجب نمی شود بلکه در بسیاری از موارد حرام است.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر بخواهد غیر روزه رمضان روزه دیگری بگیرد باید آن را معین نماید؛ مثلا نیت کند که روزه قضا یا روزه نذر می گیرم؛ ولی در ماه رمضان لازم نیست نیت کند که روزه ماه رمضان می گیرم؛ بلکه اگر نداند ماه رمضان است یا فراموش نماید و روزه دیگری را نیت کند؛ روزه ماه رمضان حساب می شود. مسأله 1565 - اگر بداند ماه رمضان است و عمدا نیت روزه غیر رمضان کند؛ بنا بر احتیاط واجب نه روزه رمضان حساب می شود و نه روزه ای که قصد کرده است.
- [آیت الله جوادی آملی] .غصبی بودن لباس، گاهی به سرقت آن است و گاهی با باطل بودن معامله؛ مانند آنکه خریدار یا مستأجر, لباسی را با عین پول حرام بخرد یا اجاره کند یا در حین معامله که آن را به ذمّه میخرد, یا قرض میگیرد, قصد پس ندادن آن یا نپرداختن بهای آن را داشته باشد یا قصد داشته باشد که بهای آن را از مال حرام بدهد یا اصلاً جز مال حرام, مال دیگری ندارد تا قصد مال حلال کند; در همه این موارد تا بهای آن را از مال حلال نپردازد, تصرف در آن حرام است; همچنین حرام بودن مال, گاهی به سرقت، رشوه، ربا و مانند آن است و زمانی به نپرداختن حقّ خمس یا زکات و ادا نکردن نذر مالی که عین آن صدقه قرار داده شده، نه آنکه تصدّق به آن نذر شده باشد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر مرد بداند که با زنی خواهر و برادر رضاعی می باشند حق ازدواج با او را ندارد و اگر ازدواج کند باطل است و اگر بعد از ازدواج بگوید که با زن خود خواهر و برادر رضاعی می باشند اگر زن نیز قبول کند عقد آنها باطل است و باید بلافاصله از یکدیگر جدا شوند و در فرض سابق اگر با هم همبستر نشده باشند زن استحقاق مهریه را ندارد و اگر همبستر شده باشند چنانچه زن نمی دانسته یا فراموش کرده استحقاق گرفتن مهر المثل را دارد. و اگر بعد از ازدواج مرد بگوید با زن خود خواهر و برادر رضاعی است و زن قبول نکند مرد باید ادعای خود را در دادگاه ثابت کند و حتی اگر نتواند ثابت کند اگر می داند که واقعاً همسرش خواهر رضاعی اوست باید زن را طلاق دهد و دیگر با او زندگی نکند.
- [آیت الله سیستانی] ناسیه یعنی زنی که مقدار یا زمان عادت خود را یا هر دو را فراموش کرده است ، این زن اگر خونی ببیند که کمتر از سه روز و بیشتر از ده روز نباشد همه آن حیض است ، ولی اگر بیشتر از ده روز باشد موارد آن بر چند قسم است : 1 آن که عادت وقتیه یا عددیه یا هر دو داشته است ، ولی آن را به کلی فراموش کرده است که حتی به نحو اجمال هم زمان یا عدد آن را به یاد نمی آورد ، که این زن حکم مبتدئه را دارد که گذشت . 2 آن که عادت وقتیه دارد چه عددیه باشد چه نباشد ، ولی از وقت عادت خود به نحو اجمال چیزی به یاد دارد ، مثلاً میداند که فلان روز جزء عادت او بوده یا عادت او در نیمه اول ماه بوده است ، چنین زنی نیز حکم مبتدئه را دارد ، ولی نباید حیض را در زمانی قرار دهد که یقیناً خلاف عادت او است ، مثلاً اگر بداند روز هفدهم ماه جزء عادت او بوده یا عادت او در نیمه دوم بوده است و اکنون از اول تا بیستم ماه خون دیده است ، نمی تواند عادت خود را در دهه اول قرار دهد حتی اگر به نشانههای حیض باشد و دهه دوم به نشانه های استحاضه . 3 آن که صاحب عادت عددیّه بوده و مقدار عادت خود را فراموش کرده باشد ، این زن نیز حکم مبتدئه را دارد ، ولی نباید مقداری را که حیض قرار میدهد کمتر از مقداری باشد که میداند شماره حیض او کمتر از آن نیست . و همچنین نمی شود بیشتر از مقداری قرار دهد که میداند شماره عادتش بیش از آن نیست . و شبیه این امر را باید در عادت عددیّه ناقصه هم مراعات کرد ، یعنی زنی که شماره عادتش مردد است بین دو عدد ، زیادتر از سه روز و کمتر از ده روز ، مثل آنها در هر ماه یا شش روز خون میبیند یا هفت روز ، نمی تواند بواسطه نشانههای حیض یا ملاحظه عادت بعضی از خویشانش و یا به اختیار عدد در صورتی که بیش از ده روز خون ببیند کمتر از شش روز یا بیشتر هفت رو ز را حیض قرار دهد . مسائل متفرقه حیض
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه مالی را معین کند و مثلاً بگوید هر کس اسب مرا پیدا کند این گندم را به او می دهم احتیاط آن است که مقدار و خصوصیات آن را که در ارزش آن تأثیر دارد معین کند و اگرمال را معین نکند و مثلاً بگوید کسی که اسب مرا پیدا کند صد کیلوگندم به او می دهم باید خصوصیات گندم را که در قیمت دخالت دارد معین نماید، ولی اگر جاعل مزد معینی را برای این کار قرار ندهد و بگوید هر کسی گمشده مرا پیدا کند پولی به او می دهم یا مژدگانی دریافت خواهد کرد جعاله باطل است و چنانچه کسی آن عمل را انجام دهد باید مزد او را به مقداری که کار او در نظرمردم ارزش دارد بدهد، مگر این که ظاهر گفتار جاعل این باشدکه مبلغ مورد نظر او کمتر از آن است، در این صورت باید همان را بدهد.