مقدمه:
ابتداً لازم است جهت روشن شدن پاسخ به نکاتی اشاره شود:
1. معنای انضباط: انضباط ازمادّة ضبط، به معنای همراه بودن چیزی است که هرگز از او جدا نشود. و ضابط به کسی گفته میشود که دارای هیبت و قدرت و تنومندی در جسم باشد.[1] در اصطلاح نظامی، مراعات اموری است که برای قدرت و توان یک ارتش نیرومند لازم است. مخصوصاً اطاعت از فرماندهی، و مراعات سلسله مراتب، انجام دستورات نظامی، و حفظ قدرت و توان جنگی و اسرار نظامی. به بیان دیگر نظم و انضباط عبارت است از رابطه هماهنگ میان اجزاء و اعضاء یک ارتش برای تحقق یافتن هدف مشخص که حفظ توان ارتش، و مقابلة به موقع با دشمن باشد.
بعد از نکات پیش گفته، پاسخ پرسش را به ترتیب بیان می گردد:
الف: کادر رهبری: قرآن شریف می فرماید: (از خدا و رسول خدا و صاحبان امر اطاعت کنید)[2] آیة فوق به رده‌بندی فرماندهی هم اشاره دارد، چنانکه در آیة دیگری آمده است: (و هنگامی که در کار مهمّی با او باشند)[3] که هم به تشکیلات کارشناسی اشاره دارد و هم به رده‌بندی فرماندهی (بالله و رسوله)[4] و به مسئله، اطلاعات و ضد اطلاعات، و ستون پنچم آیة 1 تا 8 سورة ممتحنه اشاره دارد (دشمن من و دشمن خودتان را دوست نگیرید،... بعضی مخفیانه با دشمن رابطة دوستی برقرار می‌کند، در حالی که خدا از آن آگاهی دارد.) در آیة دیگر محکم‌ترین دستور را اطاعت از فرماندهی کل، صادر می‌کند و می‌فرماید: (لا تقدّموا بین یدی الله...[5] ای کسانی که ایمان آورده‌اید بر خدا و رسولش (به عنوان رهبر و فرمانده کل قوا) پیشی نگیرید، و تقوای الهی پیشه کنید، که خداوند شنوا و داناست) در تفسیر و توضیح آیه آمده است: (مسأله مدیریّت و فرماندهی بدون رعایت انضباط هرگز به سامان نمی‌رسد و اگر بخواهند کسانی تحت پوشش مدیریّت و رهبری قرار نگیرند و به طور خودسرانه عمل کنند، شیرازیة کارها به هم می‌ریزد. بسیاری از شکست‌ها و ناکامی‌ها که دامن‌گیر جمعیّت‌ها و گروه‌ها و لشکرها شده است، از همین رهگذر بوه است و مسلمانان نیز طعم تلخ تخلّف از این دستور را بارها در زمان پیامبر و بعد از او چشید‌ه‌اند، که روشن‌ترین آنها داستان احد به خاطر بی‌انضباطی گروه اندکی از جنگجویان بود،[6] البتّه درکنار کادر رهبری همیشه باید گروه مشاور باشد (و شاورهم فی الامر) و تقسیم کار (و لو لا نفر من کل فرقة)[7] که هر کدام از آیة شرح و تفسیر طولانی دارد.
ب: بعد فرهنگی انضباط نظامی: در این قسمت هم به برخی آیات اشاره میشود: 1. (آنها رزمندگان اسلام) باید وسایل دفاعی و سلاح‌هایشان را در حال نماز) با خود حمل کنند، (زیرا) کافران آرزو دارند که شما از سلاح و متاع‌های خود غافل شوید، و یکباره به شما هجوم آورند...)[8] در آیة به چند مسئله اشاره شده است:
1. شناسایی دشمن و نقشه‌های آن؛ 2. لزوم نگهبانی دائمی، و در ادامه آیه چند دستور مهمّ انضباطی داده است.
2. (و در راه تعقیب دشمن هرگز سست نشوید. زیر اگر شما درد و رنج می‌بینید، آنها نیز همانند شما درد و رنج می‌بینید ولی شما امیدی از خدا دارید که آنها ندارند...)[9] در آیة فوق به اموری اشاره شده است. 1. به تبلیغات روانی و جنگ سرد دشمن توجه داده شده است. 2. تعقیب دشمن تا پیرزوی نهائی و... 3. (و کسانی که بعداً ایمان آوردند و هجرات کردند، و با شما جهاد نمودند، از شما هستند.)[10] اشاره به شناسایی نیروهای خودی و یا نیروهایی فعّال دارد.
4. تبلیغات و تشویق به جهاد و میدان رفتن (آنها که ایمان آوردند، و هجرت کردند، و با اموال و جانهایشان در راه خدا جهاد نمودند، مقامشان نزد خدا برتر است و آنها پیروز و رستگارند.)[11]
5. توجّه به ستون پنجم، (شما مخفیانه با آنها رابطه دوستی برقرار می‌کنید در حالی که من به آنچه پنهان یا آشکار می‌‌سازید از همه داناترم، و هر کس از شما چنین کاری کند از راه راست گمراه شده است)[12] علاوه بر مطلب فوق اشاره دارد که با هرکس نمی‌توان پیمان نظامی بست.
6. سیاست جنگی، با کدام دسته زودتر باید جنگید (ای کسانی که ایمان آورده‌اید، با کافران که به شما نزدیک‌ترند پیکار کنید(و دشمن دورتر شما را از دشمنان نزدیک غافل نکند.)[13]
7. نظم فرهنگی و تبلیغی و رزمی جبهه و جنگ، گروهی برای مسائل دینی، گروهی برای رزم...
(شایسته نیست مؤمنان هنگی (به سوی میدان جهاد کوچ کنند چرا زا آنان طایفه‌ای کوچ نمی‌کند (و طایفه‌ای در مدینه بماند) تا در دین آگاهی یابند.)[14]
8. عوامل بازدارنده جنگ و... در چند قسمت 1. آسیب شناسی متخلفین جنگ، و منافقین و راه چاره و مقابله با آنها (امّا گروهی از آنها چنانند که) اگر غنایمی نزدیک (و در دسترس) و سفر آسان باشد (به طمع دنیا) از تو پیروی می‌کنند ولی (اکنون که برای میدان تبوک ) راه بر آنها دور (و پر مشقّت) است (سرباز می‌زنند))[15]
2. بیان خطر بنیادین در جامعه‌ای که جهد را ترک نموده است (اگر به سوی (میدان جهاد) حرکت نکنید شما را مجازات دردناکی می‌کند و گروه دیگری غیر از شما قرار می‌دهد، و هیچ زیانی به او نمی‌رسانید.)[16]
3. آسیب شناسی در ترک جهاد و میدان جنگ نرفتن، و عوامل ضعف بسیج (ای کسانی که ایمان آروده‌اید! چرا هنگامی که به شما گفته میشود (به سوی جهاد در راه خدا حرکت کنید) بر زمین سنگینی می‌کنید (و سستی به خرج می‌دهید ) ؟! آیا به زندگی دینا به جای آخرت راضی شده‌اید ؟! با این که متاع زندگی دینا، در برابر آخرت جز اندکی نیست.
4. آسیب شناسی روحی تارکین و متخلّفین جنگ و جهاد :(بگو اگر پدران و همسران و طایفة شما و اموالی که به دست آورده‌اید، و تجارتی که از کساد شدنش می‌ترسید، و خانه‌هایی که به آن علاقه دارید در نظرتان از خداوند و پیامبرش و جهاد در راهش محبوب‌تر است در انتظار این باشید که خداوند عذابش را بر شما نازل کند و خداوند جمعیّت نافرمانبردار را هدایت نمی‌کند.)[17]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تفسیر نمونه، حضرت آیت الله مکارم شیرازی، ج7، ص221.
2. المیزان، علامه طباطبائی، ذیل آیه 59، از سوره ی نساء و سوره ی بقره آیة 245.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . فراهیدی، خلیل، تربیت کتاب العین، قم، مؤسسّه النشر الاسلامی، اوّل،
[2] . نساء/59، انفال/45، بقره/245،246.
[3] . نور/62.
[4] . همان.
[5] . حجرات/1.
[6] . مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامّیه، ج7، ص 222،221.
[7] . شوری.
[8] . نساء/103،102.
[9] . نساء/140،115.
[10] . انفال/75.
[11] . ر.ک: توبه/21، مائده/35، توبه/41،86، سورة انفال/72،75.
[12] . ممتحنه/5،1.
[13] . توبه/123.
[14] . توبه/122.
[15] . توبه/42.
[16] . توبه/39.
[17] . توبه/24.
