بر اساس آیات و روایات، ارتباط خاصی میان روح انسان در برزخ و بدن مادی او در قبر خاکی وجود دارد. این ارتباط، در اصل از ارتباط روح و بدن مادی که در طول زندگی دنیوی با یکدیگر نوعی اتحاد داشته اند سرچشمه می گیرد. ارتباط مزبور با قطع تعلّق روح از بدن، پس از مرگ، به کلّی از میان نمی رود؛ بلکه یک نوع ارتباط در حدّ پایین تری میان روح برزخی و بدن مادی و خاکی وجود دارد. این ارتباط در حد و اندازه ای نیست که در زندگی دنیوی و در دوران تعلّق روح به بدن وجود داشت؛ بلکه در میزانی ضعیف تر و با کیفیتی دیگر است. از این رو روح به رغم حضورش در عالمی فوق ماده، توجّه خاصی به بدن مادی و نقطه ای دارد که بدن خاکی در آن هست. براساس همین (ارتباطِ قبر خاکی با قبر برزخی)، دستورات و احکام خاصی در باب تشییع جنازه، کفن و دفن، احترام و استحباب زیارت قبور، دعا، طلب رحمت و مغفرت بر سر قبرها و نظایر آنها، در شریعت اسلامی وجود دارد.
ارتباط روح با قبر خاکی، موجب می شود که بتوان از این طریق، بهتر با روح رابطه برقرار کرد و نیز توجّه او را جلب نمود. بدین جهت در روایات، تأکید فراوانی بر زیارت اهل قبور، دعا، طلب رحمت و مغفرت و تلاوت قرآن کریم بر سر قبرها شده است. این آداب در هر جایی، برای مردگان خوب است؛ ولی به دلیل ارتباط قبر برزخی با قبر خاکی، بر انجام دادن این آداب بر سر قبرها، تأکید بیشتری شده و از استحباب بیشتری برخوردار است.
از طرفی ارواح نیز بر اساس این ارتباط، از حضور مؤمنان مسرور و مبتهج می شوند. امام صادق علیه السلام می فرماید: (قسم به خدای متعال! مردگان، رفتن شما را [ بر سر قبورشان] میدانند و با حضور شما مسرور می شوند و با شما اُنس میگیرند و بهره مند میگردند)1.
امّا مهم ترین اثر دنیوی زیارت اهل قبور برای انسان، تذکّر مرگ و یادآوری این رخداد مهمّ است. این خود، موجب باز داشتن انسان از بازیهای دنیوی،2 مانع دست زدن به کارهای زشت و ناروا،3 باعث انجام دادن اعمال و کردار نیک،4 سبب بیرغبتی و کم خشنودی از دنیا 5 و زمینه ساز عبرت آموزی است 6 .
رو به گورستان دمی خامش نشین
آن خموشان سخنگو را ببین
لیک اگر یک رنگ بینی خاکشان
نیست یکسان حالت چالاکشان
شحم و لحم زندگان یکسان بود
آن یکی غمگین، دگر شادان بود
تو چه دانی تا ننوشی قالشان
ز آنکه پنهان است بر تو حالشان
بشنوی از قال های و هوی را
کی ببینی حالت صد توی را 7
پی نوشت:
1. حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج2، ص 878 و نیز در این باب نگا: محمد شجاعی، عروج روح، صص 7176 (ای واللّه انهم لیعلمون بکم و یفرحون بکم و یتأنسون الیکم).
2. نگا: نهج البلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، خطبه 84، ص 66.
3. همان، خطبه 99، ص 92.
4. همان، کلمات قصار، 31، ص 364.
5. همان، کلمات قصار 349، ص 423.
6. همان، خطبه 221، ص 252.
7. مثنوی معنوی، دفتر سوم، ابیات 4764 4768.
منبع: www.porseman.org
