در پاسخ به این پرسش، ابتدا این نکته را یاد آور می شویم که مقام عصمت، به آدمیان اختصاص ندارد؛ بلکه فرشتگان الهی نیز از این منزلت والا برخوردارند. در تأیید این سخن، می توان آیات و روایات فراوانی را شاهد آورد. در این جا، تنها به نقل دو روایت بسنده می کنیم:
الف. امیر بیان، علی(علیه السلام) در خطبه ی معروف به اشباح، مطالب گران قدری در باره ی آفرینش فرشتگان بیان نموده اند که قسمت هایی از آن، چنین است:
آنان را در مقام ها که دارند، امین وحی خود ساخت و رساندن امر و نهی اش را به پیامبران، به گردنِ ایشان انداخت. از دودلی و نا باوری نگاهشان داشت... نه تیر ناباوری از کمانِ دودلی، ایمانِ استوارشان را نشانه ساخت، و نه سپاه بدگمانی بر اردویِ ایمان آنان تاخت و نه بیماری کینه و رشک در آنان رخنه نمود.... یقین به او، چنان آنان را از جز خدا بریده که شیفته ی اویند. تنها آنچه نزد اوست می خواهند، و از دیگری نمی جویند... غفلت، عزم استوارشان را سست نکند، و فریبِ شهوت راه همتشان را نزند.[1]
ب. امام حسن عسکری(علیه السلام) نیز با استناد به یکی از آیات قرآن، عصمت فرشتگان را این گونه تبیین می نمایند:
فرشتگان خدا، به کمک الطاف الهی، از کفر و امور ناپسند، معصوم و در امان اند. چنان که خداوند عزوجل در باره ی آن ها می فرماید: (از خداوند در آنچه فرمانشان دهد، سرپیچی نمی کنند و هر چه به ایشان فرمان داده شود، انجام دهند).[2]
در میان انسان ها نیز، علاوه بر پیامبران و امامان، عصمت فاطمه ی زهرا(علیها السلام) با ادله ی فراوان قابل اثبات است. چنان که پیامبر گرامی اسلام، در حدیثی که شیعه و سنی آن را نقل کرده اند، می فرماید:
انَّ اللّه تَبارَکَ وَ تَعالی یَغِضبُ لِغَضَب فاطِمة وَ یَرضی لِرِضاها؛[3]
همانا خداوند تبارک و تعالی به خاطر خشم فاطمه، غضب می کند و به سبب رضایتِ او خشنود می گردد.
روشن است که در صورتی می توان خشم و غضب یک شخص را ملاک خشنودی و ناخشنودی خداوند دانست که وی جز به اجرای فرمان های الهی نیندیشد و نه تنها در عمل، بلکه در فکر و اندیشه نیز معصوم باشد. اگر فاطمه ی زهرا(علیها السلام) حتّی برای یک بار در عمر خویش، تن به گناه می داد و یا فکر انجام آن را در سر می پروراند، پس دست کم یک مورد یافت می شد که خشنودی آن حضرت به چیزی تعلق گیرد که خداوند آن را نمی پسندد؛ در حالی که در این روایت، به صورت کلی، رضایت فاطمه(علیها السلام)محور خشنودی الهی قرار گرفته است.
هم چنین یکی از آیات قرآن کریم[4]، به طهارت و پاکی حضرت مریم(علیها السلام)اشاره دارد. در باره ی این که خداوند، مریم(علیها السلام) را از چه چیزهایی پاک گردانیده، وجوه گوناگونی بیان شده است[5]. به عقیده ی برخی از مفسران، سزاوارتر آن است که آیه را دارای معنای عامّ شمرده، وی را از تمام پلیدی های حسّی، معنوی و قلبی، پاک بدانیم[6]. مرحوم علامه ی طباطبایی نیز دلالت آیه بر عصمت مریم را با سیاق آیات، سازگارتر می دانند[7].
این دو نمونه، نشان گر آن است که عصمت مقامی نیست که در انحصار انبیا و ائمه قرار داشته، دست سایر انسان ها از رسیدن به آن کوتاه باشد؛ بلکه دیگران نیز می توانند به برخی از مراتب عصمت، یعنی عصمت از گناه، دست یابند. کم نبوده اند عالمان تقواپیشه ای که سالیان متمادی نه تنها از حرام، بلکه از امور مکروه نیز چشم پوشیدند و حتّی به خوردن و آشامیدن خود نیز رنگ الهی دادند. امید است که ما نیز در حد توان، از انجام گناه خودداری ورزیم و اگر نمی توانیم به آن مقام بار یابیم، دست کم در این مسیر گام برداریم.
آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر تشنگی باید چشید
پی نوشتها:
[1]. نهج البلاغه، خطبه ی 91، ترجمه ی سید جعفر شهیدی.
[2]. بحارالانوار، ج 56، ص 321.
[3]. برخی از منابع اهل سنت، که این حدیث را نقل کرده اند، عبارت اند از: کنزالعمال، ج 12، ص 111؛ المستدرک علی الصحیحین، ج 3، ص 167؛ الصواعق المحرقة، ص 175؛ مجمع الزوائد، ج 9، ص 203؛ الاصابة، ج 4، ص 378؛ و اسدالغابة، ج6، ص 224.
[4]. سوره ی آل عمران، آیه ی 42.
[5]. برای نمونه، ر.ک: مجمع البیان، ج 12، ص 745؛ و الکشاف، ج 1، ص 362.
[6]. روح المعانی، ج 3، ص 137.
[7]. المیزان، ج 3، ص 205 (ترجمه ی فارسی، ص 295).
منبع: حسن یوسفیان ، پرسمان عصمت، مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه قم، 1380.
