گرچه شاید روایتی صریح وجود نداشته باشند که ویژه چگونگی رفتار صحیح با خانواده همسر و یا توصیه به آن باشد، اما می‌توان لزوم چنین رفتاری را از چند راه ثابت کرد: الف. استفاده از عمومات و مطلقاتی که ما را به رفتار درست با دیگران به‌ویژه مؤمنان سفارش می‌کند. امام صادق(ع) فرمود: «خدای تبارک و تعالی اسلام را دین شما پسندید با آن به سخاوت و حُسن خُلق و خوشرفتاری همراهی کنید».[1] ب. سفارش قرآن به معاشرت صحیح با همسران[2] که طبیعتاً معاشرت مطلوب با همسر عملی نخواهد شد جز با رفتار صحیح با خانواده او. ج. جمله حکیمانه‌ای نیز نقل شده که گوینده آن مشخص نیست و برخی آن را روایت پنداشته‌اند: «الآباء ثلاثة: أب ولّدک و أب زوّجک و أب علّمک»؛[3] پدر بر سه فرد اطلاق می‌شود: 1. پدری که سبب به دنیا آمدن شما باشد؛ 2. پدری که فرزندش را به شما تزویج نمود؛ 3. پدری که به شما دانش آموخت. بر این اساس مشابهت پدر همسر(پدر سببی) به پدر نسبی، گویای این مطلب است، احترامی را که در آیات و روایات برای پدر بیان شد، رعایت آن نسبت به پدر همسر نیز لازم است. این سخن یا حدیث؛ شامل پدر همسر - اعم از پدر زن و پدر شوهر - هر دو می‌شود. همچنین از باب تنقیح مناط شامل مادر همسر هم می‌شود. خلاصه این‌که؛ رعایت اخلاق و ادب نسبت به خانواده همسر خصوصاً پدر و مادر همسر علاوه بر این‌که به عنوان مطلق انسان و مؤمن لازم است، از برخی روایات نیز استفاده می‌شود که جایگاه خاصی از نظر رعایت ادب و اخلاق را دارا هستند. برای آگاهی بیشتر نمایه‌های زیر را مطالعه کنید: «منع همسر از ارتباط و دیدار با خانواده»، سؤال 33462 «روابط عروس و مادر شوهر»، سؤال 9964 «روش برخورد با مادر شوهر بد اخلاق»، سؤال 9643 «اختلافات خانوادگی»، سؤال 7096 [1] . شیخ صدوق، الأمالی، ص 270‏، بیروت‏، اعلمی‏، چاپ پنجم‏، 1400ق. [2] . «وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ»؛ نساء، 19. [3] . آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج ‏15، ص 382، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق؛ غزالی، احمد، منهاج المتعلم، ص 81، المطبوع مع کتاب التراث التربوی الاسلامی فی خمس مخطوطات.‏ برخی نیز گفته‌اند این حدیث است که از یکی از معصومان(ع) نقل شده است؛ سبزواری، سید عبدالاعلی، مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، ج ‏2، ص 25، بیروت، مؤسسه اهل بیت(ع)، چاپ دوم، 1409ق؛ مشکینی، علی، تحریر المواعظ العددیة، ص 247، قم، الهادی‏، چاپ هشتم، 1424ق‏. اما به هر حال دلیل متقنی نیافتیم که این عبارت را روایت بدانیم.
گرچه شاید روایتی صریح وجود نداشته باشند که ویژه چگونگی رفتار صحیح با خانواده همسر و یا توصیه به آن باشد، اما میتوان لزوم چنین رفتاری را از چند راه ثابت کرد:
الف. استفاده از عمومات و مطلقاتی که ما را به رفتار درست با دیگران بهویژه مؤمنان سفارش میکند.
امام صادق(ع) فرمود: «خدای تبارک و تعالی اسلام را دین شما پسندید با آن به سخاوت و حُسن خُلق و خوشرفتاری همراهی کنید».[1]
ب. سفارش قرآن به معاشرت صحیح با همسران[2] که طبیعتاً معاشرت مطلوب با همسر عملی نخواهد شد جز با رفتار صحیح با خانواده او.
ج. جمله حکیمانهای نیز نقل شده که گوینده آن مشخص نیست و برخی آن را روایت پنداشتهاند: «الآباء ثلاثة: أب ولّدک و أب زوّجک و أب علّمک»؛[3] پدر بر سه فرد اطلاق میشود:
1. پدری که سبب به دنیا آمدن شما باشد؛
2. پدری که فرزندش را به شما تزویج نمود؛
3. پدری که به شما دانش آموخت.
بر این اساس مشابهت پدر همسر(پدر سببی) به پدر نسبی، گویای این مطلب است، احترامی را که در آیات و روایات برای پدر بیان شد، رعایت آن نسبت به پدر همسر نیز لازم است. این سخن یا حدیث؛ شامل پدر همسر - اعم از پدر زن و پدر شوهر - هر دو میشود. همچنین از باب تنقیح مناط شامل مادر همسر هم میشود.
خلاصه اینکه؛ رعایت اخلاق و ادب نسبت به خانواده همسر خصوصاً پدر و مادر همسر علاوه بر اینکه به عنوان مطلق انسان و مؤمن لازم است، از برخی روایات نیز استفاده میشود که جایگاه خاصی از نظر رعایت ادب و اخلاق را دارا هستند.
برای آگاهی بیشتر نمایههای زیر را مطالعه کنید:
«منع همسر از ارتباط و دیدار با خانواده»، سؤال 33462
«روابط عروس و مادر شوهر»، سؤال 9964
«روش برخورد با مادر شوهر بد اخلاق»، سؤال 9643
«اختلافات خانوادگی»، سؤال 7096 [1] . شیخ صدوق، الأمالی، ص 270، بیروت، اعلمی، چاپ پنجم، 1400ق. [2] . «وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ»؛ نساء، 19. [3] . آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج 15، ص 382، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق؛ غزالی، احمد، منهاج المتعلم، ص 81، المطبوع مع کتاب التراث التربوی الاسلامی فی خمس مخطوطات. برخی نیز گفتهاند این حدیث است که از یکی از معصومان(ع) نقل شده است؛ سبزواری، سید عبدالاعلی، مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 25، بیروت، مؤسسه اهل بیت(ع)، چاپ دوم، 1409ق؛ مشکینی، علی، تحریر المواعظ العددیة، ص 247، قم، الهادی، چاپ هشتم، 1424ق.
اما به هر حال دلیل متقنی نیافتیم که این عبارت را روایت بدانیم.
- [سایر] رفتار با همسر چه آدابی دارد؟
- [سایر] میخواستم بدانم آداب صدقه دادن چیست؟ زیرا در خانواده وقتی کسی پول صدقه میدهد آنرا بر سر اعضای خانواده میچرخاند بعد به صندوق صدقات میاندازد!
- [سایر] آیا قرآن خواندن برای اموات صحیح است؟ آیا احادیثی در این زمینه وجود دارد؟
- [سایر] آیا قرآن خواندن برای اموات صحیح است ؟ آیا احادیثی در این زمینه وجود دارد؟
- [سایر] رفتار خانواده شوهر با من بسیار بد است. چه کنم؟
- [سایر] رفتار امام رضا(ع) با خانواده چگونه بود؟
- [سایر] رفتار خانواده شوهر با من بسیار بد است. چه کنم؟
- [سایر] شیوه رفتار با همسر در سیره حضرت زهرا سلام الله علیها را بیان کنید؟
- [سایر] آیا رفتار خوش با همسر و فرزند و ... موجب سوء استفاده آنها نمی شود؟
- [سایر] چگونه از دخالت خانواده همسر در زندگی جلوگیری کنیم؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] ازدواج موقّت هر چند برای لذّت بردن هم نباشد صحیح است، همسر موقّت را (متعه) یا (صیغه) نیز میگویند.
- [آیت الله شبیری زنجانی] همسر موقّت اگر نداند که حقّ خرجی و همخوابی ندارد عقد او صحیح است و برای آن که نمیدانسته، حقّی به شوهر پیدا نمیکند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] مرد نمی تواند بیش از چهار ماه، نزدیکی با همسر دائمی خود را ترک کند، بلکه اگر زن جوان باشد و در این مدت بیم آن می رود که به گناه بیفتد احتیاط واجب آن است که طوری رفتار کند که او به گناه نیفتد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] مستحبّ است دایهای که برای طفل میگیرند دوازده امامی و دارای اخلاق و رفتار پسندیده و واجد ویژگیهای یک همسر خوب باشد و گرفتن دایه کم عقل یا ناصبی یا کافر یا زنازاده مکروه است و نیز مکروه است شیر دایه از زنا باشد یا دایه از غذای حرام (مانند شراب و گوشت خوک و میته و مال غصبی) تغذیه کند.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر مکلف مدتی اعمال خود را بدون تقلید انجام دهد ، در صورتی اعمال او صحیح است که بفهد به وظیفة واقعی خود رفتار کرده است ، یا عمل او با فتوای مجتهدی که فعلا باید از او تقلید کند ، مطابق باشد ، مگر عمل را طوری انجام داده باشد که از گفته آنان به احتیاط نزدیک تر باشد که در این صورت هم صحیح است .
- [آیت الله مظاهری] حقّ اولاد بر پدر و مادر، چهار حقّ است: 1 - ختنه کردن او. 2 - تربیت صحیح. 3 - آموختن خواندن و نوشتن و احکام دین به او به اندازهای که مورد احتیاج اوست. 4 - همسر دادن به او در موقع احتیاج.
- [آیت الله مکارم شیرازی] کسب و کار و تلاش برای زندگی از طریق تجارت و زراعت و صنعت و مانند آن برای کسانی که مخارج همسر و فرزند خود را ندارند واجب است، همچنین برای حفظ نظام و تأمین احتیاجات جامعه اسلامی، و در غیر این صورت، مستحب مؤکد است، مخصوصاً برای کمک به فقرا و یا وسعت بخشیدن به زندگی خانواده.
- [آیت الله مظاهری] اگر مسلمانی کافر شود (زن باشد یا مرد) همسرش بر او حرام و مالش به ورثه مسلمان او منتقل میشود و اگر توبه کند توبهاش قبول است و عبادتش صحیح میباشد و میتواند همسر مسلمان بگیرد و یا همسر سابق را به عقد جدید اختیار کند، ولی مالش به او بر نمیگردد، و در این مسئله فرقی نیست بین کسی که مسلمان زاده باشد (مرتدّ فطری) یا نباشد (مرتدّ ملّی)، و مرتدّ احکام دیگری دارد که در احکام حدود میآید.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر انسان با زنی ازدواج کند، دیگر نمیتواند با زنی که آن همسر را شیر کامل داده و با مادر و مادربزرگ آن زن - اگر چه رضاعی باشند - ازدواج نماید؛ هر چند هنوز با آن همسر نزدیکی نکرده باشد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر وارث همسر و چند عمو و عمه باشند همسر اگر شوهر باشد 21 و اگر زن باشد 41 ارث می برد و بقیه مال به ترتیبی که در مسائل قبل گفته شد بین عمو و عمه تقسیم می شود.