چرا داستان‌های بسیاری از علما نقل می‌شود که در آن‌ها از رؤیت امام زمان خبر می‌دهند؟

شرح پرسش:
دراصول کافی آمده که امام زمان به آخرین نایب خاصش فرمود: دروغگو است کسی که بگوید مرا دیده است... پس چگونه کسانی می‌گویند ما امام را دیده‌ایم و یا داستان‌های بسیاری از علما نقل می‌شود که در آنها از رؤیت امام خبر می‌دهند؟

پاسخ:
درباره ملاقات با امام مهدی(عج) سه دیدگاه عمده وجود دارد:
1 . دیدگاه افراطی: براساس این دیدگاه تشرف بر محضر امام زمان(عج) امری ساده و همگانی است و یکی از مهم‌ترین وظایف منتظران، دیدار با‌ آن حضرت است ولو این کار به بر زمین ماندن اهداف و آرمان‌های بزرگتری بیانجامد، نقد این دیدگاه و آسیب‌های آن مجال دیگری را می‌طلبد.[1]
2 . دیدگاه تفریطی: براساس این دیدگاه در زمان غیبت هیچ کس نمی‌تواند به محضر امام مهدی(عج) شرفیاب شود.[2]
3 . دیدگاه میانه: طرفداران این دیدگاه معتقدند ملاقات با امام مهدی(عج) در زمان غیبت امکان دارد و برخی از انسان‌های صالح و پرهیزگار نیز خدمت آن امام عزیز رسیده‌اند لیکن بدون تردید اولاً شرفیابی به محضر امام مهدی(عج) به شرایط و قابلیت‌های فراوانی نیاز دارد و هر کسی توفیق چنین سعادتی را نمی‌یابد و ثانیاً منتظران واقعی حضرت بیش از آنکه به دنبال ملاقات با حضرت باشند. باید در مسیر تأسی به آن حضرت و انجام وظایف و نیز فراهم کردن زمینه‌های ظهور بکوشند.
هدف ما از ذکر این مقدمه توجه دادن پرسشگر محترم به این نکته مهم است که دفاع ما از امکان ملاقات به معنای پذیرش دیدگاه افراطی است.
یکی از مهم‌ترین دلایلی که طرفداران دیدگاه دوم عدم امکان ملاقات با امام زمان(عج) برای اثبات نظریه خود به آن استناد کرده‌اند نامه امام مهدی(عج) به علی بن محمد سمری چهارمین نایب خاص آن حضرت است. متن این نامه که در اواخر عمر علی بن محمد سمری به او ارسال شده چنین است:
یا علی بن محمد السمری اسمع اعظم الله اجرا خوانک فیک فانک میت ما بینک و بین سته ایام فاجمع امرک و لاتوص الی احد یقوم مقامک بعد وفاتک... و سیأتی من شیعتی من یدّعی المشاهده الا فمن ادعی المشاهده قبل خروج السفیانی و الصیحه فهو کذّاب مفتر...[3]
(ای علی محمد سمری گوش فرا ده، خداونداجر برادران تو را در سوگ تو زیاده گرداند تو تا شش روز دیگر دار فانی را وداع خواهی کرد پس آماده باش و کسی را جانشین خودت قرار مده... و به زودی برخی از شیعیان من ادعای مشاهده می‌کنند آگاه باشید کسی که پیش از خروج سفیانی و شنیده شدن ندای آسمانی چنین ادعایی را بکند دروغ‌گو و افترا زننده است....)
حال سؤال اساسی این است که چگونه از یک سو امام مهدی(عج) فرموده‌اند مدعیان ملاقات دروغ‌گویند. و از سوی دیگر حکایات فراوانی از ملاقات مؤمنان و صالحان با امام مهدی(عج) در کتاب‌ها نقل شده است.
عالمان فراوانی با پذیرش امکان ملاقات در صدد پاسخ به این سؤال برآمده‌اند از جمله علامه مجلسی در بحارالانوار (ج 52، ص 151) شیخ محمد عراقی در دارالسلام (ص 193) محدث نوری درجنه المأوی (بحار، ج 53، ص 318) آیت الله سید محسن امین در اعیان الشیعه (ج 2، ص 71)
برخی از این پاسخ‌ها بدین قرارند:
1 . منظور از مشاهده در این روایت ملاقات با امام مهدی(عج) نیست بلکه منظور مشاهده همراه با ادعای نیابت و وکالت است علامه مجلسی در این باره می‌نویسد: (شاید معنای این نامه امام(عج) به علی بن محمد سمری این باشد که کسی که ادعای ملاقات با حضرت را بکند و مدعی باشد که نایب آن حضرت است و مثل نواب چهارگانه از طرف آن حضرت اخبار را به شیعیان می‌رساند. چنین شخصی دروغ‌گو و افتراز زننده است. ما نامه را به این شکل معنی کردیم تا با اخباری که از ملاقات برخی با امام زمان(عج) گزارش می‌دهد منافاتی نداشته باشد.)[4] دو دلیل بر اینکه منظور از مشاهده در این نامه ملاقات همراه با ادعای نیابت است آورده شده است:
الف) دلیل اول سیاق است، منظور از سیاق این است که مخاطب این نامه نایب چهارم است و در این نامه به او اطلاع داده می‌شود که دوران نیابت خاصه به پایان رسیده است و از آن به بعد امام مهدی(عج) نایب خاصی در میان مردم ندارد بنابراین فضای حاکم بر این نامه و مضمون اصلی آن اعلام به پایان رسیدن ارتباط با امام مهدی(عج) از طریق نایبان خاص است وقتی در این فضا گفته می‌شود: ( از این پس برخی ادعای مشاهده می‌کنند و آگاه باشید هر کس ادعای مشاهده کند دروغ‌گو است)‌ منظور از مشاهده همان ارتباط خاصی است که در اول نامه از آن گفتگو شده بود و به علی بن محمد سمری پایان یافتن آن گوشزد شده بود یعنی مشاهده همراه با نیابت خاص.
ب) واژه مفتر: دومین دلیلی که بر مدعای فوق اقامه شده است واژه مفتر است که در این نامه آمده است: (... فهو کذّاب مفتر) مفتر به کسی گفته می‌شود که دورغی را به کسی نسبت دهد. تقریر استدلال به این شکل است که:
در معنای واژهء مشاهده (... سیأتی من شعتی من یدعی المشاهده...) دو احتمال وجود دارد: 1 . ملاقات 2 . ملاقاتِ همراه با ادعای نیابت و وکالت.
اگر منظور از مشاهده ملاقات تنها باشد معنای روایت یاد شده این است که کسی که ادعای ملاقات با امام زمان را بکند دروغ‌گو و افترا زننده است. دروغ گو بودن چنین شخصی معلوم است زیرا طبق مفاد این روایت کسی نمی‌تواند در دوران غیبت با آن حضرت ملاقات کند پس مدعی ملاقات دروغ‌گو است اما این شخص افترا زننده نیست زیرا دروغی را به امام زمان(عج) نسبت نداده است پس آوردن واژه مفتر لغو است. اما اگر منظور از واژه مشاهده ملاقات همراه با ادعای نیابت باشد کسی که ادعا کند با حضرت ملاقات کرده و آن حضرت او را به نیابت خود برگزیده است. این نامه می‌گوید چنین شخصی هم دروغ‌گو است و هم افترا زننده دروغ‌گو بودنش به این دلیل است به دروغ‌ ادعای ملاقات با حضرت رها کرده است و افترا زننده بودنش به این خاطر است که به حضرت نسبت دروغی داده است یعنی مدعی شده است که امام مهدی(عج) مرا به نیابت خاص خود برگزیده است و حال آنکه حضرت چنین کاری نکرده است.
بنابراین ما اگر واژه مشاهده را به معنای ملاقات تنها بگیریم آمدن واژه مفتر در این نامه لغو خواهد بود و اگر آن را به معنای ملاقات با ادعای نیابت بگیریم این واژه لغو نخواهد بود و از آنجا که امام معصوم علیهم السّلام سخن لغو بر زبان جاری نمی‌کنند پس منظور از مشاهده ملاقات همراه با نیابت است.[5]
2 . پاسخ دیگری که به سؤال یاد شده داده شده است این است که (اصولاً معنای واژه مشاهده ملاقات یا ملاقات همراه با ادعای نیابت نیست بلکه منظور ادعای ظهور است یعنی اگر پیش از خروج سفیانی و صیحه آسمانی مدعی شد امام مهدی(عج) ظهور کرده‌اند چنین شخصی دروغگو و افترا زننده است زیرا آن حضرت پیش از تحقق این دو علامت ظهور نخواهند کرد. همچنان که امام صادق علیه السلام در حدیثی فرموده‌اند:
نمی‌بینید او را در وقت ظهورش چشمی، مگر اینکه همه چشم‌ها او را خواهد دید پس هر کس برای شما غیر این را بگوید او را تکذیب کنید.[6]
قرینه مطلب یاد شده این است که خروج سفیانی و صیحه‌ آسمانی از علائم ظهورند پس منظور از ادعای مشاهده قبل از تحقق این دو علامت ادعای تحقق ظهور است.)[7]
خلاصه سخن اینکه: ما بر این باوریم که در بحث ملاقات دیدگاه میانه درست است و روایتی که شما به آن اشاره کرده‌اید نفی کننده ملاقات نیست بلکه ملاقات همراه با نیابت و یا ادعای ظهور پیش از خروج سفیانی و صیحه آسمانی را نفی می‌کند. بنابراین میان این روایت و حکایات معتبری که بر ملاقات برخی از مؤمنان پرهیزگار با امام مهدی(عج) دلالت دارد هیچ منافاتی وجود ندارد.
برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه فرمایید:
1 . مهدی منتظر، محمد جواد خراسانی
2 . دارالسلام، شیخ محمود عراقی.
3 . جنه المأوی،محدث نوری
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند:
کسی که قائم از فرزندان مرا انکار کند مرا انکار کرده است.
کمال‌الدین تمام، النعمه، ج 2، ص 412

پی‌نوشت‌ها:
[1] . این دیدگاه گرچه به شکل یاد‌شده از سوی کسی مطرح نشده است، اما برخی عملاً و با رفتار خود چنین دیدگاهی را رواج می‌دهند.
[2] . جمعی از نویسندگان، چشم به راه مهدی (قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1378) ص 69 44.
[3] . علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 52، (بیروت: موسسه الوفاء چاپ دوم، 1403) ص 151.
[4] . همان.
[5] . حبیب الله طاهری، سیمای آفتاب (قم: انتشارات زائر، چاپ اول، 1380) ص 179 با اندکی تصرف.
[6] . علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 53،ص 6.
[7] . محمد جواد خراسانی، مهدی منتظر، (تهران: بنیاد پژوهشهای علمی فرهنگی نورالاصفیا، چاپ اول، 1371) ص 93.
منبع: اندیشه قم