حق والدین
حق والدین، حقوقی که پدر و مادر بر فرزندان خویش دارند. رعایت حق والدین، از آموزه‌هاى اخلاقى دین اسلام است و در قرآن و احادیث بر آن تاکید شده است.
انجام حق والدین اولویت دارد یا حق اولاد؟
اگرچه احسان و نیکی به والدین در قرآن کریم و روایات سفارش و تأکید شده است و ظاهراً از دیدگاه اسلامی توصیه‌هایی که در مورد خوش‌رفتاری با والدین وجود شده، در مورد فرزندان وجود ندارد، اما در مواردی نیز حقوق فرزندان مقدم است. برای نمونه؛ تأمین نفقه همسر و فرزندان واجب است و والدین در مرحله بعد قرار می‌گیرند.[1] وظیفه تعلیم و تربیت فرزند بر عهده والدین است، اما فرزند چنین وظیفه‌ای نسبت به والدین خویش ندارد و نمی‌تواند به بهانه احسان به آنان، از تربیت فرزندانش غافل شود. به هر حال؛ باید گفت: حق اولاد هم حق کمی نیست؛ به دیگر سخن؛ حقوق فرزندان و والدین متقابل است، هم والدین بر فرزندان حقوقی دارند که باید فرزندان رعایت کنند و هم فرزندان بر والدین حقوقی دارند که والدین باید رعایت کنند. چنان‌که در روایات می‌خوانیم: پیامبر خدا(ص) فرمود: «رحمت خدا بر آن‌کس که فرزندش را بر نیکوکار بودنش کمک می‌کند، بدین‌گونه که از خطای او در می‌گذرد و به درگاه خدا برایش دعا می‌کند!».[2] امام علی(ع) فرمود: «بی‌گمان، فرزند، حقّی بر پدر دارد و پدر، حقّی بر فرزند؛ حقّ پدر بر فرزند، این است که از او در هر کاری جز معصیت خدا، فرمان‌برداری کند و حق فرزند بر پدر، آن است که نام نیکی برایش انتخاب کند. او را به بهترین وجه در معرض تعلیم و تربیت قرار دهد و قرآن را به او بیاموزد».[3] [1] . امام خمینی، تحریر الوسیلة، ج ‌2، ص 319، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم، چاپ اول. [2] . کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ‏6، ص 50، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. [3] . سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 546، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
اگرچه احسان و نیکی به والدین در قرآن کریم و روایات سفارش و تأکید شده است و ظاهراً از دیدگاه اسلامی توصیه‌هایی که در مورد خوش‌رفتاری با والدین وجود شده، در مورد فرزندان وجود ندارد، اما در مواردی نیز حقوق فرزندان مقدم است. برای نمونه؛ تأمین نفقه همسر و فرزندان واجب است و والدین در مرحله بعد قرار می‌گیرند.[1] وظیفه تعلیم و تربیت فرزند بر عهده والدین است، اما فرزند چنین وظیفه‌ای نسبت به والدین خویش ندارد و نمی‌تواند به بهانه احسان به آنان، از تربیت فرزندانش غافل شود. به هر حال؛ باید گفت: حق اولاد هم حق کمی نیست؛ به دیگر سخن؛ حقوق فرزندان و والدین متقابل است، هم والدین بر فرزندان حقوقی دارند که باید فرزندان رعایت کنند و هم فرزندان بر والدین حقوقی دارند که والدین باید رعایت کنند. چنان‌که در روایات می‌خوانیم: پیامبر خدا(ص) فرمود: «رحمت خدا بر آن‌کس که فرزندش را بر نیکوکار بودنش کمک می‌کند، بدین‌گونه که از خطای او در می‌گذرد و به درگاه خدا برایش دعا می‌کند!».[2] امام علی(ع) فرمود: «بی‌گمان، فرزند، حقّی بر پدر دارد و پدر، حقّی بر فرزند؛ حقّ پدر بر فرزند، این است که از او در هر کاری جز معصیت خدا، فرمان‌برداری کند و حق فرزند بر پدر، آن است که نام نیکی برایش انتخاب کند. او را به بهترین وجه در معرض تعلیم و تربیت قرار دهد و قرآن را به او بیاموزد».[3] [1] . امام خمینی، تحریر الوسیلة، ج ‌2، ص 319، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم، چاپ اول. [2] . کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ‏6، ص 50، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. [3] . سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 546، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
پاسخ:
اگرچه احسان و نیکی به والدین در قرآن کریم و روایات سفارش و تأکید شده است و ظاهراً از دیدگاه اسلامی توصیه‌هایی که در مورد خوش‌رفتاری با والدین وجود شده، در مورد فرزندان وجود ندارد، اما در مواردی نیز حقوق فرزندان مقدم است. برای نمونه؛ تأمین نفقه همسر و فرزندان واجب است و والدین در مرحله بعد قرار می‌گیرند.[1]
وظیفه تعلیم و تربیت فرزند بر عهده والدین است، اما فرزند چنین وظیفه‌ای نسبت به والدین خویش ندارد و نمی‌تواند به بهانه احسان به آنان، از تربیت فرزندانش غافل شود.
به هر حال؛ باید گفت: حق اولاد هم حق کمی نیست؛ به دیگر سخن؛ حقوق فرزندان و والدین متقابل است، هم والدین بر فرزندان حقوقی دارند که باید فرزندان رعایت کنند و هم فرزندان بر والدین حقوقی دارند که والدین باید رعایت کنند. چنان‌که در روایات می‌خوانیم:
پیامبر خدا(ص) فرمود: «رحمت خدا بر آن‌کس که فرزندش را بر نیکوکار بودنش کمک می‌کند، بدین‌گونه که از خطای او در می‌گذرد و به درگاه خدا برایش دعا می‌کند!».[2]
امام علی(ع) فرمود: «بی‌گمان، فرزند، حقّی بر پدر دارد و پدر، حقّی بر فرزند؛ حقّ پدر بر فرزند، این است که از او در هر کاری جز معصیت خدا، فرمان‌برداری کند و حق فرزند بر پدر، آن است که نام نیکی برایش انتخاب کند. او را به بهترین وجه در معرض تعلیم و تربیت قرار دهد و قرآن را به او بیاموزد».[3] [1] . امام خمینی، تحریر الوسیلة، ج 2، ص 319، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم، چاپ اول. [2] . کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 6، ص 50، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. [3] . سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 546، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
- [آیت الله سیستانی] آیا ختنه اولاد بر والدین واجب است ؟
- [آیت الله بهجت] در مواردی که بین حکم والدین و شوهر تباین و تضادّ حاکم است، وظیفه ی زن تبعیّت از کدام است و کدام یک اولویّت دارد؟
- [آیت الله سبحانی] آیا بعد از نذر اولاد ، والدین می توانند او را از عمل به نذر مانع شوند؟
- [آیت الله سبحانی] رفتن اولاد به نمازجمعه و نماز جماعت و جلسات آموزشی دینی در صورتی که والد و یا والدین عکس العمل منفی نشان دهند چگونه است؟ با توجه به اینکه بعضی والدین به اینگونه مسائل روی خوشی نشان نمی دهند؟
- [آیت الله سبحانی] در ماده 803 قانون مدنی فقط والدین و اولاد را جزء ارحام دانسته است آیا سایر ارحام مانند خواهر، عمه، خاله جزء ارحام هستند؟
- [آیت الله سبحانی] آیا بررسی کردن موبایل همسر توسط شوهر و یا بررسی موبایل فرزند توسط والدین به جهت محافظت از همسر و اولاد جایز است؟
- [آیت الله سبحانی] بازرسی لباس و کیف و جیب اولاد از طرف والدین و برداشتن پول از کیف فرزندان بدون اطلاع او شرعاً چه حکمی دارد؟ و اگر بازرسی به جهات تربیتی منتهی شود چگونه است؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در مورد تبعیت اولاد از والدین در قصر و اتمام نماز، اولا آیا اولاد تابع پدر و مادر هر دو هستند یا تابع پدر؟ و چنانچه وطن مادر غیر از وطن پدر باشد وظیفه اولاد چیست؟ با توجه به اینکه پدر در وطن مادر مسافر است؟ و ثانیاً این تبعیت تا چه زمانی است؟ و ثالثاً شهری که فرزند در آن متولد شده لکن نه وطن پدر او است و نه وطن مادر او آیا وطن او محسوب می شود؟
- [سایر] پرسش من درباره اصل اولویت در آیهی (النَّبِیُّ أَوْلَی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ) است؛ یعنی اینکه طبق آیه شریفه، اولویت در مدیریت اسلامی را چگونه می‌توان اثبات نمود؟ (ارتباط میان اولویت در آیه با مدیریت اسلامی).
- [سایر] مهمترین اولویت انقلابهای پیروز شده منطقه چیست؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] روزه مستحبی اولاد اگر اسباب اذیت پدر و مادر یا جد به خاطر شفقت بر اولاد شود جایز نیست.
- [آیت الله سیستانی] دسته سوم عمو و عمه و دائی و خاله و اولاد خاله و اولاد آنان است که اگر از طبقه اول و دوم کسی نباشد ، اینها ارث میبرند .
- [آیت الله مکارم شیرازی] کسانی که به واسطه خویشاوندی ارث می برند سه گروهند. گروه اول: پدر و مادر و اولاد میت است و با نبودن اولاد، اولاد اولاد او هرچه پایین روند (البته هر کدام از آنان که به میت نزدیکتر است) و تا یک نفر از این گروه باشد گروه دوم ارث نمی برند. گروه دوم: پدر بزرگ و پدر او، هر چه بالا روند و مادر بزرگ و مادر او، هر چه بالا روند (پدری باشند یا مادری) و همچنین خواهر و برادر و با نبودن برادر و خواهر اولاد ایشان و اولاد اولاد ایشان، هر کدام به میت نزدیکتر است و تا یک نفر از این گروه وجود دارد گروه سوم ارث نمی برند. گروه سوم: عمو و عمه و دایی و خاله هر چه بالا روند و اولاد آنان هر چه پایین روند (البته هر کدام نزدیکترند ارث می برند) و تا یک نفر از عمو و عمه ها و دایی و خاله ها زنده اند اولاد آنان ارث نمی برند و تا اولاد آنها زنده اند اولاد اولاد آنها ارث نمی برند و تنها یک استثناء دارد و آن این که: اگر میت عموی پدری و پسر عموی پدری و مادری داشته باشد، عموی پدری ارث نمی برد و مال به پسر عموی پدر و مادری می رسد.
- [آیت الله بروجردی] کسانی که به واسطهی خویشی ارث میبرند سه دسته هستند:دستهی اوّل:پدر و مادر و اولاد میت است و با نبودن اولادِ، اولاد اولاد هر چه پایین روند، هر کدام آنان که به میت نزدیکتر است ارث میبرد و تا یک نفر از این دسته هست دستهی دوم ارث نمیبرند.دستهی دوم:جد یعنی پدر بزرگ و جده یعنی مادر بزرگ و خواهر و برادر است و با نبودن برادر و خواهر اولاد ایشان هر کدام آنان که به میت نزدیکتر است ارث میبرد و تا یک نفر از این دسته هست دستهی سوم ارث نمیبرند.دستهی سوم:عمو و عمه و دایی و خاله و اولاد آنان است و تا یک نفر از عموها و عمهها و دائیها و خالههای میت زندهاند، اولاد آنان ارث نمیبرند، ولی اگر میت عموی پدری و پسر عموی پدر و مادری داشته باشد، ارث به پسر عموی پدر و مادری میرسد و عموی پدری ارث نمیبرد.
- [آیت الله خوئی] کسانی که به واسط خویشی ارث میبرند سه دسته هستند: دست اول: پدر و مادر و اولاد میت است و با نبودن اولاد، اولاد اولاد هر چه پائین روند هر کدام آنان که به میت نزدیکتر است ارث میبرد و تا یک نفر از این دسته هست دست دوم ارث نمیبرند. دست دوم: جد یعنی پدر بزرگ و جده یعنی مادر بزرگ و خواهر و برادر است و با نبودن برادر و خواهر، اولاد ایشان هر کدام آنان که به میّت نزدیکتر است ارث میبرد و تا یک نفر از این دسته هست دست سوم ارث نمیبرند. دست سوم: عمو و عمه و دایی و خاله و اولاد آنان است و تا یک نفر از عموها و عمهها و داییها و خالههای میّت زندهاند اولاد آنان ارث نمیبرند، ولی اگر میّت عموی پدری و پسر عموی پدر و مادری داشته باشد، ارث به پسر عموی پدر و مادری میرسد و عموی پدری ارث نمیبرد.
- [آیت الله مظاهری] اگر پدر یا مادر در حقوق اولاد کوتاهی بنمایند، گرچه ضمان ندارد و اولاد از آنها چیزی بستانکار نمیشوند، ولی تا رضایت اولاد را فراهم نکنند توب? آنها قبول نمیشود، مگر اینکه تحصیل رضایت آنها مقدور نباشد که در این صورت با دعا و استغفار و در صورت امکان با دادن مال، باید جبران کنند.
- [آیت الله سبحانی] اگر عمو و عمه و دائی و خاله خود میّت و اولاد آنان و اولاد اولاد آنان نباشند، عمو و عمه و دائی و خاله پدر و مادر میت ارث می برند و اگر اینها نباشند، اولادشان ارث می برند و اگر اینها هم نباشند، عمو و عمه و دائی و خاله جد و جده میّت و اگر اینها نباشند، اولادشان ارث می برند.
- [آیت الله بروجردی] اگر عمو و عمه و دایی و خالهی میت و اولاد آنان و اولاد اولاد آنان نباشند، عمو و عمه و دایی و خالهی پدر و مادر میت ارث میبرند و اگر اینها نباشند اولادشان ارث میبرند و اگر اینها هم نباشند عمو و عمه و دایی و خالهی جد و جدهی میت و اگر اینها نباشند اولادشان ارث میبرند.
- [آیت الله سیستانی] اگر عمو و عمه و دائی و خاله خود میّت و اولاد آنان ، و اولاد اولاد آنان نباشند ، عمو و عمه و دائی و خاله پدر و مادر میّت ارث میبرند ، و اگر اینها نباشند ، اولادشان ارث میبرند ، و اگر اینها هم نباشند ، عمو و عمه ، و دائی و خاله جد و جدّه میّت ، ارث میبرند ، و اگر اینها هم نباشند ، اولادشان ارث میبرند .
- [امام خمینی] اگر عمو و عمه و دایی و خاله خود میت و اولاد آنان و اولادِ اولادِ آنان نباشند، عمو و عمه و دایی و خاله پدر و مادر میت ارث میبرند و اگر اینها نباشند اولادشان ارث میبرند و اگر اینها هم نباشند عمو و عمه و دایی و خاله جد و جدّه میت و اگر اینها نباشند، اولادشان ارث میبرند.