آثار و فایده های دنیوی و اخروی نماز در زندگی آدمی چیست؟

بررسی متون دینی (آیات قرآن و روایت های معصومین علیهم السلام) ما را با آثار و فایده بسیار مهم و فراوان نماز در جنبه های گوناگون زندگی انسان اعم از فردی، اجتماعی، معنوی، اخلاقی، تربیتی، روانی، روحی و حتی سیاسی آشنا می سازد. این آثار عبارتند از:
1. آثار معنوی
نماز، موجب تکامل معنوی انسان است. وی را از جهان مادی بیرون می برد و به جهان ملکوت متصل می سازد و با فرشتگان هم صدا و هم نوا می کند. تکرار این عمل در هر شبانه روز، بر ایمان و اعتقاد فرد می افزاید و وی را به خدا نزدیک می سازد و موجب آمرزش گناهان و نزول رحمت خداوند می شود. برخی آثار معنوی نماز عبارتند از:

الف) نماز؛ وسیله تقرب به خدا و معراج معنوی
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: (إنّ الصّلاةَ قُربانُ المُؤمِنِ؛ نماز، وسیله تقرب مؤمن به خداست.)1 همچنین، در روایتی دیگر می خوانیم: (الصَّلاةُ مِعْراجُ المؤمِنِ؛ نماز، معراج (سفر معنوی) شخص باایمان به سوی خداوند است.)2 امام صادق علیه السلام نیز در این باره می فرمایند: (الصَّلاةُ قُربانُ کُلِّ تَقِیٍّ؛ نماز، موجب تقرب هر پرهیزکاری به خداوند است).3
در حقیقت، راز نماز، حصول به معراج حقیقی و قرب معنوی و وصول به مقام فنای ذاتی است.4

ب) نماز؛ سبب آمرزش گناهان
نقل است روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از یاران خود پرسیدند:
اگر بر در خانه یکی از شما نهری از آب صاف و پاکیزه باشد و در هر روز پنج بار بدنتان را در آن شست و شو دهید، آیا چیزی از آلودگی و کثافت بر آن می ماند؟
همگی عرض کردند: خیر یا رسول اللّه ! حضرت فرمودند: نماز، درست همانند آن آب جاری است. هر زمان که انسان، نمازی می خواند، گناهانی که در میان دو نماز انجام داده است، از میان می رود.5
رسول خدا صلی الله علیه و آله در روایت دیگری می فرمایند:
هرگاه به نماز ایستادی و توجه پیدا کردی و ام الکتاب (سوره فاتحه) را با هر سوره دیگری که برایت امکان دارد، خواندی، سپس رکوع، سجده، تشهد و سلام را به جا آوردی، تمام گناهانی که از نماز پیشین تا این نماز مرتکب شده ای، آمرزیده می شود.6
امام علی علیه السلام نیز می فرمایند:
تَعَاهَدُوا أَمْرَالصَّلاةِ... وَ إنَّهَا لَتَحُتُّ الذُّنوبَ حَتَّ الوَرَقِ. و تُطْلِقُها إطلَاقَ الرَّبَقِ.7
نماز را بر عهده گیرید. همانا نماز؛ گناهان را مانند ریزش برگ از درختان فرو می ریزد و غل و زنجیر گناه را از گردن ما می گشاید.
آن حضرت در سخنی دیگر می فرمایند:
الصّلواتُ الخَمسُ کَفَّارَةٌ لِمَا بَیْنَهُنَّ مَا اجْتَنَبَ مِنَ الْکَبائِرِ، وَ هِی الَّتی قالَ اللّه : (أَقِم الصَّلاةُ إنَّ الْحَسَنَاتَ یُذْهِبْنَ السَّیِئَات).8 (هود: 114)
نمازهای پنج گانه، گناهانی را که در فاصله آنها مرتکب شود، می پوشاند؛ به شرط آن که از گناهان کبیره دوری کند و همین نماز است که خداوند فرموده است: (نماز را به پادارید، همانا خوبی ها، بدی ها را از بین می برد).
همچنین در کلام گهربار دیگری می فرماید: (مَنْ أَتَی الصَّلَاةَ عَارِفاً بِحَقِّها غُفِرَلَهُ؛ هرکه نماز را با معرفت به حق آن به جا آورد، آمرزیده است).9

ج) نماز؛ موجب نزول رحمت الهی
امیرمؤمنان، علی علیه السلام در این باره می فرمایند: (الصَّلاةُ تَستَنْزِلُ الرَّحْمَةَ؛ نماز، رحمت [الهی] را فرود می آورد).10
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز فرمودند:
مَا مَنْ مُؤمِنٍ یَقُومُ إِلی الصَّلَاةِ إلّا تَنَاثَرَ عَلَیْهِ البِرُّ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ العَرْشِ.
هیچ مؤمنی نیست که به نماز بایستد، مگر آنکه نیکی [نعمت] از آنچه میان او و عرش است بر او فروریزد.11
2. آثار اخلاقی و تربیتی
از پی آمدهای بسیار مهم نماز آن است که موجب از بین رفتن رذایل اخلاقی و پرورش و تقویت فضایل اخلاقی و الهی می شود.
آثار اخلاقی نماز عبارتند از:

الف) نماز؛ عامل فروتنی و دوری از خودبینی و غرور
نماز، خودبینی و غرور را در هم می شکند؛ زیرا انسان در هر شبانه روز هفده رکعت و در هر رکعت، دو بار پیشانی خود را در برابر خداوند بزرگ بر خاک می ساید و خود را در برابر عظمت بی نهایت پروردگار ذره ای بسیار کوچک می بیند. بدین ترتیب، پرده های غرور و خودخواهی را کنار می زند و تکبر و برتری جویی را در هم می کوبد. حضرت علی علیه السلا م می فرمایند:
فَرَضَ اللّه ُ الْإِیمَانَ تَطْهیراً مِنَ الشِّرْکِ، وَالصَّلاةَ تَنزیهاً عَنِ الکِبْرِ.12
خداوند، ایمان را برای پاک سازی مردم از آلودگی شرک واجب ساخت و نماز را برای دور ساختن آنها از غرور.
امام باقر علیه السلام نیز فرمودند: (اَلصَّلاةُ تَثبِیتٌ للاْءِخْلاصِ وَ تَنْزِیَةٌ عَنِ الکِبْرِ؛ نماز، سبب تثبیت اخلاص و دوری از غرور است).13

ب) نماز؛ مایه دوری از بدی ها و تباهی ها
از دیگر آثار اخلاقی نماز، جلوگیری از ارتکاب به بدی و گناهان است، چنان که خداوند در آیه ای از قرآن می فرماید: (أقِمِ الصَّلاةَ إنَّ الصَّلَاةَ تَنْهی عَنِ الفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ؛ نماز را به پا دار که نماز، [تو را] از کار زشت و ناپسند بازمی دارد). (عنکبوت: 45)
نقل است روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره مردی که با آن حضرت نماز می خواند و در عین حال مرتکب کارهای زشت می شد، فرمودند: (إِنَّ صَلاَتَهُ تَنْهَاهُ یَوْما مَا، فَلَمْ یَلْبَثَ أَنْ تَابَ؛ به درستی که نمازش، روزی او را از زشت کاری بازخواهد داشت. پس دیری نگذشت که آن مرد از کارهای زشتش توبه کرد.14 همچنین آن حضرت درباره مردی که روز نماز می خواند و شب دزدی می کرد، فرمودند: (إِنَّ صَلاتَهُ لَتَرْدَعُهُ؛ نمازش او را از این کار باز خواهد داشت).15

ج) نماز؛ غفلت زدا
نماز، غفلت زداست. یکی از بدبختی های بشر این است که بر اثر غرق شدن در زندگی مادی و لذت های زودگذر دنیایی، خدا را فراموش می کند. از آن جا که نماز در فواصل گوناگون و در هر شبانه روز پنج بار ادا می شود، هر بار به انسان هشدار می دهد و موجب به یاد آوردن خداوند می شود، چنان که خداوند می فرماید: (أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکرِی؛ نماز را برای یاد من به پادار.) (طه: 14) امام صادق علیه السلام نیز در این باره فرمودند:
وَ تَعَبَّدُوا بِالصَّلاةِ وَ ذِکْرِاللّه لکَیْلا یَغْفُلُوا عَنْهُ وَ یَنْسَوْهُ فَیَنْدَرِسَ ذِکْرُهُ.16
با نماز و یاد خداوند خدا را عبادت کنند [تا] مبادا از یاد خدا غافل شوند و فراموشش کنند و در نتیجه، یاد و نامش محو شود.
3. آثار روحی و روانی
از نظر روان شناسی، دعا و نماز و ایمان محکم به دین؛ نگرانی، تشویش، ناامیدی و ترس را که مایه پیدایش بسیاری از بیماری های روحی و روانی است، برطرف می سازد، چنان که خدا در آیه ای از قرآن می فرماید: (ألا بِذِکْرِاللّه تَطْمَئِنُ الْقُلُوبُ؛ با یاد خدا دل ها آرام می گیرد.) (رعد: 28) نماز، بهترین راه یاد کردن از خداوند است.
4. آثار اجتماعی
امانت داری، رعایت حقوق دیگران و دوری از فساد در جامعه، از جمله آثار اجتماعی نماز است. خداوند در قرآن کریم می فرماید: (... أَقِمِ الصَّلاةَ إنَّ الصِّلاةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ و الْمُنْکَرِ...؛ نماز را به پا دار که نماز، آدمی را از کارهای زشت و ناپسند باز می دارد.) (عنکبوت: 45)
نمازگزار، افزون بر توجه به محتوای نماز و رعایت اموری چون غصبی نبودن مکان، لباس و فرشی که بر آن نماز می گزارد و آبی که با آن وضو می گیرد و غسل می کند، همچنین محلی که در آن غسل و وضو انجام می دهد، باید از هرگونه تجاوز به حقوق دیگران خودداری کند. کسی که به تجاوز، ستم، ربا، تعصب، کم فروشی، رشوه خواری و گردآوری مال حرام آلوده باشد، چگونه می تواند مقدمات نماز را فراهم سازد؟
بنابراین، تکرار نماز در پنج نوبت در شبانه روز، پیوسته انسان را به حفظ حقوق دیگران دعوت می کند.
5. آثار سیاسی
از جمله ویژگی های اسلام بر دیگر مکتب های سیاسی این است که اسلام، برنامه های عملی، عبادی و معنوی ویژه ای دارد که با تمرین های روزانه و هفتگی، شعارهای سازنده اذان، نماز و دیگر عبادت ها، ایده ها و تعهدها و مسئولیت ها را در میان همه گروه های جامعه زنده و پایدار داشته است و موجب می شود دولت و ملت همواره به عهد خود وفادار بمانند. مسلمانان، هر روز، بدون هیچ گونه برتری بر یکدیگر، با شنیدن اذان، برای اقامه نماز جماعت گرد هم می آیند و روح ایمان، وحدت، هم بستگی، تعاون و هم یاری را که ضامن اجرای قوانین است، در خود تجدید و تقویت می کنند. هر هفته روزهای جمعه نیز مؤمنان در تمام نقاط کشور در اجتماع باشکوه به منظور برگزاری نماز جمعه گرد هم می آیند و در خطبه نماز جمعه، مسائل سیاسی و اجتماعی مطرح می شود و به این ترتیب، مردم از مسائل جاری کشور آگاه می شوند.
پی نوشتها:
1. کنزالعمال، ج 7، ص 287، ح 18907.
2. جلال الدین سیوطی، الجامع الصغیر، بیروت، دارالفکر، 1401 ه . ق، چ 1، ج 1، ص 314، ح 2055.
3. بحارالانوار، ج 75، ص 208، ح 77.
4. میرزا جواد آقای تبریزی، اسرارالصلاة، ترجمه: جواد محدثی، ص 37.
5. تهذیب الأحکام، ج 2، ص 237، باب 12، ح 7.
6. قَالَ النَّبی صلی الله علیه و آله: إذا قُمْتَ إلَی الصَّلاةِ وَ تَوَجَّهتَ وَ قَرَأَتَ أُمَّ الْکِتَابِ وَ مَا تَیَسَّرَ مِنَ السُّوَرِ ثُمَّ رَکَعْتَ فَأَتْمَمْتَ رُکُوعَهَا وَ سُجُودَهَا، وَ تَشَهَّدْتَ وَ سَلَّمتَ، غُفِرَ لَکَ کُلُّ ذَنْبٍ فِیمَا بَیْنِکَ وَ بَیْنَ الصَّلاةِ الَّتی قَدَّمْتَهَا إلَی الصَّلاةِ المُؤَخَّرَةِ. مستدرک الوسائل، ج 3، ص 81 ، باب 29، ح 2.
7. نهج البلاغه، خطبه 199.
8. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ح 79، ص 233، ح 57.
9. وسائل الشیعه، ج 4، ص 228، ح 996.
10. غررالحکم و دررالکلم، ص 175، ح 3341.
11. وسائل الشیعه، ج 5، ص 296، ح 6589.
12. من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 567، ح 4940.
13. امالی، ص 296، مجلس 11، ح 29.
14. بحارالانوار، ج 79، ص 198، کتاب الصلاة، باب 1.
15. همان.
16. شیخ صدوق، علل الشرایع، قم، انتشارات مکتبة الداوری، بی تا، ج2، ص317، باب 2، ح1.
www.irc.ir