آیا می‌توان خداوند را در قیامت مشاهده کرد؟

دیدن خداوند متعال با چشم چه در دنیا و چه در آخرت محال است‌، زیرا چشم چیزی را می‌بیند که‌:
1. دارای جهت باشد. (تا مقابل بیننده قرار بگیرد و بتواند آن‌را ببیند و اگر پشت سر بیننده باشد نمی‌تواند آن‌را ببیند.) و چون خدا جهت ندارد و در یک مکان خاصی محدود نبوده و غیر متناهی است‌، پس با چشم دیده نمی‌شود.
2. جسم باشد. (تا نور را منعکس کند و به چشم بیننده بخورد تا دیده شود.) درحالی‌که خداوند جسم نیست‌.
3. قابل اشاره باشد. به عبارتی اگر چیزی با چشم دیده شود، حتماً باید دارای مکان و جهت و مادّه باشد; درحالی که خداوند برتر از همة اینهاست و هیچ یک از این قیدها را ندارد و از هر نقص و محدودیّت مبرّاست‌; به همین جهت محال است با چشم دیده شود; "لاتدرکه الأبصَر و هو یدرک الأبصَر و هو اللطیف الخبیر;(انعام‌، 103) چشم‌ها او را نمی‌بیند; ولی او همه چشم‌ها را می‌بیند; و او بخشنده ]انواع نعمت‌ها و با خبر از دقایق موجودات‌[ و آگاه ]از همه چیز[ است‌."(اقتباس از: الالهیات‌، آیة‌الله جعفر سبحانی‌، ج 2، ص 125 128، نشر مؤسسة امام صادق‌ تفسیر نمونه‌، ج 5، ذیل آیه 103 انعام‌.)
از امام صادق‌پرسیده شد: آیا خدا در قیامت دیده می‌شود؟ حضرت فرمود: "سبحان الله و تعالی عن ذلک علوّاً کبیراً..." منزّه است خداوند از چنین چیزی و بسیار منزّه است‌. بعد فرمود: چشمها نمی‌بیند جز چیزهایی را که رنگ و کیفیتی دارند; در حالی که خداوند آفریننده رنگ‌ها و کیفیت‌هاست‌.(نورالثقلین‌، الحویزی‌، ج 1، ص 735، سوره انعام‌، حدیث 220.)
بنابراین رؤیت حسی در مورد خداوند نه در دنیا و نه در آخرت امکان‌پذیر نیست‌; چرا که لازمة آن جسمانیت و مادی بودن است‌. هم چنین لازمة آن تغییر و تحول و فسادپذیر بودن و نیاز به زمان و مکان داشتن است و ذات واجب الوجود از همة این امور مبرا است‌: "لآ تُدْرِکُه‌ُ الاْ ئَبْصََرُ وَهُوَ یُدْرِکُ الاْ ئَبْصََرَ; (انعام‌، 103) چشم‌ها او را نمی‌بیند و او همة چشم‌ها را می‌بیند."; "فَأَیْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَم‌َّ وَجْه‌ُ اللَّه‌ِ; (بقره‌، 115) به هر سو روی کنید خداوند آنجاست‌."; "وَ هُوَ مَعَکُم‌ْ أَیْن‌َ مَا کُنتُم‌ْ; (حدید، 4) هر کجا باشید او با شماست‌".
امّا در عین حال‌، خدا را از طریق دل و عقل می‌توان مشاهده کرد. امام علی‌می‌فرماید: "لاتدرکه العیون بمشاهدة العیان و لکن تدرکه القلوب بحقایق الایمان‌; چشم‌ها با مشاهدة حسی هرگز او را ندیده‌، ولی دل‌ها با حقیقت ایمان او را دریافته است‌".(نهج البلاغه‌، فیض الاسلام‌، ص 582، خ 178، انتشارات فیض الاسلام‌.) "دید باطنی‌" بر دو گونه است‌: یکی "دید عقلانی‌" که از طریق استدلال حاصل می‌شود و دیگری مقام "شهود قلبی‌" است‌. مشاهدة "ملکوت‌" از طریق شهود قلبی‌، باعث یقین یا ازدیاد آن می‌شود "وَکَذَ َلِکَ نُرِی‌َّ إِبْرَ َهِیم‌َ مَلَکُوت‌َ السَّمََوَ َت‌ِ وَالاْ ئَرْض‌ِ وَلِیَکُون‌َ مِن‌َ الْمُوقِنِین‌َ; (انعام‌، 75) بدین سان ملکوت آسمان‌ها و زمین را به ابراهیم نشان دادیم تا از یقین داران گردد". یقین مراتبی دارد که "عین الیقین‌" عالی‌ترین مرتبة شهود است‌. در قضیة معراج پیامبر اکرم‌نیز تعبیراتی مانند: "فَکَان‌َ قَاب‌َ قَوْسَیْن‌ِ أَوْ أَدْنَی‌َ; (نجم‌، 9) تا آن که فاصلة او به اندازه دو کمان یا کمتر بود". همه به صورت کنایه بیان شدت قرب است‌، وگرنه او با بندگانش فاصلة مکانی ندارد تا با "قوس‌" و "ذراع‌" سنجیده شود و توهم شود که برای خداوند مرکزیتی وجود دارد و می‌توان به او نزدیک شد. امام کاظم‌در پاسخ علت معراج می‌فرماید: "خداوند هرگز مکانی ندارد و زمان بر او جریان نمی‌گیرد، و لیکن او می‌خواست فرشتگان و ساکنان آسمانش را با قدم گذاشتن پیامبر در میان آن‌ها احترام کند و نیز از شگفتی‌های عظمتش به پیامبرش نشان دهد تا پس از بازگشت برای مردم بازگو کند."(کتاب توحید، شیخ صدوق‌، ص 175، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.)
eporsesh.com