هدف از خلقت انسان در قران چیست؟

از نظر قرآن جهان آفرینش بیهوده خلق نشده است؛ بلکه تمامی اجزا و عناصر آن برای هدف و غرض مشخصی خلق شده‌اند. در آیات زیادی از قرآن به هدفداری آفرینش جهان و آدمیان اشاره شده است؛ از جمله:
(إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لَآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبابِ. الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی‌ جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ)؛ آل عمران (3)، آیه 190 - 191.؛ (مسلماً در آفرینش آسمان‌ها و زمین و آمد و رفت شب و روز، برای صاحبان عقل و اندیشه آیاتی است؛ کسانی که خداوند را در حال ایستادن و نشستن و آن هنگام که بر پهلو خوابیده‌اند، به یاد می‌آورند و در آفرینش آسمان‌ها و زمین می‌اندیشند (و می‌گویند:) بارالها! این (جهان‌) را بیهوده نیافریده‌ای، منزّهی تو، ما را از عذاب آتش نگاه‌دار).
آیات فوق انسان را به اندیشه وا می‌دارد و می‌فهماند که مشاهده بدون اندیشه و تفکر ره به جایی نمی‌برد.
در آیه‌ای دیگر می‌فرماید:
(رَبُّنَا الَّذِی أَعْطی‌ کُلَّ شَیْ‌ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی‌)؛ آیات متعدد دیگری بر هدفمندی آفرینش تأکید نموده از جمله: ص (38)، آیه 27 ؛ انبیا (21)، آیه 16 ؛ دخان (44)، آیه 38 ؛ نحل (16)، آیه 3 ؛ زمر (39)، آیه 5 ؛ انعام (6)، آیه 73 ؛ ابراهیم (14)، آیه 19 ؛ تغابن (64)، آیه 3 ؛ عنکبوت (29)، آیه 44 ؛ روم (30)، آیه 8.؛ (پروردگار ما کسی است که به هر موجودی، خلقت مناسب او را عطا کرد و آن گاه هدایت نمود).
در این آیه به دو اصل اساسی اشاره شده است: نخست اینکه خداوند به هر موجودی آنچه را نیاز داشته، عطا کرده است. دیگر آنکه هر موجودی، به گونه‌ای هدایت شده است که از همه نیروهای خود در پایندگی حیات استفاده کند و به هدف نهایی وجود خود نائل آید.

هدفمندی آفرینش انسان‌
قرآن بر هدفداری خلقت انسان به طور ویژه تأکید می‌کند:
(أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً وَ أَنَّکُمْ إِلَیْنا لا تُرْجَعُونَ)؛ مؤمنون (23)، آیه 115.؛ (آیا پنداشته‌اید که شما را بیهوده آفریده‌ایم و به سوی ما بازگشت نمی‌کنید؟)
(أَیَحْسَبُ الْإِنْسانُ أَنْ یُتْرَکَ سُدًی)؛ قیامت (75)، آیه .؛ (آیا انسان گمان می‌کند، به حال خود رها شده است؟)
آیات فوق نشان می‌دهد که:
1. انسان بیهوده آفریده نشده و آفرینش او هدفدار است.
2. به حال خود واگذار نشده و همواره مورد هدایت، دستگیری و نظارت خداوند است.
3. مقصد نهایی آفرینش انسان، مبدأ هستی و پروردگار جهانیان است.
آیات دیگری از قرآن به نحو جزئی و تفصیلی پرده از رازهای آفرینش برمی‌دارد؛ از جمله:
الف. علم و معرفت‌
(اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلی‌ کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحاطَ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عِلْماً)؛ طلاق (65)، آیه 12.؛ (خداوند کسی است که هفت آسمان را آفرید و از زمین نیز نظیر آن را آفرید. فرمان الهی در میان آنها نازل می‌شود، تابدانید که خداوند، بر هر چیزی توانا است و به همه موجودات احاطه علمی دارد).
در این آیه آگاهی انسان از علم و قدرت مطلقه خداوند (معرفت پروردگار که تشکیل دهنده بعد معرفتی کمال انسانی است) به عنوان هدف آفرینش معرفی شده است.
ب. آزمایش و امتحان‌
(الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیاةَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً)؛ ملک (67)، آیه 2.؛ (خدای سبحان، کسی است که مرگ و حیات را رقم زد، تا شما را بیازماید کدامین‌تان عمل شایسته‌تری دارید؟)
مراد از آزمون الهی کشف رازهای پوشیده و ناپیدا نیست؛ بلکه منظور از آن، فراهم آوردن شرایط برای رشد استعدادها و شکوفاسازی آن است. چون انسان موجودی مختار است و کمال او اختیاری است، آزمون الهی در مورد انسان این است که همه شرایط گزینش راه نیک و بد را در اختیار او نهد تا استعدادهای خود را به کمک آنها به فعلیت برساند و راه درست را انتخاب کند.
ج. عبادت‌
(ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ)؛ ذاریات (51)، آیه 56.؛ (جن و انس را نیافریدم جز برای آنکه مرا عبادت کنند).
در این آیه، هدف اصلی خلقت عبادت خدای سبحان بیان شده است. در رابطه با اینکه چرا عبادت الهی به عنوان هدف آفرینش ذکر شده توجه به چند نکته لازم است:
یکم. براساس جهان بینی قرآنی، هر حرکت و عمل مثبتی که با انگیزه تقرب به سوی خدا انجام گیرد، عبادت است و عبادت منحصر به مناسک خاصی چون دعا و نیایش نیست. همه فعالیت‌های علمی، اقتصادی، سیاسی و... در صورتی که هماهنگ با نظام ارزشی و انگیزه‌های الهی باشد، عبادت است و انسان می‌تواند در همه احوال - حتی خوردن و خوابیدن و مرگ و زندگی یکپارچه خدایی و در جهت تکامل و تقرب به خدا قرار گیرد: (قُلْ إِنَّ صَلاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیایَ وَ مَماتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ)؛ انعام (6)، آیه 162.. البته عبادت به معنای خاص آن؛ یعنی، نیایش و مناسک ویژه، جایگاه خاص و بسیار مهمی در دین دارد.
دوم. توجه به فلسفه عبادت دارای اهمیت بسیاری است. امیرمؤمنان(ع) در این باره می‌فرماید: (فَاِنَّ اللَّهِ سُبحانَهُ و تَعالی‌ خَلَقَ الْخَلقَ حینَ خَلَقَهُمْ غَنیاً عَنْ طاعَتِهِم آمِناً مِنْ مَعْصیَتِهِم لأَنَّهُ لاتَضُرِّهُ معصیةُ مَنْ عَصاهُ و لا تَنْفَعُهُ طاعَةُ مَنْ أَطاعَهُ) نهج البلاغه، خطبه 194.؛ (خداوند سبحان مخلوقات را آفرید؛ در حالی که از اطاعت آنها بی‌نیاز و از معصیتشان در امان بود؛ زیرا نه نافرمانی گناهکاران به او زیان می‌رساند و نه اطاعت مطیعان به او نفعی می‌بخشد).
زعشق ناتمام ما، جمال یار مستغنی است‌به آب و رنگ و خال و خط، چه حاجت روی زیبا را
عبادت، آثار مثبت بسیاری در حیات این جهانی و آن جهانی دارد جهت آگاهی بیشتر در این باره بنگرید: شهید مطهری، یادداشت‌ها، ج 6، مدخل عبادت، ج 4، مدخل نیایش، تهران: صدرا. و دارای حکمت‌های زیادی است؛ از جمله:
1. نیازی فطری و مطلوبی ذاتی؛
2. راهی به سوی خودیابی و رهایی از پوچی؛
3. پرواز به فراخنای فرامادی هستی و گذر از تنگنای مادیت؛
4. کسب یقین؛
5. پیروزی روح بر بدن؛
6. سلامت و آرامش روان؛
7. ربوبیت و ولایت بر نفس و تسلط بر قوای نفسانی؛
8. تقرب به خدا؛
9. پشتوانه اخلاق و ایمان؛
10. پشتوانه قانون و اجتماع؛
11. پرورش نیکخواهی؛
12. تربیت و سازندگی و... جهت آگاهی بیشتر بنگرید:.
د. رحمت الهی‌
(وَ لَوْ شاءَ رَبُّکَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً واحِدَةً وَ لا یَزالُونَ مُخْتَلِفِینَ إِلاَّ مَنْ رَحِمَ رَبُّکَ وَ لِذلِکَ خَلَقَهُمْ)؛ هود (11)، آیات 118 و 119.؛ (و اگر پروردگار تو می‌خواست همه مردم را یک امت متشکل قرار می‌داد؛ ولی آنان همواره مختلف هستند، مگر آنکه را پروردگارت رحم کند و برای همین آنان را آفریده است). با دقت در محتوای آیات یاد شده روشن می‌شود که بین این اهداف، چندگانگی و تضادی وجود ندارد؛ بلکه بعضی از اهداف مقدماتی، برخی متوسط و بخشی نیز نهایی و نتیجه هستند. بنابراین براساس آیات قرآنی هدف آفرینش انسان، تجلّی رحمت الهی و قرار دادن انسان در جهت کمال و سعادت پایدار و جاودان است که با گزینش اختیاری راه برتر و پیمودن طریق بندگی و عبودیت پروردگار به دست می‌آید.