1.به دنبال آیات گذشته که وضعیت منافقان و کفّار را بیان فرمود، در این آیه شریف، به گروه‌های گوناگونی از مسلمانان راستین اشاره شده، آنها را در سه گروه مشخص تقسیم نموده است.(تفسیر نمونه، آیت‌الله مکارم شیرازی و دیگران، ج 8 ، ص 99، دارالکتب الاسلامیه.)
2. با توجه به این که آیه شریف مزبور، گروه سوم را با "الذین اتبعوهم باحسان" تعبیر نموده و آن را به تابعان عصر خاصی مقیّد نکرده، و نیز قیدهایی، مانند تقدّم و اولویّت و غیر آن برای آنها بیان نشده؛ از این رو، پیشی گیرندگان نخستین (السّابقون الاوّلون)، خواه از گروه مهاجران و خواه از گروه انصار را دربرمی‌گیرد؛ لازمه چنین تعبیری آن است که از زمان بعثت پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) تا روز قیامت، مؤمنان غیر منافق را به سه گروه تقسیم کرده باشد: پیشگامان در اسلام و هجرت، پیشگامان در نصرت و یاری پیامبر و کسانی که با شیوه‌ای آمیخته با احسان، از آنان دنباله‌روی کردند. با توجه به این، دو گروه اوّل، وصف تبعیت نداشتند، بلکه پیش قراولانی بودند که دیگران از آنان، دنباله‌روی کردند؛ و گروه سوم، تنها تابع بوده، متبوع بودن آنها ابتدایی نبوده، بلکه بالقیاس و به دلیل تابع بودن از دو گروه نخست است.(تفسیر المیزان، علامه طباطبایی؛، ج 9، ص 392، دارالکتب الاسلامیه.)
3. درباره مفهوم "پیروی به احسان"، دیدگاه‌های گوناگونی از سوی مفسّران، مطرح شده است.
خلاصه آن‌که گروهی، با به حساب آوردن احسان، به عنوان وصف اعمال و برنامه‌های مورد پیروی، تعبیر احسان را بیان کننده همان اعمال و معتقداتی می‌دانند که در آنها، از پیشگامان اسلام پیروی می‌کنند؛ گروهی نیز، احسان را وصف خود پیروی و چگونگی متابعت تابعان دانسته‌اند، یعنی این گروه سوم، به گونه‌ای شایسته پیروی می‌کنند؛(تفسیر نمونه، همان، ص 100.) یعنی نوعی پیروی عملی و همراه بودن آن با انجام عمل صالح و رفتارهای نیک. علامه طباطبایی؛، با ردّ هر دو دیدگاه و بیان نظریه سومی، می‌فرمایند: مراد از "اتباع باحسان"؛ یعنی پیروی همراه با این نگرش که راه مورد پیروی، حق است، برخلاف پیروی به جهت هواهای نفسانی. در حقیقت، پیروان پیشگامان مهاجر و انصار، نه به دلیل تمایلات منفی نفسانی، بلکه چون حق را در راهشان یافته‌اند، از آنان پیروی می‌کنند.(تفسیر المیزان، همان، ص 393.)
3. درباره این که منظور از پیشگامان مهاجر کیست، احتمال‌های متعددی از سوی مفسّران مطرح شده،(مجمع‌البیان، طبرسی، ج 5، ص 112، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.) و از ابن‌عبّاس روایتی نقل گردیده است که می‌فرماید: "والسابقون الاوّلون" نزلت فی امیرالمؤمنین‌و هو اسبق النّاس کلّهم بالایمان و صلّی الی القبلتین، و بایع البیعتین بیعه بدر و بیعه الرضوان، و هاجر الهجرتین مع جعفر من مکّه الی الحبشه و من الحبشه الی المدینه؛ تعبیر آیه شریف که می‌فرماید: السابقون الاوّلون، درباره امام علی(علیه السلام) نازل شده و او پیشگام و نخستین فردِ از همه انسان‌ها در ایمان، نماز خواندن به هر دو قبله، بیعت کننده در هر دو بیعت بدر و رضوان و نیز مهاجرت؛ آن هم در هر دو هجرت از مکه به حبشه و از حبشه به مدینه، بوده است."(تفسیر المیزان، همان، ص 402.)
4. با توجه به این، تعبیر "تابعین به احسان"، ارتباطی مستقل به امام علی(علیه السلام)نداشته، تنها، بخش نخست آیه به آن مرتبط است.
eporsesh.com
