پاسخ اجمالی:
با توجه به روایاتی که ذیل آیه شریفه آمده است، مراد از این سخن، آن است که بهشتیان بعد از هر اتفاق، سخن و لذتی که از ناحیه خداوند به آنان می رسد، پایان کلامشان حمد خدا است به جهت نعمت هایی که خداوند به آنها داده است و معنای آیه این نیست که، در وقت پایان حضورشان در بهشت حمد خداوند می کنند.
پاسخ تفصیلی:
در روایتی طولانی امام باقر (ع) از قول رسول خدا (ص) در اوصاف بهشت و بهشتیان بعد از نقل این آیه می فرمایند: مراد از این آیه این است که در پایان هر لذتی از لذایذ بهشتی؛ مثل خوردنی ها و نوشیدنی ها و لذایذ جنسی، حمد و سپاس خدا می کنند، به جهت نعمت هایی که خداوند به آنها داده است.[1]
در روایت دیگری امام صادق (ع) سخن امیر مؤمنان (ع) را بدین گونه نقل می کنند:
"إِنَّ أَطْیَبَ شَیْ‌ءٍ فِی الْجَنَّةِ وَ أَلَذَّهُ حُبُّ اللَّهِ وَ الْحُبُّ فِی اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ إِذَا عَایَنُوا مَا فِی الْجَنَّةِ مِنَ النَّعِیمِ هَاجَتِ الْمَحَبَّةُ فِی قُلُوبِهِمْ فَیُنَادُونَ عِنْدَ ذَلِکَ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ"؛ پاکیزه‌ترین و لذیذترین چیزی که در بهشت مورد استفاده قرار می‌گیرد، محبت خدا، و محبت در راه خدا و ستایش کردن و حمد پروردگار است- خداوند می فرماید: و آخرین دعای آنان حمد و ستایش خداوند عالمیان است. آری اهل بهشت چون نعمت‌های بهشتی و لذائذ و خوشی‌های فراوان بهشت را مشاهده نمودند: محبت الهی در دل آنان به هیجان و جوشش آمده، به ستایش و حمد پروردگار مشغول می شوند.[2]
این دو روایت بیانگر این مطلب است که مراد از آیه شریفه این است که بهشتیان در پایان هر نعمت و لذتی از لذایذ بهشتی، حمد و سپاس خدا را می کنند. بنابراین، منظور آیه چنین نیست که در انتهای حضورشان در بهشت ستایش پروردگار می کنند؛ زیرا بهشتیان در بهشت زندگی جاودانه دارند و پایانی برای آن متصور نیست.
پی نوشتها:
[1] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی ج 8، ص 99-98، ح 69، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1365 ش.
[2] امام صادق (ع)، مصباح الشریعة، ص 194، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، 1400 ق.
منبع: www.islamquest.net
