جایگاه میکائیل از نگاه قرآن و اسلام از بدو خلقت چیست؟

نام میکائیل در قرآن تنها در یک سوره و به صورت (میکال) آمده است.
می فرماید: (مَنْ کانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جِبْرِیلَ وَ مِیکالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْکافِرِینَ)[1]
کسی که دشمن خدا و فرشتگان و فرستادگان او و جبرئیل و میکائیل (میکال) باشد (کافر است و) خداوند دشمن کافران است.
راجع به جایگاه میکائیل در قرآن فقط همین آیه وجود دارد و دربارة آن شأن نزول هایی گفته اند.
هنگامی که پیامبر اکرم ‌ صلّی الله علیه و آله به مدینه آمدند، روزی عبدالله بن صوریا (یکی از علمای یهود) با جمعی از یهود فدک، نزد پیامبر اکرم ‌ صلّی الله علیه و آله آمدند و از آن حضرت سوالات گونه گونی به عمل آوردند. نشانه هایی را که گواه نبوت و رسالت او بود، جستجو نمودند. از جمله گفتند: ای محمّد ‌ صلّی الله علیه و آله خواب تو چگونه است؟ زیرا به ما اطلاعاتی دربارة خواب پیامبر موعود داده شده است. فرمود: تنام عینای و قلبی یقظان! (چشم من به خواب می رود اما قلبم بیدار است).
گفتند راست گفتی ای محمّد! پس از سؤالات متعدد دیگر، ابن صوریا گفت: یک سؤال باقی مانده که اگر آن را صحیح جواب دهی به تو ایمان می آوریم و از تو پیروی خواهیم کرد.
نام آن فرشته ای که بر تو نازل می شود چیست؟ فرمود: جبرئیل است. (ابن صوریا) گفت؛ او دشمن ما است، دستورهای مشکل دربارة جهاد و جنگ می آورد، اما میکائیل همیشه دستورهای ساده و راحت آورده، اگر فرشته وحی تو میکائیل بود به تو ایمان می آوردیم![2]
کلمه میکال از عبری وارد زبان عربی شده است و فرشتة مقربی است که یهود و مسیحیان وی را میشل می نامند.[3]
در منابع یهود، مدرکی که بر کیفیت برخورد جبرئیل با یهود دلالت کند، در دست نیست ولی نسبت به میکائیل مطالبی که مؤید قصة مذکور باشد وجود دارد. در کتاب دانیال، میکائیل امیر بزرگ و حامی قوم اسرائیل، معرفی شده و در عهد جدید میکائیل خداوند اسرائیل است.
به موجب لاویتا، میکائیل اولین کسی است که شیطان را به تعظیم و ستایش آدم واداشت. قرآن مجید با این که در موارد زیادی از ابلیس سخن می گوید، به این بخش مندرج در لاویتا، اشاره نکرده است.[4]
بنابر احادیث اسلامی، جبرئیل و میکائیل، اولین فرشتگانی هستند که به آدم سجده کردند و برخلاف ایشان ابلیس از تعظیم و سجده خودداری نموده است.[5]
هم چنین، در فرهنگ اسلامی اثری از میکائیل که منطبق مقام وی نزد یهود باشد، وجود ندارد. در کتب یهود، مثلاً در کتاب اخنوخ، وی واسطة میان خدا و انسان و حامی بهترین افراد انسان شناخته شده است.[6]
شبستری در اعلام القرآن می نویسد: نزل مع جمع من الملائکة علی رسول الله ‌ صلّی الله علیه و آله قبل لیله المعراج و شَرحَوا صَدْرَهُ و کان مِن الملائکة الذین نصروا النبی ‌ صلّی الله علیه و آله والمسلمین فی واقعة بدر.[7]
میکائیل از جمله فرشتگانی است که سینة پیغمبر را پیش از لیلة معراج، منشرح ساختند و هم چنین یکی از فرشتگانی است که در جنگ بدر به یاری مسلمین شتافتند. میکائیل فرشتة ملکی، از جانب باری تعالی برای ارزاق خلائق بود و در امور مهمیّه با جبرئیل علیه السّلام همراهی می کرد.
یونانیان قدیم معتقد بودند که وی (میکال) حافظ دریای کل جهان است.
حاصل این که: از این فرشتة مقرب، تنها در یک سوره و در یک آیه قرآن سخن به میان آمده و آن مقام و منزلتی که در عهد قدیم در میان یهودیان و مسیحیان وجود داشت ارائه شد. و در نزد مسلمین نیز یکی از چهار فرشتة مقربی است که دارای شأن و جایگاه ویژه ای دارد که در بالا ذکر شد و خلقت او از نور محض است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. اعلام القرآن، عبدالحسین شبستری.
2. اعلام القرآن، دکتر محمد خزائلی.
3. دانشنامة قرآن و قرآن پژوهی، بهاء‌الدین خرمشاهی، جلد دوم.
4. تفسیر مجمع البیان، علامه طبرسی، جلد اول.
5. تفسیر نمونه، استاد مکارم شیرازی، جلد اول.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . بقره/ 98.
[2] . فضل بن حسن طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ترجمه ‌دکتر محمد مفتح، تهران، انتشارات فراهانی، 1360 ش، ج1، ص 274.
[3] . خزائلی، محمّد، اعلام قرآن، تهران، مؤسسة انتشارات امیرکبیر، 1371 ش، ص 628 و 629.
[4] . همان.
[5] . همان.
[6] . همان، ص 629.
[7] . شبستری، عبدالحسین، اعلام القرآن، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیه، 1379 ش، ص 958.