منظور از روایاتی که نماز را عمود دین معرفی کرده‌اند و قبولی سائر اعمال را منوط به قبولی نماز میدانند چیست؟

نماز، در روایات، ستون دین معرفی شده است. زیرا که معرفت مسلمانان است مسلمانان، بوسیله نماز شناخته می‌شوند، زیرا هیچیک از واجبات و فرایض دینی، چون نماز در هر شبانه روز در اوقات معین تکرار نمی‌شود. نماز، در هر صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشاء باید خوانده شود.
روزه، در سال یک مرتبه در ماه مبارک رمضان گرفته می‌شود، عملی هم نیست که بتوان آن را دید و مشاهده کرد. حج، در عمر یک مرتبه واجب می‌گردد و آنهم با شرایط و مقدماتی خاص که در مورد خیلی اشخاص تحقق پیدا نمی‌کنند و قهراً واجب الحج نمی‌شود و همین طور سائر واجبات.
نماز، عبادتی است که گذشته از تکرارش در شب و روز، دیدنی است از این رو، اگر انسان شخصی را نشناسد، و نداند که چه دین و چه مذهبی دارد خیلی زود می‌شود او را شناخت و مذهبش را دانست، بدون اینکه از او سئوال بکند. مثلاً ظهر فرا می‌رسد می‌بیند آماده برای نماز می‌شود، نماز می‌خواند، می‌فهمد که او مسلمان است این نشانه اسلام و دلیل مسلمانی او می‌باشد و انسان را از شک بیرون می‌آورد.
علاوه بر آنچه که ذکر شد، نماز مظهر اتم عبودیت و نبدگی، کاملترین و جامع‌ترین نمونه اظهار تذلل و تضرع بنده‌ی ناچیز، در برابر عظمت و کبریاء، جلال و جبروت حضرت حق است. هیچ عبادتی نمی‌توانند این گونه بندگی و عبودیت، خضوع و خشوع بنده را، در برابر خالق یک تا، به نمایش بگذارد و عالیترین مراتب سپاسگزاری را جلوه گر باشد.
نماز، نهال تقوی را در دل پرورش می‌دهد و روح ایمان را در وجود انسان تقویت می‌کند ایمان و تقوی هم، نیرومندترین سد در برابر گناه است. پس نماز هم، بازدارنده‌ی انسان از منکرات، منهیات و فحشا است(1).
نماز، غفلت زدا است نمی‌گذارد انسان غرق در زندگی مادی و لذائذ زود گذر آن گردند لذا در هر شبانه روز پنج بار انجام می‌شود و مرتباً به انسان هشدار می‌دهد و هفد آفرینش را خاطر نشان می‌سازد و موقعیت او را در این جهان گوشزد می‌مکند.
نماز خود بینی و کبر را در هم می‌شکند، چرا که انسان در هر شبانه روز هفده رکعت و در هر رکعت دو بار پیشانی بر خاک، در برابر خداوند می‌گذارد خود را ذره کوچکی در برابر عظمت او می‌بیند، به همین جهت امام علی (ع) بعد از ایمان، نخستین عبادت را که نماز است، با همین هدف تبیین می‌کند و می‌فرماید: خداوند ایمان را برای پاکسازی انسان‌ها از شرک واجب کرده است و نماز را برای پاکسازی از کبر(2).
نماز اولین عملی است که در قیامت به آن توجه می‌شود(3) و در مورد آن از انسان باز جویی می‌کنند که عامل نیرومند و فوق العاده مؤثر، برای مهیا ساختن و آماده کردن و صمیمی و جدی شدن نسبت به انجام عبادتها و اقدام به کارهای خیر و اعمال شایسته دیگر است. نماز به سائر اعمال انسان ارزش و روح می‌بخشد؛ زیرا نماز روح اخلاص را زنده می‌کنند که مجموعه‌ای است از نیت خالص و گفتار پاک و اعمال خالصانه، تکرار این مجموعه در شبانه روز، بذر سائر اعمال نیک را در جان انسان می‌کارد، و روح اخلاص را تقویت می‌کند. و انسان نماز گذار را آدمی شایسته و از هر جهت وارسته می‌سازد و برای انجام عبادت‌های دیگر و اقدام در هر کار خیر آمادگی خاص به او ایجاد می‌کند.
بنابراین، نماز چنین نمازگذاری، با این اوصاف که ذکر شد، ایجاب می‌کند که اعمال و عبادات دیگر، همه درست و با خلوص و از روی حقیقت انجام گیرد. از این رو، نماز اگر درست واقع شد به طوری که مقبول درگاه حق قرار گیرد، سایر اعمال و عباداتش درست و پذیرفته می‌شود زیرا که نماز درست، بقیه کارها را درست می‌کند.
و اما اگر نماز درست انجام نگیرد، در نماز گذار اثری نخواهد کرد و از نمازش نتیجه‌ی نخواهد گرفت آمادگی در او، بوجود نخواهد آمد و نسبت به اعمال و عبادتهای دیگر، اهمیتی نخواهد داد، چنانچه که نسبت به نماز توجه نداشته است و به آن اهمیت نمی‌داده است بدین جهت در قیامت به نمازش که رسیدگی شد، و آن را قابل قبول نیافتند و درست نبود و پذیرفته نشد، لزومی ندارد که به سائر اعمالش توجه کرده و بررسی نمایند. زیرا کسی که به فریضه بزرگ نماز، که رکن دین و عمود دین است اهمیت نداده باشد و آن را مراعات نکرده باشد روشن است که به سائر اعمال و عبادات بیشتر بی تفاوت بوده است و به آنها نیز اهمیتی نمی‌داده است و آنها را نیز مراعات نمی‌کرده است(4).
از سوی دیگر، قبولی نماز مشروط به سایر تکالیف و احکام عملی است مانند، رعایت نجاست و طهارت، حلیت و حرمت مباح بودن و غصبی نبودن لباس و مکان نمازگزار و نیز ادای وظایف مالی مانند پرداخت خمس، رعایت امور باطنی، اخلاص و پرهیز از ریا و... پس نماز ارتباط تنگاتنگ با بسیاری از اعمال و تکالیف شرعی دیگر دارد، لذا اهتمام به آن در حقیقت اهتمام به سایر احکام و دستورات دینی است.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
1- تفسیر نمونه، ج16، ص283-294.
2- برداشتی از نماز، تألیف علی آقا نجفی کاشانی، ص55-102.
پی‌نوشت‌ها:
1) عنکبوت/45.
2) نهج البلاغه، کلمات قصار، 252.
3) قال الصادق (ع) اول ما یحاسب به العبد الصلاة، فان قبلت قبل سایر عمله و اذا رُدت‌رُدّ علیه سایر عمله، حر عاملی، وسایل الشیعه، (دار احیاء التراث العربی) ج3، ص22.
4) ر.ک: آیت‌الله علی آقا بخشی کاشانی، برداشتی از نماز (انتشارات محتشم کاشانی، چاپ سوم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم) ص62-66. و مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج16، (چاپ هفتم، دار الکتب الاسلامیة، قم، زمستان 1369) ص292-293.