http://www.islamquest.net

وضعیت ابراهیم بن هاشم قمی، از حیث اعتبار رجالی چگونه است؟ آیا در این‌باره اختلاف نظر است؟ و این اختلاف تا چه حد قابل توجه است؟
ابراهیم بن هاشم؛ پدر علی بن ابراهیم قمی؛ اولین کسی است که دو مدرسه بزرگ حدیثی شیعه؛ یعنی کوفه و قم را به هم مرتبط کرد و میراث کوفه را به عنوان غنی‌ترین میراث شیعی به مدرسه قم رساند.[1] وی از شاگردان یونس بن عبدالرحمن از اصحاب امام رضا(ع) است[2] و برخی گفته‌اند که امام رضا(ع) را نیز ملاقات کرده است.[3] در بین اصحاب امامیه در نقل احادیث و حضور در طرق روایات، کسی به رتبه ابراهیم بن هاشم نمی‌رسد. و جالب است که این خصوصیت برجسته و تمام شخصیت حدیثی مرحوم ابراهیم بن هاشم در روایات ما، در اثر همین مسافرت او به قم در راستای حفظ میراث اهل بیت(ع) بوده است. همان‌طور که از شیوخ و شاگردان او پیدا است، وی میراث کوفه را از مشایخش که در حدود یک‌صد و شصت نفر بودند[4] گرفته و در قم انتشار داد و بدین صورت شاگردانی در این شهر پروراند. بیشتر میراث ابن ابی ‌عمیر که امروز به دست ما رسیده است، از طریق ابراهیم بن هاشم است، همان‌طور که اغلب میراث حماد بن عیسی و حسین بن یزید نوفلی و عبدالله بن مغیره در کتب اربعه، نیز از طریق همین سفر مبارک ابراهیم بن هاشم است؛ لذا سند روایات زیادی در میراث حدیثی ما: «علی بن ابراهیم عن ابیه عن ابن ابی عمیر» می‌باشد. سند صدها روایت از کتاب شریف کافی منتهی به ابراهیم بن هاشم می‌شود، به گونه‌ای که تدوین این کتاب مرهون روایاتی است که ابراهیم بن هاشم آنها را انتقال داده است. اگر چه تصریحی بر وثاقت و یا عدم وثاقت وی از رجال‌شناسان قدیم به ما نرسیده است،[5] اما عده‌ای تصریح کرده‌اند که وی از حد وثاقت بالاتر و رتبه بلندی در میان راویان احادیث اهل بیت(ع) دارد.[6] اندیشمندان رجالی معاصر، قرائن متعددی در وثاقت ایشان ذکر می‌کنند که با توجه به جایگاه ابراهیم بن هاشم و اثری که اثبات وثاقت ایشان بر میراث حدیثی دارد، به آنها اشاره می‌شود: 1. علی بن ابراهیم، فرزند وی در تفسیر خویش از پدرش نقل روایت کرده و این در حالی است که در ابتدای آن کتاب به وثاقت تمام راویانش شهادت داده است. 2. سید بن طاووس ادعای اجماع بر وثاقت ابراهیم بن هاشم کرده است. 3. با توجه به این‌که مسلک قمی‌ها در اخذ حدیث؛ سخت‌گیرانه است، اما روایاتی را که او با خود به قم آورده بود، قبول کردند. 4. ابراهیم بن هاشم در سند روایات «کامل الزیارات» هم قرار دارد و صاحب کتاب؛ یعنی ابن قولویه شهادت به وثاقت راویان احادیث در کتابش داده است.[7] بنابراین، وثاقت ابراهیم بن هاشم، بلکه بالاتر از وثاقت وی، قابل اثبات است و کسی هم ایشان را مورد جرح و تضعیف قرار نداده است.   [1] . نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، ص 16، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، 1365ش. [2] . همان. [3] . شیخ طوسی، الفهرست، محقق، آل بحر العلوم، سید محمد صادق، ص 11، نجف، المکتبة المرتضویه، چاپ اول، بی‌تا. [4] . همان. [5] . ر. ک: حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الأقوال، ص 4، قم، دارالذخائر، 1411ق. [6] . مرحوم سید محسن امین بحث مفصلی درباره وثاقت ایشان انجام داده است. ر. ک: امین عاملی‏، سید محسن، اعیان الشیعة، ج ‏2، ص 234، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1406ق. [7] . موسوی خویی، سید ابو القاسم، معجم رجال الحدیث، ج 1، ص 318، قم، مرکز نشر آثار شیعه،1410ق.
عنوان سوال:

وضعیت ابراهیم بن هاشم قمی، از حیث اعتبار رجالی چگونه است؟ آیا در این‌باره اختلاف نظر است؟ و این اختلاف تا چه حد قابل توجه است؟


پاسخ:

ابراهیم بن هاشم؛ پدر علی بن ابراهیم قمی؛ اولین کسی است که دو مدرسه بزرگ حدیثی شیعه؛ یعنی کوفه و قم را به هم مرتبط کرد و میراث کوفه را به عنوان غنی‌ترین میراث شیعی به مدرسه قم رساند.[1]
وی از شاگردان یونس بن عبدالرحمن از اصحاب امام رضا(ع) است[2] و برخی گفته‌اند که امام رضا(ع) را نیز ملاقات کرده است.[3]
در بین اصحاب امامیه در نقل احادیث و حضور در طرق روایات، کسی به رتبه ابراهیم بن هاشم نمی‌رسد. و جالب است که این خصوصیت برجسته و تمام شخصیت حدیثی مرحوم ابراهیم بن هاشم در روایات ما، در اثر همین مسافرت او به قم در راستای حفظ میراث اهل بیت(ع) بوده است.
همان‌طور که از شیوخ و شاگردان او پیدا است، وی میراث کوفه را از مشایخش که در حدود یک‌صد و شصت نفر بودند[4] گرفته و در قم انتشار داد و بدین صورت شاگردانی در این شهر پروراند.
بیشتر میراث ابن ابی ‌عمیر که امروز به دست ما رسیده است، از طریق ابراهیم بن هاشم است، همان‌طور که اغلب میراث حماد بن عیسی و حسین بن یزید نوفلی و عبدالله بن مغیره در کتب اربعه، نیز از طریق همین سفر مبارک ابراهیم بن هاشم است؛ لذا سند روایات زیادی در میراث حدیثی ما: «علی بن ابراهیم عن ابیه عن ابن ابی عمیر» می‌باشد.
سند صدها روایت از کتاب شریف کافی منتهی به ابراهیم بن هاشم می‌شود، به گونه‌ای که تدوین این کتاب مرهون روایاتی است که ابراهیم بن هاشم آنها را انتقال داده است.
اگر چه تصریحی بر وثاقت و یا عدم وثاقت وی از رجال‌شناسان قدیم به ما نرسیده است،[5] اما عده‌ای تصریح کرده‌اند که وی از حد وثاقت بالاتر و رتبه بلندی در میان راویان احادیث اهل بیت(ع) دارد.[6]
اندیشمندان رجالی معاصر، قرائن متعددی در وثاقت ایشان ذکر می‌کنند که با توجه به جایگاه ابراهیم بن هاشم و اثری که اثبات وثاقت ایشان بر میراث حدیثی دارد، به آنها اشاره می‌شود:
1. علی بن ابراهیم، فرزند وی در تفسیر خویش از پدرش نقل روایت کرده و این در حالی است که در ابتدای آن کتاب به وثاقت تمام راویانش شهادت داده است.
2. سید بن طاووس ادعای اجماع بر وثاقت ابراهیم بن هاشم کرده است.
3. با توجه به این‌که مسلک قمی‌ها در اخذ حدیث؛ سخت‌گیرانه است، اما روایاتی را که او با خود به قم آورده بود، قبول کردند.
4. ابراهیم بن هاشم در سند روایات «کامل الزیارات» هم قرار دارد و صاحب کتاب؛ یعنی ابن قولویه شهادت به وثاقت راویان احادیث در کتابش داده است.[7]
بنابراین، وثاقت ابراهیم بن هاشم، بلکه بالاتر از وثاقت وی، قابل اثبات است و کسی هم ایشان را مورد جرح و تضعیف قرار نداده است.   [1] . نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، ص 16، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، 1365ش. [2] . همان. [3] . شیخ طوسی، الفهرست، محقق، آل بحر العلوم، سید محمد صادق، ص 11، نجف، المکتبة المرتضویه، چاپ اول، بی‌تا. [4] . همان. [5] . ر. ک: حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الأقوال، ص 4، قم، دارالذخائر، 1411ق. [6] . مرحوم سید محسن امین بحث مفصلی درباره وثاقت ایشان انجام داده است. ر. ک: امین عاملی‏، سید محسن، اعیان الشیعة، ج ‏2، ص 234، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1406ق. [7] . موسوی خویی، سید ابو القاسم، معجم رجال الحدیث، ج 1، ص 318، قم، مرکز نشر آثار شیعه،1410ق.





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین