با توجه به آیه 6 سوره حجرات‌، از چه نظر خبری که فاسق بیاورد نیاز به تحقیق دارد؟

خداوند در آیه 6 سوره حجرات می‌فرماید: ای مؤمنان اگر فرد فاسقی خبری برایتان آورد، ]در آن‌[ بررسی کنید. مبادا نادانسته به قومی زیان رسانید، آن گاه به خاطر کاری که کرده‌اید پشیمان شوید.
بسیاری از مفسرین شأن نزول این آیه را در مورد "ولیدبن‌عقبه‌" می‌دانند و معتقدند که قرآن در این آیه ولیدبن‌عقبه را فاسق معرفی می‌کرده است‌. زیرا پیامبراکرم‌ولیدبن‌عقبه را برای جمع‌آوری زکات از قبیله "بنی‌المصطلق‌" اعزام کرد، وقتی که اهل قبیله فهمیدند، با خوشحالی به استقبال او آمدند. ولی از آنجایی که میان ولید و آنها در جاهلیت خصومت شدیدی بود، ولید تصور کرد که آنها به قصد کشتن او آمده‌اند، خدمت پیامبر9 بازگشت و عرض کرد: آنها از پرداخت زکات خودداری کردند! پیامبر9 ناراحت شد و تصمیم گرفت با آنها پیکار کند، در این موقع این آیه نازل شد که‌: "هرگاه فاسقی خبری آورد، دربارة آن تحقیق کنید...".(مجمع‌البیان‌، مرحوم طبرسی‌، ج 9، ص 198، نشر ناصر خسرو.)
ولیدبن‌عقبة‌بن‌ابی‌معیط برادر مادری عثمان‌بن‌عفان بود که بعد از نزول آیه مذکور، به فاسق مشهور شد.
بعد از شأن نزول آیه این توضیح لازم است که مسأله اعتماد بر اخبار موثق‌، اساس تاریخ و زندگی بشر را تشکیل می‌دهد، به طوری که اگر مسئله حجیت خبر عادل یا موثقی از جوامع انسانی حذف شود، بسیاری از میراث‌های علمی گذشته و اطلاعات مربوط به جوامع بشری و حتی مسائل زیادی از آن‌چه امروز در جامعه خود با آن سر و کار داریم به کلی حذف خواهد شد.
ولی همان اندازه که حجیت و قبول خبر عادل وثقه به زندگی سامان می‌بخشد، تکیه بر اخبار غیر موثق‌، بسیار خطرناک و موجب از هم پاشیدگی نظام جامعه‌ها شده و مصائب فراوانی به بار می‌آورد، حیثیت و حقوق اشخاص را به خطر می‌اندازد و انسان را به بیراهه و انحراف می‌کشاند و سرانجام مایه پشیمانی خواهد بود; از این رو، خبری که فاسق می‌آورد در صورتی که به جامعه مربوط شود و بخواهیم بر اساس آن‌، اقدام و عملی انجام دهیم باید در مورد خبرش تحقیق و بررسی کنیم اما اگر خبر مهم و مفید نباشد نیاز به تحقیق و بررسی ندارد.(ر.ک‌: تفسیر سوره حجرات‌، محسن قرائتی‌، ص 5، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن / تفسیر نمونه‌، ج 22، ص 156، دارالکتب الاسلامیة / المیزان‌، علامه طباطبایی‌، ج 18، ص 311، جامعه مدرسین‌.)
البته اگر این مطلب که این آیه‌، به ولید بن عقبه اشاره دارد را قطعی بگیریم زیرا این مطلب در قرآن نیامده‌، بلکه برخی مفسران این را به عنوان شأن نزول بیان کرده‌اند، بر فرض که به طور قطع چنین باشد و بگوییم که پیامبر6 ولید بن عقبه را در زمانی که فاسق بوده‌، برای جمع‌آوری زکات فرستاده است‌، در توضیح عمل پیامبر6 می‌گوییم‌:
الف فاسق دو گونه است‌: 1. متجاهر بالفسق‌: یعنی کسی که آشکارا گناه می‌کند و از این که مردم متوجه گناه او شوند، هیچ ابایی ندارد. 2. کسی که اهل گناه و معصیت است‌، ولی آن را پنهانی مرتکب می‌شود، به گونه‌ای که نمی‌خواهد دیگران از آن آگاه شوند.
با توجه به این مطلب‌، شاید ولید بن عقبه اهل گناه بوده‌، ولی جزء دسته دوم بوده است و مردم از فسق او آگاهی نداشتند و گمان می‌کردند انسان‌ِ عادل و بسیار خوبی است و پیامبر6 هر چند از امور پنهان افراد هم خبر داشته‌; ولی مأمور بوده است که ظاهر افراد را ملاک برخوردها و قضاوت‌های خود قرار دهد; به همین جهت‌، محروم کردن ولید با توجه به این که در ظاهر آدم خوبی بوده است شک برانگیز می‌شده‌، زیرا از طرفی پیامبر6 نمی‌توانست بگوید ولید فاسق است‌، زیرا ممکن است ولید انکار کند و مردم هم او را تأیید کنند زیرا فرض این است که فسق او آشکار نبوده‌، کسی جز پیامبر6 از آن آگاهی نداشته است از طرفی محروم کردن او از همة کارها هم‌، بدون علت‌، سبب اعتراض او و دیگران می‌شده است‌; به همین جهت‌، پیامبر6 ظاهر حال او را ملاک عمل خود قرار داده با او مانند هر فرد مورد اطمینان دیگری برخورد کرده است تا آن که خداوند از فسق پنهان او خبر داد، و همین که نوشته‌اند ولید پس از نزول آیه‌، به "فاسق‌" مشهور شد، احتمال ما را تأیید می‌کند; گویا پیش از آن کسی از فسق او آگاه نبوده است‌.
ب از آن جاکه بیش‌تر مردم کما بیش از گناه پرهیز نمی‌کنند، پیامبر6 مجبور بوده است در برخی موارد، به جهت کمبود نیرو، از اهل گناه نیز استفاده کند، مانند سربازانی که پیامبر6 برای جهاد بسیج فرموده‌، از ان‌ها استفاده می‌کرد و یا کسانی را که در امور مشابه جهاد به خدمت می‌گرفت‌، همه عادل و متقی و پارسا نبودند، بلکه مردم عادی کوچه و بازار بودند که جسته و گریخته‌، مرتکب گناه می‌شدند و دیگران نیز از آن آگاهی پیدا می‌کردند.
ج گاهی دادن برخی پُست‌ها به برخی افراد، در برخی شرایط خاص‌، سبب تقویت روحیة آنان می‌شده است و اگر احیاناً اهل گناه بودند، به خاطر موقعیتی که داشتند سعی می‌کردند در ظاهر هم که شده ترک گناه و معصیت کنند; شاید پیامبر6 چنین مطلبی را در این گونه موارد، مدّنظر داشته‌اند.
eporsesh.com