در پاسخ به این پرسش به نکاتی اشاره می شود. خداوند در سوره نساء آیه یکم می فرماید:
(الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً کَثِیراً وَ نِساءً).
از ظاهر سیاق و بافت آیه بر می آید، مراد از (نفس واحده) حضرت آدم علیه السلام و منظور از (زوجها) حضرت حوّا می باشد که پدر و مادر نسل انسانند و ما نیز از آن نسل هستیم. از آیه شریفه نیز استفاده می شود که نسل موجود از انسان تنها به آدم و همسرش باز می گردد و جز این دو نفر، هیچ کس دیگری در انتشار این نسل دخالت نداشته است1.
در تاریخ یهود بیان شده که عمر نوع بشر از روزی که در زمین آفریده شده تاکنون، بیش از هفت هزار سال نیست. لیکن دانشمندان زمین شناسی (ژئولوژی) بر این باورند که عمر نوع انسان بیش از میلیون ها سال است و بر این گفتار خود، از فسیل آثاری از انسان ها و نیز اسکلت های سنگ شده انسان های کهن، شواهد و دلایلی ذکر نموده اند که عمر هر یک از آنها بر اساس معیارهای علمی این رشته بیش از پانصد هزار سال است.
امّا ادلّه ای که این کارشناسان بیان کرده اند، قانع کننده نیست؛ زیرا دلیلی نیست که بتواند اثبات کند این فسیل ها، بدن سنگ شده اجساد همین انسان های امروزی است؛ و نیز دلیلی وجود ندارد که بتواند این احتمال را رد نماید که این اسکلت های سنگ شده مربوط به یکی از ادواری است که انسان هایی در زمین زندگی می کرده اند، چون ممکن است چنین بوده باشد و دوره ما انسان ها پیوسته به دوره فسیل های نامبرده نباشد؛ بلکه انسان هایی قبل از آفرینش آدم ابوالبشر در زمین زندگی می کرده و سپس منقرض شده اند، و این پیدایش انسان ها و انقراضشان تکرار شده باشد تا پس از چند دوره نوبت به نسل حاضر رسیده باشد2.
از برخی آیات قرآن ممکن است استفاده شود که پیش از آفرینش حضرت آدم ابوالبشر، انسان هایی دیگر در این زمین زندگی می کرده اند؛ مانند آیه شریفه 30 سوره بقره که می فرماید:
(وَ إِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً قالُوا أَ تَجْعَلُ فِیها مَنْ یُفْسِدُ فِیها وَ یَسْفِکُ الدِّماءَ...)؛
(و زمانی که پروردگارت به فرشتگان فرمود: می خواهم در زمین جانشینی قرار بدهم، گفتند: در زمین کسانی را می گذاری که در آن فساد کنند و خون ها بریزند؟).
پرسش مهم این است که فرشتگان پیش از خلیفه شدن آدم علیه السلام در زمین، از کجا می دانستند که او در زمین فساد نموده و خون ها می ریزد؟
علاّمه طباطبایی در پاسخ می فرمایند که فرشته ها می دانستند انسان موجودی زمینی و مادّی است و مرکّب از غضب و شهوت است؛ از سوی دیگر جهان مادّه و دنیا، جهان تزاحم و اصطکاک است و اگر انسان ها بخواهند یک زندگی اجتماعی داشته باشند، منجر به درگیری و خونریزی خواهد شد؛ از این رو این پرسش را مطرح کردند. ایشان در پاسخ به پرسش مذکور این احتمال را نیز بیان می کنند که فرشتگان، دوره ها و افرادی پیش از آدم علیه السلام را دیده بودند و می دیدند که آنها در زمین مرتکب فساد و خونریزی می شوند؛ از این رو به خداوند گفتند: آیا در زمین انسانی می آفرینی که فساد انجام دهد و خون ها می ریزد؟3
در روایات متعدّدی از اهل بیت علیهم السلام آمده که پیش از دوره کنونی انسان، ادوار بسیاری از بشر در زمین زندگی می کرده اند.
امام صادق علیه السلام در پاسخ به این پرسش که آیا خداوند بشری غیر از انسان کنونی نیافریده؟ فرمودند: (بلی و اللّه لقد خلق اللّه تبارک و تعالی ألف ألف عالم و ألف ألف آدم و انت فی آخر تلک العوالم و اولئک الآدمیین)4؛ (آری به خدا سوگند به طور قطع خداوند هزار هزار جهان و هزار هزار آدم (انسان) آفرید، در حالی که تو در آخرین این جهان ها و در جرگه آخرین آن آدم ها قرار داری).
از امام باقر علیه السلام روایت شده که فرمودند: (خدای عزّ و جلّ از روزی که زمین را آفریده، هفت عالم را در آن خلق (و سپس منقرض کرده است) که هیچ یک از آن عوالم از نسل آدم ابوالبشر نبوده اند و خدای تعالی همه آنها را از پوسته روی زمین آفریده و نسلی را بعد از نسل دیگر ایجاد کرد و برای هر یک عالمی بعد از عالم دیگر پدید آورد، تا در آخر، آدم ابوالبشر را بیافرید و ذریّه اش را از او منشعب ساخت)5. بنابراین از مجموعه شواهد تاریخی و متون دینی به دست می آید که پیش از آفرینش حضرت آدم علیه السلام احتمال انسان ها و عوالم دیگری نیز وجود دارد. امّا در هر صورت آدم و حوّا علیهماالسلام از ویژگی خاصی در آفرینش و عقل و اراده بهره مند شدند و سرسلسله انسان های کنونی هستند.
پی نوشت:
1. تفسیر المیزان، ج 4، ص 142.
2. همان، ج 4، صص 140-139.
3. تفسیر المیزان، ج 1، ص 119.
4. صدوق، الخصال، ج 2، ص 652، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1362.
5. بحارالأنوار، ج 54، صص 320-319.
منبع: www.porseman.org
