معنای صلوات بر آن حضرت این است که: خدایا رحمتت را بر پیامبر و آل او نازل فرما. وقتی رحمت بر حضرت نازل شد به دیگران هم می‌رسد چون او مجرای فیض است و اگر بخواهد خیری به دیگران برسد باید به عنوان رحمت خاصه، نخست بر حضرت نازل شود و سپس به دیگران برسد.
علی(علیه السّلام) می‌فرماید: دعا یا حاجت خود را محفوف (در بر گرفته و پیچیده) به صلوات بر رسول خدا کنید؛ زیرا صلوات بر حضرت دعایی مستجاب است و چون به همراه صلوات حاجت خود را خواسته‌اید، خدای سبحان چنین نیست که یکی از دو حاجت را بر آورد و دیگری را رد کند(1).
امام سجاد(علیه السّلام) در صحیفه سجادیه، روش دعا کردن و حاجت خواستن را به ما می‌آموزد؛ در بسیاری از فقرات ادعیه آن حضرت، صلوات به چشم می‌خورد، هر مطلبی را که از خدا می‌خواهد قبل یا بعدش صلوات است، چون خدا در پرتو صلوات دعای همراه آن را نیز مستجاب می‌کند.
صلواتی را که خدا و فرشتگان بر پیامبر می‌فرستند بر مؤمنان نیز می‌فرستند! مؤمن، به جایی می‌رسد که خدای سبحان و فرشتگان بر او صلوات می‌فرستند! در صوره احزاب هر دو مسئله بازگو شده است، یعنی هم صلوات خدا و ملائکه بر پیامبر و هم صلوات خدا و فرشتگان بر مؤمنان.
صلوات خدا، که صفت فعل اوست همان نورانی کردن است، قول خدا همان فعل خداست، وقتی توفیقی نصیب انسان شد که در فضای دلش تاریکی احساس نکرد بلکه نورانیتی دید معلوم می‌شود صلوات الهی و فرشتگان نصیب او شده است. خدای متعال در تجلیل از پیامبر می‌فرماید: ”إنّ اللّهَ وَمَلائِکَتَهُ یُصَلّونَ عَلَی النّبِی…“(2) وقتی خدا بخواهد بر پیامبر عظیم الشأن صلوات بفرستد همه فرشتگان را همراه خود ذکر می‌کند مثل اینکه وقتی مهمان عزیزی وارد شهری می‌شود و شخصیتی بخواهد از او به نحو احسن تجلیل کند با همه دوستان و آشنایانش به دیدار او می‌روند.
لیکن خدای متعال در تجلیل از مؤمنان و صلوات بر آنان، می‌فرماید: ”هُوَ الّذی یُصَلّی عَلَیْکُمْ وَمَلائِکَتَهُ لِیُخْرِجَکُمْ مِنَ الظُلَماتِ الی النّورِ“(3) یعنی خدا جدا و فرشتگان جدا بر مؤمنان درود می‌فرستند. تفاوت دیگر در این است که درباره پیامبر نفرمود که ما بر او صلوات می‌فرستیم تا او را از ظلمت‌ها خارج و به نور برسانیم؛ زیرا او خود نور است و مصداق کامل ”وَجَعَلْنا لَهُ نُوراً یَمْشی بِهِ فِی النّاسِ“.(4) ولی درباره مؤمنان می‌فرماید: خداوند بر شما درود می‌فرستد و فرشتگان نیز، تا شما را از ظلمت‌ها به نور خارج کنند؛ معلوم می‌شود صلوات خدا یعنی نورانی کردن و اگر این فیض قطع شود و خداوند بر کسی درود نفرستد در ظلمت خواهد ماند.
باید خود را با این معیار بسنجیم که اگر توفیق اطاعت و انجام تکالیف شرعی نصیب ما شد و از احکام و آداب عبادات کم و بیش به حکمت آنها ره یافتیم، بدانیم که صلوات خدا و فرشتگان نصیب ما شده است و گرنه لغزش داشتیم و گرفتار گناه شده‌ایم. وقتی مؤمن از این راه نورانی شد هم راه خود را میبیند و هم می‌تواند راهبر باشد و به دیگران راه را نشان دهد. علی(علیه السّلام) می‌فرماید: (لَیْسَ فِی البَرْقِ الخاطِفِ مُسْتَمْتِعٌ لِمَنْ یَخُوضُ فِی الظُلْمَةِ)(5) انسانی که در تاریکی فرو رفته، و مسافری که در شب تاریک ره گم کرده برای او رعد و برق لحظه‌ای مفید نخواهد بود، او با یک لحظه برق آسمانی راهی به جایی نمی‌برد. انسان دنیا زده هم مانند گرفتاری است که در تاریکی فرو رفته باشد برای چنین شخصی اگر گاهی نوری در دلش جهید و خاموش شد چندان مفید نیست.
ذیل آیه ”وَما تَشاؤوُنَ إلاّ اَنْ یَشاءَ اللّهُ“(6) روایتی شریف از معصوم(علیه السّلام) نقل شده که فرمود: (بَلْ قُلوُبُنا اَوْعِیَةٌ لِمَشِیّةِ اللّه)(7) دلهای ما ظرف اراده خداست، خدای سبحان اگر بخواهد در جهان، کار مشخصی انجام دهد با اراده انجام می‌دهد و اراده خدا صفت فعل و زاید بر ذات اوست و در موجودی ممکن و مظهر ظهور می‌کند، آن مظهر قلب معصوم اولیای الهی است.
لذا مرحوم استاد علامه طباطبایی(قدّس‌سرّه) می‌فرمودند: معنای صلوات بر محمد و آل محمّد(علیهم‌السلام) این که خدایا رحمتت را بر آنان فرو فرست که از آنان به ما برسد، اگر بخواهد رحمتی ببارد ابتدا بر این خاندان می‌بارد و سپس به دیگران می‌رسد لذا طلب رحمت کردن مستلزم اجابت دعا است.
مرحوم سید حیدر آملی این سخن بلند را نقل می‌کند و به محقّق طوسی هم منسوب است که درباره حضرت ولی عصر(ارواحنا فداه) گفته می‌شود: (بِیُمْنِهِ رُزِقَ الوَری وَبِوُجودِهِ ثَبَتتِ الأرْضِ وَالسماء)(8) به یمن وجود امام عصر(عجل للّه تعالی فرجه الشریف) جهانیان روزی می‌خورند و به پاس وجود آن حضرت آسمان و زمین برجاست. پس همه برکات از این خانواده به سایرین می‌رسد.
(1) نهج البلاغه، حکمت 361.
(2) سوره احزاب، آیه 56.
(3) سوره احزاب، آیه 43.
(4) سوره انعام، آیه 122.
(5) نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 20، ص 435، ملحقات حکمت 165.
(6) سوره انسان، آیه 30.
(7) بحار، ج 25، ص 336.
(8) مفاتیح الجنان، دعای عدیله.
( آیةالله جوادی آملی )
