آیه 53 سوره احزاب چه احکام و دستوراتی را بیان می‌کند؟

آیه 53 سوره احزاب چنین است: (ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید! در خانه‌‌های پیامبر داخل نشوید، مگر به شما برای صرف غذا اجازه داده شود، در حالی‌که (قبل از موعد نیایید و) در انتظار وقت غذا ننشینید، امّا هنگامی که دعوت شدید داخل شوید و وقتی غذا خوردید پراکنده شوید، و (بعد از صرف غذا) به بحث و صحبت ننشینید، این عمل، پیامبر را ناراحت می‌کند، ولی از شما شرم می‌‌کند (و چیزی نمی‌‌گوید) امّا خداوند از (بیان) حق شرم ندارد! و هنگامی که چیزی از وسایل زندگی را (به عنوان عاریت) از آنان [همسران پیامبر] می‌‌خواهید از پشت پرده بخواهید. این کار برای پاکی دل‌های شما و آنها بهتر است! و شما حق ندارید رسول خدا را آزار دهید، و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسری خود درآورید که این کار نزد خداوند بزرگ است).
مخاطب این مؤمنان هستند. آنچه در این آیه بیان شده است، مسئله آداب معاشرت با پیامبر اسلام(ص) و خانواده آن‌حضرت است. این آیه شریفه دربردارنده شش دستور برای مؤمنان در باره ورود و خروج به منزل رسول خدا(ص) است:
1. آیه شریفه می‌فرماید: ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید، هرگز در اطاق‌های پیامبر سر زده داخل نشوید، مگر این‌که برای صرف غذا به شما اجازه داده شود، آن هم مشروط بر این‌که به موقع وارد شوید، نه این‌که مدتی جلوتر بروید و در انتظار وقت غذا بنشینید.
2. هنگامی که غذا خوردید فوراً پراکنده شوید، و هر کدام به سراغ کار خویش روید: (فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا)؛ چرا که توقف بی‌جا و بی‌موقع شما، موجب تضییع وقت گرانبهای رسول خدا می‌‌گردد.
این حکم در حقیقت تأکید و تکمیلی بر حکم گذشته است، نه بی‌موقع به خانه‌‌ای که دعوت شده‌اید وارد شوید، و نه اجابت دعوت را نادیده بگیرید، و نه پس از صرف غذا برای مدتی طولانی درنگ کنید.
3. در سومین حکم می‌‌فرماید: پس از صرف غذا مجلس انس و گفت‌وگو در خانه پیامبر (و هیچ میزبان دیگری) تشکیل ندهید: (وَ لا مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ). البته ممکن است میزبان خواهان چنین مجلس انسی باشد، در این صورت مستثنا است، سخن از جایی است که تنها دعوت به صرف غذا شده، نه تشکیل مجلس انس، در چنین جایی باید پس از صرف غذا مجلس را ترک کرد، به ویژه این‌که محل دعوت جایی چون بیت پیامبر(ص) باشد که کانون انجام بزرگ‌ترین رسالت‌های الهی است؛ لذا نباید وقت رسول خدا را گرفت.
در همین جا قرآن علت این حکم را بیان می‌‌کند: این کار پیامبر را آزار می‌‌داد، اما او از شما شرم می‌‌کرد، ولی خداوند از بیان حق شرم نمی‌‌کند و ابا ندارد: (إِنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنْکُمْ وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ).
4. چهارمین حکم در زمینه (حجاب) است. می‌فرماید: هنگامی که چیزی از متاع و وسائل زندگی از همسران پیامبر(ص) بخواهید از پشت حجاب(پرده) بخواهید: (وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ).
در میان اعراب و بسیاری از مردم دیگر رسم بوده و هست که به هنگام نیاز به بعضی از وسائل زندگی موقتاً از همسایه به عاریت می‌‌گیرند، خانه پیامبر نیز از این قانون مستثنا نبوده، و گاه و بی‌گاه می‌‌آمدند و چیزی از همسران پیامبر قرض می‌گرفتند، روشن است قرار گرفتن همسران پیامبر در معرض دید مردم (هر چند با حجاب اسلامی باشد) کار خوبی نبوده؛ لذا دستور داده شد که از پشت پرده، یا پشت در، وسایل مورد نیاز خود را بگیرند.
5. شما مؤمنان و هر فرد دیگری این حق را ندارید که رسول و فرستاده خدا را به هیچ وجهی از وجوه اذیت و آزار نمایید: (وَ ما کانَ لَکُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ).
6. سرانجام، آخرین حکم را در زمینه حرمت ازدواج با همسران پیامبر بعد از او چنین بیان می‌‌کند: شما هرگز حق ندارید که همسران او را بعد از او به همسری خویش در آورید که این کار در نزد خدا عظیم است: (وَ لا أَنْ تَنْکِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذلِکُمْ کانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِیماً).[1]
گفتنی است شبیه این احکام و دستورات، در موضوع آداب معاشرت با پیامبر اسلام(ص) در ابتدای سوره حجرات نیز احکامی بیان شده است: (ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید، بر خدا و پیامبر او پیشی مگیرید و از خدا بترسید؛ زیرا خدا شنوا و دانا است. ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید، صدای خود را از صدای پیامبر بلندتر مکنید و هم‌چنان که با یکدیگر بلند سخن می‌‌گویید با او به آواز بلند سخن مگویید، که اعمالتان ناچیز شود و آگاه نشوید).[2]
این آیات در حقیقت در زمینه تعلیم و تربیت مسلمانان در باره ورود به منزل رسول خدا(ص) است؛ چرا که رعایت ادب و آسایش پیامبر اسلام(ص) بر مسلمانان واجب و ضروری است. از این آیات معلوم می‌شود؛ هنوز عادات زمان جاهلیت و بادیه نشینی در مسلمانان باقی بوده که مراعات ادب نمی‌نمودند و بدون اجازه داخل خانه پیامبر اکرم(ص) می‌شدند، این بود که آیه نازل شد و آنان را از این کار نهی فرمود و احکامی را در این ارتباط صادر نمود.
پی نوشت:
[1]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‌17، ص 399- 404، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش؛ حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، تحقیق، بهبودی‌، محمد باقر، ج ‌13، ص 150- 151، کتابفروشی لطفی، تهران، چاپ اول، 1404ق؛ نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، ج ‌16، ص 129- 131، انتشارات اسلامیة، تهران، چاپ اول، 1398ق؛
[2]. حجرات، 1، 2، (یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمیعٌ عَلیمٌ). (یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَرْفَعُوا أَصْواتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ وَ لا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ کَجَهْرِ بَعْضِکُمْ لِبَعْضٍ أَنْ تَحْبَطَ أَعْمالُکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ).