چگونه می توان نمازهای نافله را با رغبت و نشاط انجام داد؟

شرح پرسش:
اخیراً برخی اخبار و روایات در تأکید خواندن 51 رکعت نماز در شبانه‌ روز را خوانده‌ام، و در مقام تصدیق برایم مسلّم شده که از دست دادنِ منافع نوافل یومیّه خسران بزرگی است، امّا در مقام عزم و اراده، خصوصاً در مورد نوافل ظهر و عصر (8 رکعت هر کدام) احساس سستی می‌کنم، و بر نفسم بسیار سنگین و گران است. و چنانچه می‌دانید، در این موارد معمولاً انسان، خود را توجیه می‌کند که (من کار و درس و مطالعه دارم، و باید به اهمّ برسم). در حالی‌که ائمّه و انبیاء که این اعمال را انجام می‌دادند و چنین سفارش کردند هم کار داشتند، و خود می‌دانستند که ظرفیّت و توانایی‌های مردم به چه نحو است. در هر صورت می‌خواهم اگر می‌شود مطلب را به نحوی برایم بیان کنید که این اکراه و سنگینی نفس نسبت به نوافل یومیّه از من رخت بربندد، و بتوانم با شوق و رغبت به این عبادات گردن بنهم.

پاسخ اجمالی:
انسان به اندازه توانایی خود تکالیف دینی را انجام می دهد؛ برای همین، شما هر مقدار که می توانید و کارهای ضروری دیگری در زندگی که ناچار به انجام آن هستید ندارید، نوافل را بجا آورید.
انجام نمازهای نافله، نیاز به حال مناجات، عشق و علاقه دارد و گرنه ممکن است نتایج منفی داشته و آن اثر مثبت خود را در روح انسان نگذارد.

پاسخ تفصیلی:
پاسخ پرسش شما در ضمن نکات زیر بیان می شود:
1. از آیات قرآن [1] و روایات استفاده می شود که آدمی به اندازه توان و قدرت خود مأمور به انجام اعمال مستحبی است و حتی در باره انجام برخی از واجبات هم خداوند متعال یا فرصت بیشتری برای انجام آن عمل لحاظ کرده؛ مانند نمازهای پنج گانه که وقتشان زیاد است و یا جایگزینی برای آن قرار داده است؛ به عنوان نمونه، کسی که به دلیل مریضی، نتواند روزه بگیرد روزه از عهده او در همان حال برداشته شده و باید در زمان توان و قدرت آن را قضا نماید. [2] پس، خداوند از هیچ‌کس بیش از توانایی او تکلیفی نخواسته است. دین اسلام، دینی آسان و مطابق با عقل و منطق و فطرتِ انسان است.
2. درست است که خداوند نوافلی را برای نمازهای پنج گانه قرار داده که دارای ثواب فراوانی است، اما قدرت افراد نسبت به انجام آنها متفاوت بوده، و بر حسب موارد و اوقات تغییر پذیر است. اگر کسی بتواند همه آن را انجام دهد و این کار را بکند، ثواب زیادی نصیبش می شود و گرنه به مقداری که توانایی دارد، انجام می دهد؛ زیرا اعمال مستحبی بهتر است که با عشق و علاقه انجام گیرد؛ زیرا زیاده روی در عبادت های مستحبی و انجام آنان بدون میل و با زحمت و مشقّت، ممکن است نتایج منفی را به همراه داشته و انسان به عبادت بی رغبت شود.
امام باقر (ع) می فرماید: حضرت رسول اکرم (ص) فرمود: (بدانید که در ابتدا برای هر عبادتی رغبت و میل زیادی است، سپس تدریجاً به سوی سستی منتهی می‌شود. آن کسی که رغبت و میل شدید او به عبادت بر طبق سنت من باشد، مسلماً او هدایت یافته و آن کس که با سنت و روش من مخالفت کند در گمراهی و ضلالت است و عملش بر زیانش خواهد بود. بدانید من که رسول خدا هستم، هم نماز می­خوانم، هم می­خوابم. گاهی روزه می­گیرم و گاهی هم افطار نموده و روزه نمی­گیرم. می­خندم گریه هم می­کنم. پس هر که از سنت و روش من روگردان شود چنین کسی از من نیست و من از او بیزارم...). [3]
امام صادق (ع) می فرماید: (کاری نکنید که عبادت الهی در نظرتان ناپسند جلوه کند). [4]
پس، بهتر است هرگاه حال مناجات و عشق و علاقه به انجام مستحبات وجود دارد، آنها را انجام دهد و گرنه به انجام واجبات اکتفا شود و از خدا درخواست نماید تا توفیق انجام مستحبات و حال مناجات را به او عطا نماید.
3. در صورتی که انسان به هر دلیل نتواند این نوافل را در وقت خود انجام دهد می تواند قضای آنها را بجا آورد. [5]
4. برای ترغیب و علاقه به انجام فرائض و مستحبات ابتدا باید زیر بناهای فکری مورد بررسی قرار گرفته و در اصلاح و تقویت آن کوشید. دیدگاه و عقیده فرد در مورد خداوند، جهان هستی، انسان، معاد و... تأثیر مستقیم بر ایمان و پای بندی او به انجام فرائض و اعمال و رفتار او دارد. پس، باید معرفت دینی را تقویت کرد تا اندیشه در عمل تأثیرگذار باشد.
5. برای انجام تکالیف دینی و امور پسندیده باید اراده قوی داشته و اراده خود را تقویت کرد.
6. انسان ها در زندگی خود امور ضروری و لازمی دارند که از انجام عبادات مستحبی دارای اهمیت و ثواب بیشتری هستند؛ مانند فراهم کردن نیازهای معیشتی زندگی که در برخی مواقع، اگر این نیازها برآورده نشود، انسان نمی تواند قدرت و نشاط در عبادت پیدا نماید.
امام باقر (ع) می فرماید: (هر کس که برای بی‌نیازی از مردم، و در رفاه قرار دادن خانواده خود، و نیکی کردن به همسایه، به کسب روزی (و امکانات زندگی) بپردازد، روز قیامت در حالی خدای بزرگ را ملاقات می‌کند که صورتی همچون ماه شب چهاردهم دارد). [6]
همچنین در روایتی نقل شده است که گروهی از اصحاب پیامبر اکرم (ص) کسب و کار را رها کرده، دکّان های خود را بستند و به عبادت پرداختند و گفتند: (روزی ما خواهد رسید)؛ چون پیغمبر (ص) این خبر را شنید، ایشان را نزد خود خواست و فرمود: (چه چیز شما را بر این کار واداشت؟)، گفتند: ای رسول خدا! خدا رساندن روزی ما را کفالت کرد و از این رو به عبادت پرداختیم. آن حضرت فرمود: (هر کس چنین کند دعایش مستجاب نخواهد شد، بروید دنبال کار (و طلب روزی حلال)). [7]
حال اگر کسب روزی مورد نیاز از راه حلال که بر سرپرست خانواده واجب است، با مستحباتی در تعارض باشد، لازم است که به واجب عمل کرده و مستحب را ترک نمود، اما باید به این نکته نیز توجه داشت که طلب روزی با زیاده خواهی و تکاثر دو موضوع جدا از هم می باشند.
پس، هم باید دنیای خود را تأمین کرد و هم آخرت و اگر یکی رها شود انسان به رستگاری نمی­ رسد.

پی نوشتها:
[1] مانند:(فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ اسْمَعُوا وَ أَطیعُوا وَ أَنْفِقُوا خَیْراً لِأَنْفُسِکُمْ...): پس تا می‌توانید تقوای الهی پیشه کنید و گوش دهید و اطاعت نمایید و انفاق کنید که برای شما بهتر است‌. (تغابن، 16)؛ (...فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ...): پس به اندازه‌ای که برای شما ممکن است از آن تلاوت کنید و نماز را بر پا دارید و زکات بپردازید. (مزمل، 20).
[2] برای آگاهی بیشتر (قضای روزه ماه مبارک رمضان)، سؤال 9150 را مطالعه کنید.
[3] مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 68، ص 209 و 210، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404ق.
[4] بحارالانوار، ج 68، ص 213.
[5] برگرفته از نمایه (قضای اعمال مستحبی)، islamquest.net/fa/archive/question/2988.
[6] حرّ عاملی، محمد بن حسن بن علی، ‌وسائل الشیعة، ج 17، ص 21، مؤسسه آل البیت، قم، 1409ق.
[7] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 5، ص 84، دارالکتب الاسلامیة، تهران، 1365ش.
منبع: www.islamquest.net