آنچه از مجموع کلمات فقها و سخنان دانشمندان اسلامی در این زمینه می‌توان استفاده کرد، این است که غناء، آهنگ‌های طرب‌انگیز و لهو باطل است و به عبارت دیگر: غنا آهنگ‌هایی است که متناسب مجالس فسق و فجور و اهل گناه و فساد می‌باشد که قوای شهوانی را در انسان تحریک می‌کند و گاه یک آهنگ هم خودش غنا و لهو و باطل است و هم محتوای آن، به این ترتیب که اشعار عشقی و فساد‌انگیز را با آهنگ‌های مطرب بخوانند. و گاه تنها آهنگ، غنا است، به این ترتیب که اشعار پرمحتوا یا آیات قرآن و دعا و مناجات را به آهنگی بخوانند که مناسب مجالس لهو لعب است، و در هر دو صورت حرام می‌باشد.
و در یک بررسی کوتاه، برخی از مفاسد غنا عبارتند از:
الف تشویق به فساد اخلاق: مجالس غنا معمولاً مرکز انواع مفاسد است و آنچه به این مفاسد دامن می‌زند همان غنا است.
ب غافل شدن از یاد خدا: تعبیر به (لهو) که در تفسیر (غنا) در برخی از روایات اسلامی آمده، اشاره به همین حقیقت است که غنا انسان را آن چنان مست شهوات می‌کند که از یاد خدا غافل می سازد.
ج غنا آثار زیانباری را بر اعصاب و روان می گذارد؛ غنا و موسیقی در حقیقت یکی از عوامل مهمّ تخدیر اعصاب و روان است و آثار زیانبار غنا و موسیقی بر اعصاب تا سرحدّ تولید جنون و بر قلب و فشار خون، و تحریکات نامطلوب پیش می‌رود.[1]
حرمت (غنا) در آیات و روایات:
گرچه در قرآن کریم، تنها کلیات مسایل آمده و تبیین جزییات و تعیین مصداق‌های آن، به پیامبر و امامان علیهم السلام واگذار شده است و مراجع عظام تقلید با توجه به آیات و روایات موجود، احکام را از آنها استنباط می‌کنند، ولی در خصوص (غنا) و موسیقی ، قرآن کریم در برخی آیات به آن پرداخته و مخالفت خود را با غنا و موسیقی اعلام فرموده است از جمله:
آیه اول: (ذلک و من یعظم حرمات الله فهو خیرٌ له عند ربه و احلت لکم الانعام الا ما تتلی علیکم فاجتنبوا الرجس من الاوثان واجتنبوا قول الزور)؛[2] این است ) آنچه مقرر شده( و هر کس مقررات خدا را بزرگ دارد، آن برای او نزد پروردگارش بهتر است و برای شما دام‌ها )چهارپایان( حلال شده است، مگر آنچه برشما خوانده می‌شود؛ پس از پلیدی بت‌ها و از گفتار باطل اجتناب ورزید).
ابن بصیر می‌گوید: از امام صادق - علیه السلام- از آیه (... فاجتنبوا الرجس من الاوثان واجتنبوا قول الزور) سؤال کردم. امام (ع) فرمود: منظور (غنا) است.[3]
زید شَحّام نیز می‌گوید: از امام صادق - علیه السلام- در باره‌ی تفسیر قول زور پرسیدم، آن حضرت فرمود: منظور از قول زور، غنا است.[4]
آیه دوم: (ومن الناس من یشتری لهوالحدیث لیضل عن سبیل الله بغیر علم و یتخذها هزوا اولئک لهم عذاب مهین؛[5] بعضی از مردم، سخنان باطل و بیهوده می‌خرند تا مردم را از روی جهل و نادانی گمراه سازند و آیات الهی را به استهزاء گیرند، پس برای آنها عذابی خوارکننده است.[6]
امام صادق - علیه السلام- میفرماید: (غنا) از مسایلی است که خداوند متعال وعده‌ی عذاب بر آن داده است و سپس آیه 6، سوره‌ی لقمان را تلاوت فرمود.[7]
(لهوالحدیث) دارای معنای گسترده‌ای است که هرگونه سخن یا آهنگ‌های سرگرم‌کننده و غفلت‌زا را شامل می‌شود که موجب گمراهی و بیهودگی انسان می‌گردد، خواه از قبیل (غنا) و لحن‌ها و آهنگ‌های شهوت‌انگیز و هوس‌آلود باشد و یا سخنانی باشد که نه از طریق آهنگ، بلکه از طریق محتوا، انسان را به فساد و تباهی بکشاند.[8]
امام صادق - علیه السلام- میفرماید: (مجلس (غنا) و خوانندگی لهو و باطل، مجلسی است که خدا به اهل آن نمی نگرد و این مصداق قول خداوند متعال است که میفرماید: (بعضی از مردم هستند که سخنان بیهوده خریداری می‌کنند تا مردم را از راه خدا گمراه سازند.)[9]
امام صادق - علیه السلام- میفرماید: (الغنا یورث النفاق)[10] (غنا) نفاق را به ارث می‌گذارد و در حدیث دیگری امام صادق - علیه السلام- میفرماید: (بیت الغناء لا تومن فیه الفجیعه و لا تجاب فیه الدعوه، و لا یدخله الملک)[11] خانه‌ای که در آن غنا باشد، ایمن از مرگ و مصیبت دردناک نیست و دعا در آن به اجابت نمی‌رسد و فرشتگان وارد آن نمی‌شوند.
در حدیثی از جابربن‌عبدالله از پیامبر اکرم - صلی الله علیه و اله- نقل شده که فرمود: (کان ابلیس اوّل من تغنی)[12] شیطان اوّلین کسی بود که غنا خواند.
ابن مسعود از پیامبر اکرم - صلی الله علیه و اله- نقل می‌کند که فرمود: (الغناء ینبت النفاق فی القلب کما ینبت الماء البقل)[13] غناء روح نفاق را در قلب پرورش می‌دهد همان‌گونه که آب گیاهان را پرورش می‌دهد.
البته آهنگ‌ها و آوازهایی که از نظر محتوا (مضمون اشعار) دارای معنایی باشکوه و زیباست و از طرفی خوب و زیبا اجرا می‌شود و در عین حال تناسب و شباهتی با ساز و آوازهای مجالس لهو، عیش و عشرت و فساد، ندارد گوش دادن به این نوع آهنگ‌ها اشکال ندارد. سازها و آوازهایی که نسبت به آنها شک داریم و نمی دانیم آیا از نوع (غنا) (موسیقی مبتذل) است و یا جز موسیقی‌های مجاز است، احتیاط آن است که به این‌گونه آهنگ‌ها نیز گوش داده نشود[14].
[1] ر. ک: ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، (تهران، دارالکتب الاسلامیه) ج 17، ص 22.
[2] سوره حج، آیه 30.
[3] سید هاشم الحسینی البحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، (قم، مؤسسه البعثه)، ج 3، ص 881 882.
[4] همان.
[5] سوره لقمان، آیه 6.
[6] ر.ک: علامه محمد حسین طباطبایی (ره)، المیزان فی تفسیر القرآن (قم، منشورات جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه،) ج 15 16، ص 309.
[7] سید هاشم الحسینی، البحرانی، همان.
[8] ر.ک؛ ناصر مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه (تهران، دارالکتب الاسلامیه) ج 17، ص 15.
[9] ر.ک: محمدبن یعقوب الکلینی، الکافی (مؤسسه الوفا، للبیروت) ج 6، ص 444.
[10]- محمّد محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، ج 7، ص 306.
[11]- شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، آل البیت، قم، ج 17، ص 364، 327.
[12]- وسائل الشیعه، همان.
[13]- محمّد محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، ج 7، ص 306.
[14] ر.ک: آیت الله فاضل لنکرانی، جامع المسائل (استفتائات) مطبوعاتی امیر، چاپ دوم، ص 252.
www.andisheqom.com
