اثر تقوی در افزایش بهره‌وری اقتصادی را توضیح دهید؟

در پاسخ به این سؤال ابتدا لازم است معنای بهره‌وری اقتصادی و تقوا را به صورت مختصر توضیح دهم، آن‌گاه به این موضوع خواهیم پرداخت که تقوی چه تاثیراتی می‌تواند بر بهره‌وری اقتصادی داشته باشد.
1. بهره‌وری اقتصادی:
بهره‌وری اقتصادی نسبت بین مقدار حاصل شده به مقدار منابع مصرف شده در یک دورة تولید است.[1] و بهره‌وری اقتصادی در مورد کل جامعه عبارت است از نسبت تولید ناخالص به عنوان برون داد به کل جمعیت به عنوان درون داد.[2] و با این فرمول محاسبه می‌شود:
تولید ناخالص ملی + جمعیت = بهره‌وری ملّی
افزایش بهره‌وری اقتصادی به معنای این است که میزان برون داد (درآمدها) بیش از درون داد (هزینه‌ها) باشد.
2. حقیقت تقوی:
الف: فرمان‌برداری از خدا؛ امام صادق علیه السّلام فرمود: تقوی آن است که خدا تو را در موردی که فرا خوانده است، غایب نیابد و در موردی که تو را نسبت به آن باز داشته است، حاضر نبیند.[3] معنای تقوی بر اساس این روایت این است که انسان بر خلاف خواست الهی عمل نکند.
ب: خویشتن داری؛ امیر المومنین علیه السّلام در باب تبیین حقیقت تقوی فرمود: (تقوی همان اجتناب از محرمات است).[4] هم‌چنان فرمود: (متّقی کسی است که از هر چه گناه است، دوری نماید).[5]
3. آزادگی دل: (عدم دل‌بستگی به دنیا)؛
امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: (ملاک و معیار شناخت تقوی عدم وابستگی به دنیا و اعراض از دنیا پرستی است).[6] تقوی، اعمال، و رفتار فردی و اجتماعی را در همة‌ ابعاد آن از جمله بعد اقتصادی تحت پوشش قرار می‌دهد. افزایش بهره‌وری اقتصادی در جامعه در صورتی حاصل می‌شود که افراد جامعه نسبت به کار، احساس مسئولیت کنند، ضابطه در جامعه حاکم باشد نه رابطه، افراد امانت‌دار باشند نه اهل خیانت و رشوه و نیز چاپلوسی و تملّق، و دیگر تخلّفات اداری در جامعه وجود نداشته باشد.
در این‌جا به بررسی نقش تقوی در بهره‌وری اقتصادی می‌پردازیم:
1. نقش تقوی در افزایش وجدان کاری: تقوی وجدان کاری افراد را بالا می‌برد و باعث می‌شود که افراد در برابر کار و وظیفة‌شان از خود تعهد نشان ‌دهند، به تعبیر دیگر، تقوی باعث مسئول دانستن فرد در برابر وظیفه می‌باشد. وقتی تقوی، وجدان کاری افراد را افزایش داد، افراد کار را گونه‌ای عبادت می‌دانند و به کار و تلاش به همان اندازه ارج می‌نهندکه به عبادت، امام صادق علیه السّلام به یاران خود فرمود: (از ما نیست کسی که کار و تلاش مربوط به زندگی دنیوی را به‌خاطر پرداختن به امور اخروی رها سازد).[7] تقوی باعث می‌شود که افراد پشت‌کار و استقامت در عمل داشته باشند. عیب اساسی بسیاری از کارهای ما ناتمام گذاردن کارها و طرح‌های اقتصادی و نیمه تمام رها کردن آن‌ها است، اگر روحیة تقوی در جامعه حاکم باشد و به‌خصوص مسئولان امور، تقوی را رعایت کنند، طرح‌ها و پروژه‌های اقتصادی به بهره‌وری می‌رسند و اوضاع اقتصادی کشور بهبود می‌یابد. علی علیه السّلام فرمود: (تقوای الهی را در مورد خداوند و بلاد او رعایت کنید زیرا شما حتّی در مورد سرزمین‌ها و چهار پایان مورد باز‌خواست قرار خواهید گرفت).[8] فردی که اهل تقوی است، به آبادانی کشور، سرزمین‌ها و بهره‌وری اقتصادی از طریق دام‌داری و. . . همت می‌گمارد.
2. نقش تقوی در ایجاد انضباط اقتصادی و مالی: منظور از (انضباط اقتصادی) رعایت عاقلانة مقررات مالی زندگی است، امروزه اهمیّت مسایل اقتصادی بر کسی پوشیده نیست، همة کشور‌ها به ویژه کشورهای جهان سوم تمام همّت و تلاش خویش را مصروف رفع تنگناهای اقتصادی و رسیدن به بهره‌وری اقتصادی کرده‌اند. چه عواملی باعث شده است که این همه فقر و فلاکت در جوامع حاکم باشد؟ به اعتقاد ما هر چند ممکن است عوامل بسیاری مانند رشد بی‌رویة جمعیت، کمبود مواد غذایی، جنگ و خشکسالی و . . . در این قضیه دخیل باشند اما ریشة اصلی مشکل را در (بی انضباطی اقتصادی) باید جستجو کرد. اگر روحیة تقوی در جامعه حاکم باشد قطعاً جلو بسیاری از زیاده‌روی‌ها و اسراف‌ها گرفته می‌شود. از نظر اسلام حتّی در اموال شخصی آن‌هم مال حلال، زیاده روی و مصرف بیش از حد ممنوع و خلاف انضباط است. رهبر معظّم انقلاب در باب رعایت انضباط اقتصادی می‌فرمایند: (انضباط اقتصادی و مالی یعنی مقابله با ریخت و پاش، زیاده روی، اسراف، ریخت و پاش مالی و زیاده‌روی در مصرف کردن به هیچ وجه صفت خوبی نیست).[9] روشن است که این مرفّهین بی‌درد و افراد بی تقوی هستند که هر گونه خواستند می‌خورند و می‌پوشند و خرج می‌کنند، اگر تقوی حاکم شود، قطعاً جلوی بسیاری از این رفتارها گرفته می‌شود.
3. نقش تقوی در جلوگیری از رشوه: یکی از مشکلات اساسی که مانع رشد و بهره وری اقتصادی در جامعه می‌شود، رشوه خواری است، افراد سودجو همیشه در تلاش‌اند که با پای‌مال کردن حق دیگران و سوء‌ استفاده از قانون جریان را به سود خود تغییر دهند و چون قانون را مانعی بر سر راه خود می‌بینند، با پرداخت رشوه سعی می‌کنند این کار به دست مجری قانون انجام شود. اگر روحیة تقوی در جامعه حاکم باشد، نه کسی اقدام به دادن رشوه خواهد نمود و مسئولان نیز حاضر نمی‌شوند رشوه دریافت کنند و در نتیجه کارها از طریق قانونی و به روال طبیعی خود انجام می‌شود و این در بهره‌وری اقتصادی مؤثر است. کسی که تقوی دارد، قطعاً این حدیث رسول خدا صلّی الله علیه و آله را همیشه به یاد دارد که فرمود: (رشوه دهنده و رشوه گیرنده و واسطه بین این دو ملعون هستند).[10]
4. نقش تقوی در بهبود نظام اداری: یکی از مظاهر فساد اداری این است که گاهی بعضی از مسئولین و کارمندان اداری دیر به اداره می‌آیند و زود می‌روند. موقعی هم که در اداره هستند به عناوین و بهانه‌های مختلف، مردم را پشت درهای بسته نگه می‌دارند. گاهی اتاق کار را ترک نموده و با دیگر هم‌کاران مشغول سخن گفتن و وقت گذرانی می‌شوند، راستی با این نمونه کار و خدمت می‌توان توقع حقوق داشت؟ و آیا می‌توان انتظار داشت که کشور به رشد و بهره‌وری اقتصادی برسد؟ اگر مسئولان و کارمندان همة کارخانه‌ها و ادارات و یا اکثر آن‌ها این‌گونه رفتار نمایند محال است کشور به بهره وری اقتصادی برسد. امّا اگر تقوی در جامعه حاکم شود، قطعاً جلو این‌گونه رفتارها گرفته می‌شود و افراد برای آبادانی کشور، استقلال اقتصادی و نیز به دست آوردن حقوق حلال، وظیفة خود را به نحو احسن انجام خواهد داد.
تقوی جلو سوء استفاده از بیت المال، تولید کالاهای غیر استاندارد، استفادة نا درست از منابع طبیعی و رقابت‌های ناسالم اقتصادی را نیز می‌گیرد. در پایان امیدواریم کشور ما نیز شاهد تغییرات بنیادین و اساسی در همة جنبه‌ها بوده و روحیة تقوی در جامعه حاکم شود و تنها در آن صورت به بهره‌وری اقتصادی خواهیم رسید. به امید آن روز. . .
معرفی کتاب
1. سید محمد شفیعی، پرورش روح در پرتو چهل حدیث، دفتر تبلیغات اسلامی، 1370.
2. احمد دیلمی، اخلاق اسلامی، نشر معارف، 1379 فصل دوم، اخلاق اقتصادی.
2. محمود اکبری، اخلاق و احکام اداری، شفق 1376.

--------------------------------------------------------------------------------
[1] . سید مهدی مجتبوی نائینی، فرهنگ اصطلاحات کار و تأمین اجتماعی، مؤسسة کیهان، 1372، ص 84.
[2] . همان، ص 860-85.
[3] . مجلسی، بحار الانوار، ج 70، ص 285.
[4] . محمدی ری شهری، میزان الحکمة، ج 10، ص 644.
[5] . همان.
[6] . همان.
[7] . شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص 399.
[8] . محمدی ری شهری، میزان الحکمة، ج 4، ص 326.
[9] . رهبر معظم انقلاب، پیام نوروزی، سال 74.
[10] .مجلسی، بحار الانوار، ج 104، ص 174.