شبهه: آنها که زود می‌میرند دارای قیامت برزخی طولانی نسبت به آنهایی که دیرتر می‌میرند هستند و این با عدالت خداوندی سازگاری ندارد.

این مطلب در واقع سه بخش دارد، و وقتی پاسخ کامل و جامع خود را دریافت خواهد کرد که هر یکی به طور مستقل طرح و پاسخ داده شود:
1. برزخ چیست؟،
2. آیا توقف در برزخ برای همه انسان‌ها یک سان است؟
3. آیا طولانی‌ شدن توقف در برزخ برای عده‌ای با عدالت خداوند سازگار است؟
گر چه این پرسش‌ها نیازمند بحث مبسوط است امّا به طور خلاصه متناسب با شرایط علمی شما به مطالبی اشاره می‌شود:
1. در لغت عرب، حد فاصل بین دو چیز را برزخ گویند و چون جهان بعد از مرگ حد فاصل بین زندگی موقت دنیا و حیات جاویدان عالم آخرت است در قرآن شریف و روایات اولیاء دین آن عالم به نام برزخ خوانده شده است.[1] پس عالمی که انسان بعد از مرگ تا روز قیامت در آن زندگی می‌کند برزخ نامیده می‌شود.[2]
2. بدیهی است کسانی که زودتر ازدنیا رفته‌اند و یا می‌روند نسبت به افرادی که دیرتر از دنیا رفته‌اند یا می‌روند، توقف بیشتری در عالم برزخ خواهند داشت، چون طبیعی است آنهایی که زودتر به دنیا آمده زودتر از دنیا می‌روند و آنهایی که دیرتر آمده و می‌آیند دیرتر می‌روند.
باید توجه داشت که بحث از زمان و مدت زمانی در مسأله برزخ به معنای مادی بودن برزخ نیست، بلکه در محاورات روایی بر اساس عرف محاوراتی مردم در دنیا تعبیر مدت و زمان مطرح شده است.
3. طولانی شدن توقف عده‌ای از انسان‌ها در برزخ با عدالت الهی خداوند منافاتی ندارد، زیرا اگر خداوند مردم را در برزخ در حال عذاب نگاهدارد، تا روز قیامت و حساب رسی فرد برسد، سؤال شما زمینه طرح می‌داشت که چرا عده‌ای توقف‌شان در برزخ طولانی و عده‌ای دیگر کمتر است. امّا مسأله چنین نیست بلکه در برزخ نیز مانند قیامت هر کسی مهمان سفره عمل خویش است که با حساب رسی خاصی در برزخ عده‌ای درحال آسایش و عده‌ای در حال عذاب به سر می‌برند لذا برخی از کارشناسان بزرگ معارف اسلامی در این باره گفته‌اند: انسان پس از مرگ از جهت اعتقاداتی که داشته و اعمال نیک و بدی که در این دنیا انجام داده مورد بازپرسی خصوصی قرار می‌گیرد و پس ازمحاسبه اجمالی طبق نتیجه‌ای که گرفته شد به یک زندگی شیرین و گوارا، یا تلخ و ناگوار محکوم می‌گردد، با همان زندگی در انتظار روز رستاخیز عمومی به سر می‌برند. حال انسان در زندگی برزخی بسیار شبیه است به حال کسی که برای رسیدگی اعمالی که از وی سر زده به یک سازمان قضائی احضار شود و مورد بازجویی و بازپرسی قرار گرفته به تنظیم و تکمیل پرونده‌اش بپردازند، آنگاه در انتظار محاکمه در بازداشت به سر برد، روح انسان در برزخ به صورتی که در دنیا زندگی می‌کرد به سر می‌برد. اگر از نیکان است از سعادت و نعمت و همجواری پاکان و مقربان درگاه خدا برخوردار می‌شود. و اگر از بدان است در نقمت و عذاب و مصاحبت شیاطین و پیشوایان ضلال می‌گذرانند.[3]
بنابراین طولانی شدن برزخ یک عده هیچ منافاتی با عدالت خداوند ندارد، زیرا همگان در آن جا مانند قیامت مهمان سفره اعمال خویش‌اند. امام سجاد علیه السّلام فرمود: قبر (که همان عالم برزخ است) یا باغ و گلستانی از باغ‌ها و گلستان‌های بهشت است یا چاهی از چاه‌های آتش.[4] و هرچه باشد نتیجه عمل خود انسان است.
و از این گذشته چه بسا طولانی شدن برزخ برای کسی سبب خیر باشد، زیرا یکی از مسایل که در مسأله برزخ مطرح است جریان تکامل برزخی است، یعنی انسان در عالم برزخ از برکات و خیرات که بعد از مرگ نصیب او می‌شود بهره‌ مند می‌گردد و چه بسا از نسل انسان فرد مؤمنی به دنیا بیاید و برای انسان طلب آمرزش کند که در این صورت اگر فرد صالح بوده درجات بیشتری نصیب او می‌شود و اگر انسان معصیت کار بوده سبب تخفیف یا‌ آمرزش گناهان او خواهد شد. لذا در روایات اسلامی اصرار شده که برای اموات باید طلب آمرزش نمود و یا به یاد آنها کارهای نیک انجام داد. حکیم و عارف بزرگواری از استادش نقل می‌کرد که استادم می‌گفت: من برای فلان حکیم الهی (که حدود سه هزار سال قبل از دنیا رفته بود) شب‌های جمعه سوره فاتحه می‌خواندم. این حکیم خوش شانس را ببینید که بعد از حدود سه هزار سال در میان امت اسلامی یک عالم دینی برایش طلب آمرزش می‌کند.
و هم چنین بر اساس روایات اسلامی فرزند صالح همانند صدقات جاری برای والدین در عالم برزخ موجب اجر است، گاهی فرزند صالحی برای پدر و مادر خویش استغفار می‌کند و خداوند در برزخ آنان را مشمول عفو و رحمت خود قرار می‌دهد و گاهی فرزند بدون آن که در یاد پدر و مادر باشد عمل نیکی انجام می‌دهد و چون انجام آن کار خوب، محصول تربیت صحیح والدین او بوده، خداوند در برزخ آنان را از عمل خیر فرزندش برخوردار می‌سازد و به عذاب او خاتمه می‌دهد، لذا نقل شده که رسول اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: حضرت مسیح علیه السّلام روزی بر سر قبری گذر کرد، که صاحب آن قبر در حال عذاب بود. سال بعد از کنار همان قبر گذشت و صاحب قبر را در حال عذاب نیافت، از پیشگاه الهی درخواست نمود که او را از علّت تغییر وضع آگاه سازد، خداوند به حضرت مسیح وحی فرستاد که صاحب قبر فرزند صالحی از خود به جای گذارده بود او در این فاصله بالغ شد و کارهای خیر انجام داد، من گناه این پدر را به احترام عمل فرزند نیکوکارش بخشیدم.
[1] . فلسفی، محمد تقی، معاداز نظر روح و جسم، ج 1، ص 264، نشر هیئت نشر معارف اسلامی.
[2] . علامه طباطبایی، سید محمد حسین، آموزش عقاید و دستورهای دینی، ج 1، بخش 2، ص 112، نشر بنیاد جانبازان.
[3] . علامه طباطبایی، سید محمد حسین، شیعه در اسلام، ص 101، نشر دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1348 ش.
[4] . علامه طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ص 74، نشر مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، 1403 ق.
www.andisheqom.com