آیا فرشتگان دارای اختیار می‌باشند؟

شرح پرسش:
با توجه به این‌که در هنگام خلقت انسان پرسش و پاسخی بین خداوند و ملایکه صورت گرفته آیا این به معنای این نیست که فرشتگان به نوعی دارای اختیار می‌باشند؟ بنده در کتابی خواندم که این هم نوعی امتحان برای فرشتگان بوده است.

پاسخ:
برای روشن شدن پاسخ نخست باید دید مقصود از اختیار چیست؟ اختیار معمولاً به معنای اراده بکار می‌‌رود؛ اما در حقیقت دارای معانی متعدد است:
1. به معنای به وجود آمدن یک حالت نفسانی است که بعد از آگاهی نسبت به چیزی و پدید آمدن شوق، این حالت، ایجاد شده و منشأ صدور فعل می‌‌شود. این نوع اراده در مورد انسان بکار می‌رود؛ اما چون حالت نفسانی در فرشتگان نیست، دقیقاً نمی‌توان این معنای اراده را در مورد آنان بکار برد.
2. احداث کردن و ایجاد نمودن: این نوع اراده در مورد خداوند متعال بکار می‌رود؛ زیرا خدا تروّی و تفکر و هم و غم فکری ندارد، همه این صفات از او نفی می‌‌شود.
3. علم به نظام احسن یا مصلحت نهفته در کارها: علمی که سبب آفرینش پدیده‌‌‌ها و انجام کارها در زمان‌‌‌های معیّن می‌‌‌شود.[1] معنای دوم و سوم اراده، فقط در مورد خداوند بکار می‌رود و به‌کارگیری آن ‌دو در مورد غیر خداوند رایج نیست.
4. اراده یعنی مختار بودن، داشتن قدرت انتخاب و مجبور نبودن؛ به بیان دیگر، فعلی که از کسی صادر می‌‌شود را خود او معین می‌‌کند، نه این‌‌که دیگری برای او معین کند و او را مجبور به انجام آن سازد.[2]
به نظر می‌رسد به‌کارگیری این معنای اراده، (که شاید مقصود سؤال کننده همین بوده) در مورد فرشتگان مشکل ندارد؛ با دقت به دو نکته، یعنی مکلف بودن ملائکه و نافرمانی نداشتن آنها،[3] می‌توان دلیل این مطلب(مختار بودن ملائکه) را به دست آورد. البته از آن‌جا که ملائکه شهوت و خواسته‌های نفسانی ندارند، در نتیجه دایره اختیار آنها نسبت به انسان بسیار محدود است؛ زیرا در واقع زمینه‌های نافرمانی در مورد آنان وجود ندارند؛[4] ولی این به معنای مجبور بودن آنان نیست.

پی نوشتها:
[1]. پژوهشکده تحقیقات اسلامی، فرهنگ شیعه، ص 69، زمزم هدایت، قم‌، چاپ دوم، 1386 ش.‌
[2]. اقتباس از پاسخ 31623.
[3]. (لا یَعْصُونَ اللّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ). تحریم، 6؛ (لا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ). انبیاء 27.
[4]. islamquest.net/fa/archive/question/fa2139.
منبع: www.islamquest.net