آیا در زمان غیبت، ذکر نام امام زمان (عج) به‌ طور صریح جایز است؟

در بعضی از روایات وارد شده که نباید صریحاً اسم امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) برده شود، بلکه باید بگوییم (م ح م د). در روایتی آمده است: (لا یَحِلُّ لَکُمْ ذِکْرُهُ بِاِسْمِهِ).(1) بنابراین، ذکر نام حضرت مباح نیست. بعضی از اعاظم و علمای دین مستقلاً در این موضوع کتاب نوشته‌‌اند.(2) شیخ حر عاملی در این مسأله کتاب مستقلی تألیف کرده است.(3)
شیخ صدوق که متخصص و استاد جمع روایات درباره امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است، در کمال الدین می‌‌فرماید:
(وَالَّذی أذْهَبُ إلَیْه ما رُویَ فیَ النَّهیِ مِنَ الْتَسْمِیةِ؛ آن چه من بدان مایل شده‌‌ام روایاتی است که در آنها از تسمیه نهی شده است.)
معتقدان به این رأی چون شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طبرسی، سید اسماعیل عقیلی مؤلف کتاب کفایةالموحدین، میرداماد، علامه مجلسی و محدث نوری، هر کدام به‌‌گونه‌‌ای حکم به حرمت داده و آن را به زمان یا شرایط خاصی مقید کرده‌‌اند.(4)
اما قول دیگری نیز حاکم است و آن این که هیچ یک از مراجع عظام تقلید، ذکر نام امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را حرام نمی‌‌دانند، زیرا روایاتی را که در این خصوص صادر شده، ناظر به زمان تقیّه می‌‌دانند و استدلال می‌‌کنند که در روایات مربوط به امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بیان شده که نام آن حضرت، نام پیامبر (صلی الله علیه و آله) و کنیه‌‌اش، کنیه پیامبر (صلی الله علیه و آله) است. وقتی کنیه پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره ایشان صراحتاً و علناً مطرح می‌بود و نام پیامبر نیز علناً در مورد ایشان به کار گرفته می‌‌شد، این زمینه‌‌ای می‌‌شد تا دشمنان، حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را شناسایی کرده و جان ایشان در خطر جدّی قرار گیرد. البته این مربوط به زمان تقیّه و خطر بوده است.
استنباط فق‌های ما این است که این روایات ناظر به زمان تقیّه است؛ یعنی زمانی که خلفای عباسی با شدّت هر چه تمام‌‌تر از همه احتمالات و اخبار برای ردیابی امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) استفاده می‌‌کردند تا آن حضرت را به شهادت برسانند. اما الآن که آن تقیّه وجود ندارد، آن حرکت هم منتفی است. بنابراین، ذکر نام امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، (حرمت مادامی) دارد، یعنی مادامی که تقیّه حاکم بوده، ذکر نام صریح امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) حرام بوده، اما وقتی تقیّه مرتفع شد، حرمت هم مرتفع می‌‌شود.
در این میان، بعضی از بزرگان بین دو قول مطرح در این مسئله جمع کرده و گفته‌‌اند: به استناد بعضی از روایات ذکر نام صریح حضرت در ملأ عام و محافل و مجالس جایز نیست، اما در غیر این موارد، بیان نام امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) اشکال ندارد.(5)

پی نوشتها:
1. کافی، ج 1، ص 332، روایت از امام حسن عسکری (علیه السلام).
2. شیخ آقا بزرگ تهرانی (1389 - 1393)، الذریعه الی تصانیف الشیعه.
3. محمد بن الحسن الحر العاملی (متوفای 1104 ق) کتابی به نام کشف التعمیة فی حکم التسمیه نوشته که درواقع، جواب رساله میرداماد است و در آن جواز تسمیه را اثبات کرده است.
4. ر.ک: محدث نوری مکیال المکارم و نجم الثاقب.
5. شیخ مفید، ارشاد، ج 2، ص 342 - 343 ؛ محدث نوری، النجم الثاقب، ص 58 ؛ شیخ صدوق؛ اعتقادات، صص‌95 - 93.

منبع: سپیده امید، سید حسین اسحاقی، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و ‌سیما