احتضار در لغت به معنای غائب نبودن (1) و در اصطلاح به معنای جان کندن(2) و حضور و رسیدن مرگ است(3) به شکلی که به گونه ای که انسان، امور غیر مادّی مانند فرشته مرگ را ببیند و از زندگی دنیایی ناامید شده، به مرگ خویش اطمینان می یابد.(4) البته توجه به این نکته لازم است که اصطلاح احتضار، مربوط به مرگ تدریجی بوده و درباره مرگ دفعی و یکبارگی به کار نمی رود.
در قرآن کریم کلمه احتضار ذکر نشده؛ امّا با تعابیر دیگری همچون حاضر شدن مرگ (نساء،آیه 18) آمدن سکرات مرگ (ق، آیه 50) قرار گرفتن در غمرات مرگ (انعام، آیه 93) آمدن مرگ (انعام، آیه 61) رسیدن جان به گلو (واقعه،آیه 83) توفّی به معنای گرفتن و نگه داری روح( نحل، آیه 32) و نظایر آن سخن رفته است.
وقایع هنگام احتضار
1. رسیدن جان به گلو:
خداوند در سوره قیامت در مورد این لحظه سخت می فرماید: (کَلاّ اِذا بَلَغَتِ التَّراقی). (قیامت، آیه 26) تراقی به معنای جلو حلق و بالای سینه است(5)
یا در سوره واقعه می فرماید: (فَلَولا اِذا بَلَغَتِ الحُلقوم * و اَنتُم حینَئِذ تَنظُرون * و نَحنُ اَقرَبُ اِلَیهِ مِنکُم و لکِن لاتُبصِرون * فَلَولا اِن کُنتُم غَیرَ مَدینین * تَرجِعونَها اِن کُنتُم صدِقین)( واقعه، آیه 83-87) پس چرا هنگامی که جان به گلوگاه می رسد (توانائی بازگرداندن آن را ندارید)* و شما در این حال نظاره می کنید (و کاری از دستتان ساخته نیست)* و ما به او نزدیکتریم از شما ولی نمی بینید.* اگر هرگز در برابر اعمالتان جزا داده نمی شوید* پس او را بازگردانید اگر راست می گوئید.
.2 نا امیدی از شفای محتضر:
در زمان احتضار، خویشاوندان و دوستان محتضر که در اطراف وی هستند، از روی ناامیدی می گویند: (و قیِل مَن رَاق).(قیامت، آیه 27) چه کسی می تواند او را شفا دهد؟
3. یقین محتضر به جدایی:
انسان در لحظات احتضار، به جدایی یقین پیدا می کند: (و ظَنَّ اَنَّهُ الفِراق). (قیامت،آیه28)
4. جمع شدن ساق ها:
هنگام احتضار، دو ساق پای انسان کنار هم جمع می شوند: (والتَفَّتِ السّاقُ بِالسّاق). (قیامت، آیه 29) معنای آیه این است که در حال احتضار، به دلیل زوال نیروی حیاتی که در بدن جریان داشته، ساق ها کنار هم جمع می شوند.(6)
5. حضور و ظهور فرشتگان در زمان احتضار:
یکی از حوادث مهمّ زمان احتضار، ظهور فرشتگان و گرفتن جان محتضر (توفّی) به وسیله آن ها است؛ حتی گفته شده: یکی از ادلّه نام گذاری زمان قبل از مرگ به (احتضار)، حضور فرشتگان در آن زمان است(7) چنانکه قرآن می فرماید: (... حَتّی اِذا جاءَ اَحَدَکُمُ المَوتُ تَوَفَّتهُ رُسُلُنا و هُم لایُفَرِّطون). (انعام،آیه 61) یا می فرماید: (قُل یَتَوَفّکُم مَلَکُ المَوتِ الَّذی وُکِّلَ بِکُم ...). (سجده، آیه 11)
6. سختی شدید زمان احتضار
خداوند در قرآن کریم در این رابطه می فرماید: ( و تَزهَقَ اَنفُسُهُم و هُم کفِرون)(توبه، آیه 55) تزهق از ریشه زُهوق به معنای خروج چیزی با سختی است(8)
پی نوشتها:
1- قاموس المحیط، ج 1، ص 534.
2- الدرالمنثور، ج2، ص460؛ جواهرالکلام، ج4، ص5.
3- اقرب الموارد، ج 1، ص 667.
4- تفسیر مجمع البیان، ج 3، ص 37
5- التبیان، ج 10، ص 200.
6- تفسیر المیزان، ج 20، ص 113
7- مجمع البحرین، ج 1، ص 530; جواهر الکلام، ج 4، ص 6.
8- تفسیر المیزان، ج 9، ص 308.
منبع:سایت انوار طاها
