پاسخ اجمالی:
تقوا یک نیروی باز دارنده درونی است که در وجود انسان به وجود می آید و او را در برابر ارتکاب کارهای خلاف حفظ می‌کند. کمال تقوا آن است که علاوه بر دوری از گناهان و محرمات، از مشتبهات نیز اجتناب شود.
پاسخ تفصیلی:
"تقوا" در اصل از ماده "وقی یقی وقایه" به معنای قرار دادن خویش در پناهگاه است.[1] و در اصطلاح شرع، به معنای خویشتن داری در برابر گناهان است.
به عبارت دیگر تقوا یک نیروی بازدارنده ای است که به صورت یک ملکه نفسانی و نیروی درونی است در وجود انسان به وجود می آید و او را در برابر طغیان شهوات و ارتکاب کارهای خلاف حفظ می‌کند. کمال تقوا آن است که علاوه بر دوری از گناهان و محرمات، از مشتبهات نیز اجتناب شود.
در آیات و احادیث، از جمله در کلمات امام علی (ع) تشبیهات فراوانی برای تقوا بیان شده است که به بعضی از آنها اشاره می شود:
1. زاد و توشه: قرآن تقوا را به زاد و توشه تشبیه کرده و آن را بهترین زاد و توشه شمرده و می فرماید:" توشه بر گیرید پس به درستی که بهترین توشه تقوا است".[2]
2. لباس: قرآن تقوا را به لباس تشبیه کرده و آن را بهترین لباس دانسته است: " لباس تقوا، بهترین لباس برای انسان است.[3]
3. دژ نیرومند: در برابر خطرات گناه: امام علی (ع) می فرماید " ای بندگان خدا بدانید که تقوا دژی مستحکم و غیر قابل نفوذ است".[4]
4. مرکب راهوار: مولای متقیان در کلام دیگری می فرماید: "تقوا مانند مرکبی راهوار است که کنترل آن در دست صاحبی است که بر آن سوار است و تا دل بهشت او را پیش می‌برد."[5]
5. بعضی از بزرگان، تقوا را به حالت کسی تشبیه کرده‌اند که از یک سرزمین پر از خار عبور می‌کند، سعی دارد دامن خود را کاملا برچیند و با احتیاط گام بردارد مبادا نوک خاری در پایش بنشیند، و یا دامنش را بگیرد.[6] از این تشبیه به خوبی استفاده می‌شود که تقوا به این نیست که انسان انزوا و گوشه گیری انتخاب کند، بلکه باید در دل اجتماع باشد و اگر اجتماع آلوده بوده خود را حفظ کند. [7]
تقوا، نشانه ایمان به" مبدء" و" معاد" یعنی خدا و رستاخیز و معیار فضیلت و افتخار انسان و مقیاس سنجش شخصیت او در اسلام محسوب می‌شود[8]
از نظر قرآن "تقوا" نور الاهی است که هر جا راسخ شود، علم و دانش می‌آفریند.[9]
مراحل تقوا
تقوا دارای مراحلی است. بعضی از بزرگان برای تقوی سه مرحله قائل شده‌اند:
1- نگهداری نفس از عذاب جاویدان از طریق تحصیل اعتقادات صحیح.
2- پرهیز از هر گونه گناه اعم از ترک واجب و فعل معصیت.
3- خویشتن داری در برابر آن چه قلب آدمی را به خود مشغول می‌دارد و از حق منصرف می کند، و این تقوای خواص بلکه خاص الخاص است.[10]
شاخه های تقوا
تقوا دارای شاخه‌ها و شعبه های متعددی است، که از آن میان می توان به شاخه های زیر اشاره کرد: تقوای مالی و اقتصادی، تقوای جنسی، اجتماعی، و تقوای سیاسی و تقوای اخلاقی و... انسان با تقوا شخصی است که تقوا را در تمام این جهات رعایت کند.
آثار تقوا
تقوا آثار مثبت زیادی در زندگی انسان دارد که به بعضی از آنها اشاره می کنیم:
1. انسان سازی: امام علی (ع ) می فرماید: تقوا یک خصلت روحی و یک تربیت معنوی است که در پرتو آن جان انسان ساخته و پرداخته می شود.[11]
2. مسؤلیت پذیری: فرد با تقوا از زیربار مسئولیت های شرعی شانه خالی نمی کند و مشتاقانه می پذیرد و سختی ها و مشکلاتش را هموار می کند.
3. آزادگی: تقوا وسیله آزادی انسان از هر بندگی است کسی که دارای تقوا است در برابر شهوات به زانو در نمی آید؛ در برابر مقام و دیگر تمایلات نفسانی تسلیم نمی شود، بنابر این از هر هلاکتی در امان است.
4. رستگاری در آخرت: تقوا کلید هدایت است و فرد با تقوا با انجام کارهای مثبت و گام برداشتن در مسیر هدایت علاوه بر سعادت در دنیا به کسب پاداش های اخروی و ذخیره آن برای روز معاد موفق می شود.
پی نوشتها:
[1]. راغب اصفهانی حسین بن محمد، مفردات فی غریب القرآن، ج1،ص 881 ماده،"وقی"؛ دارالعلم الدار الشامیة، دمشق، بیروت، 1412 ق.
[2] . بقره، 197، "وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوی".
[3] . اعراف، 26،" وَ لِباسُ التَّقْوی ذلِکَ خَیْرٌ".
[4] . نهج البلاغه خطبه 157:"اعلموا عباد اللَّه ان التقوی دار حصن عزیز".
[5]. نهج البلاغه خطبه 16."... الا و ان التقوی مطایا ذلل، حمل علیها اهلها و اعطوا ازمتها، فاوردتهم الجنة...".
[6] . ابو الفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، ج 1، ص 101 ، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1408 ق؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 1، ص 80، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، تهران، 1374 ش.
[7] . تفسیر نمونه، ج 22، ص 204.
[8] . حجرات، 14،" إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ".
[9] . بقره، 282 " اتَّقُوا اللَّهَ وَ یُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ ".
[10]. تفسیر نمونه، ج 22، ص 205؛ علامه مجلسی، بحار الانوار" ج 70، ص 136، مؤسسة الوفاء، بیروت - لبنان، 1404 ه ق.
[11]. نهج البلاغه خطبه متقین.
منبع: www.islamquest.net
