http://rasekhoon.net

آیا امام حسین علیه السلام حج را نیمه تمام گذاشت؟
شرح پرسش: از جمله اتهامات اهل سنت به شیعیان در خصوص تصمیم امام حسین علیه السلام است. آنان می‌گویند رها نمودن در وسط کار خلاف شرع است. چرا امام حسین روز عرفه و قبل از عید قربان مکه را ترک گفت؟ پاسخ: این سخن مشهور که امام حسین(ع) حجّ خود را نیمه تمام گذاشت، سخن نادرستی است؛ زیرا امام(ع) در روز هشتم ذی حجه (یوم الترویه) از مکّه خارج شد(1). در حالی ‌که اعمال حجّ - که با احرام در مکّه و وقوف در عرفات شروع می‌‌شود - از شب نهم ذی حجه آغاز می‌‌شود. بنابراین، امام حسین(ع) اصولاً وارد اعمال حج نشده بود، تا آن را نیمه تمام گذارد. بله، مسلماً حضرت در هنگام ورود به مکّه، عمره مفرده انجام داد. چه بسا در طول اقامت چند ماهه خود در مکّه و احتمالاً در فاصله‌‌های مختلف، اقدام به انجام اعمال عمره کرده بود. اما انجام اعمال عمره مفرده، به معنای ورود در اعمال حجّ نمی‌‌شود. در برخی از روایات تنها از انجام عمره مفرده از سوی امام حسین(ع) سخن به میان آمده است.(2) گرچه معروف و مشهور است و در برخی کتاب‌ها مانند الارشاد شیخ مفید آمده که حضرت حج خود را تبدیل به عمره کرد. طواف و سعی انجام داد و از احرام بیرون آمد چون نمی‌توانست حج خود را تکمیل کند.(3) ولی به نظر بعید می‌آید که حضرت به احرام حج محرم شده باشد، چون کسی که می‌خواهد اعمال حج را انجام دهد، روز هشتم یا روز نهم ذی الحجه محرم می‌شود. جهتی برای محرم شدن زودتر از موعد مقرر نیست. برای تایید این مطلب روایاتی درکافی نقل شده که به برخی اشاره می‌کنیم: (عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ خَرَجَ فِی أَشْهُرِ الْحَجِّ مُعْتَمِراً ثُمَّ رَجَعَ إِلَی بِلَادِهِ قَالَ لَا بَأْسَ وَ إِنْ حَجَّ فِی عَامِهِ ذَلِکَ وَ أَفْرَدَ الْحَجَّ فَلَیسَ عَلَیهِ دَمٌ فَإِنَّ الْحُسَینَ بْنَ عَلِی ع خَرَجَ قَبْلَ التَّرْوِیةِ بِیوْمٍ إِلَی الْعِرَاقِ وَ قَدْ کَانَ دَخَلَ مُعْتَمِراً(4)؛ از امام صادق نقل شده: امام حسین(ع) قبل از روز هشتم ذی الحجه از مکه خارج شد، در حالی که قبلا در ماه حج با احرام عمره، به قصد انجام عمره وارد مکه شده بود و عمره انجام داده بود.) از این روایت بر نمی‌آید که حضرت حج خود را تبدیل به عمره کرده باشد. در روایت دیگر امام صادق(ع) فرمود: (قَدِ اعْتَمَرَ الْحُسَینُ بْنُ عَلِی ع فِی ذِی الْحِجَّةِ ثُمَّ رَاحَ یوْمَ التَّرْوِیةِ إِلَی الْعِرَاقِ وَ النَّاسُ یرُوحُونَ إِلَی مِنًی وَ لَا بَأْسَ بِالْعُمْرَةِ فِی ذِی الْحِجَّةِ لِمَنْ لَا یرِیدُ الْحَجَّ(5)؛ امام حسین در ماه ذی الحجه عمره انجام داد . سپس در روز ترویه (هشتم) به سوی عراق حرکت کرد. کسی که نمی‌خواهد حج انجام دهد، می‌تواند عمره انجام دهد. بله، مسلماً حضرت در هنگام ورود به مکّه، عمره مفرده انجام داده؛ چه بسا در طول اقامت چند ماهه خود در مکّه و احتمالاً در فاصله‌‌های مختلف، اقدام به انجام اعمال عمره کرده بود. اما انجام اعمال عمره مفرده، به معنای شروع اعمال حجّ نیست. شاید وقتی که خبر دار شد نیروهای مخفی یزید قصد ترور حضرت را در حرم دارند و تصمیم گرفت به سوی عراق حرکت کند، برای انجام یک عمره دیگر محرم شد و آن را تکمیل کرد و از احرام خارج شد. در روز ترویه یعنی هشتم ذی الحجه به سوی عراق از مکه خارج شد. با وجود آن که یکی از علل انتخاب مکّه، داشتن فرصت مناسب برای تبلیغ دیدگاه خود بود؛ چرا در این شرایط زمانی ویژه - که اوج حضور حاجیان از سرتاسر نقاط مختلف در مکّه، عرفات و منا است و بهترین فرصت تبلیغی برای آن حضرت فراهم آمده است - ناگهان مکّه را ترک کرد؟ می‌‌توانیم علل این تصمیم ناگهانی را چنین ذکر کنیم: 1- احتمال خطر جانی:‌ از برخی عبارات امام حسین(ع) - که در مقابل دیدگاه شخصیت‌‌های مختلفی که با بیرون رفتن حضرت از مکّه و حرکت به سوی کوفه مخالف بودند، ابراز شده - برمی‌‌آید که امام ماندن بیش تر در مکّه را مساوی با بروز خطر جانی برای خود می‌‌دانست؛ چنان ‌که در جواب ابن عباس می‌‌فرماید: (کشته شدن در مکانی دیگر برای من دوست داشتنی‌‌تر از کشته شدن در مکّه است.)(6) نیز به عبداللَّه بن زبیر فرمود: (به خداوند سوگند! اگر یک وجب خارج از مکّه کشته شوم، برای من دوست داشتنی‌‌تر است تا آن که به اندازه یک وجب در داخل مکّه کشته شوم. به خداوند سوگند! اگر به لانه‌‌ای از لانه جانوران پناه برم، مرا از آن بیرون خواهند کشید تا آن چه را از من می‌‌خواهند، به دست آورند.)(7) نیز به برادرش محمد حنفیه، به صراحت از قصد ترور یزید در محدوده حرم امن الهی نسبت به جان خود سخن به میان آورد.(8) بالاخره در بعضی از متون به صراحت سخن از این مطلب به میان آمده که یزید، عده‌‌ای را همراه با سلاح‌‌های فراوان برای ترور امام در مکّه فرستاد.(9) 2- شکسته نشدن حرمت حَرَم‌: در ادامه برخی از عبارات پیش گفته، تذکّر این نکته از سوی امام حسن(ع) وجود داشت که نمی‌‌خواهد حرمت حرم امن الهی، با ریخته شدن خون او در آن شکسته شود؛ گرچه در این میان گناه بزرگ از آن قاتلان و جنایتکاران اموی باشد. حضرت این مطلب را در برخورد با عبداللَّه بن زبیر و به گونه تعریض‌‌آمیز نسبت به او - که بعدها در مکّه موضع گرفته و لشکریان یزید حرمت حرم را خواهند شکست - به صراحت بیان می‌‌دارد. ایشان در جواب ابن زبیر می‌‌فرماید: (پدرم (حضرت علی علیه السلام) برای من نقل کرد که در مکّه قوچی است که به وسیله او حرمت شهر شکسته می‌‌شود و من دوست ندارم که مصداق آن قوچ باشم).(10) پی‌نوشت‌ها: 1. وقعه الطف، ص147. 2. وسائل الشیعه، ج 1، ص 246، کتاب حج، باب 7، ابواب العمرة ج 2 و 3. 3. شیخ مفید، الارشاد ج 2، ص 68 . 4 و 5. الکافی، ج 4، ص :536. 6. ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج 8، ص 159. 7. وقعة الطف، ص 152. 8. سید بن طاووس، لهوف، ص 82.. 9. همان، ص82. 10. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج 2، ص 546.
عنوان سوال:

آیا امام حسین علیه السلام حج را نیمه تمام گذاشت؟


پاسخ:

شرح پرسش:
از جمله اتهامات اهل سنت به شیعیان در خصوص تصمیم امام حسین علیه السلام است. آنان می‌گویند رها نمودن در وسط کار خلاف شرع است. چرا امام حسین روز عرفه و قبل از عید قربان مکه را ترک گفت؟

پاسخ:
این سخن مشهور که امام حسین(ع) حجّ خود را نیمه تمام گذاشت، سخن نادرستی است؛ زیرا امام(ع) در روز هشتم ذی حجه (یوم الترویه) از مکّه خارج شد(1). در حالی ‌که اعمال حجّ - که با احرام در مکّه و وقوف در عرفات شروع می‌‌شود - از شب نهم ذی حجه آغاز می‌‌شود. بنابراین، امام حسین(ع) اصولاً وارد اعمال حج نشده بود، تا آن را نیمه تمام گذارد.
بله، مسلماً حضرت در هنگام ورود به مکّه، عمره مفرده انجام داد. چه بسا در طول اقامت چند ماهه خود در مکّه و احتمالاً در فاصله‌‌های مختلف، اقدام به انجام اعمال عمره کرده بود. اما انجام اعمال عمره مفرده، به معنای ورود در اعمال حجّ نمی‌‌شود. در برخی از روایات تنها از انجام عمره مفرده از سوی امام حسین(ع) سخن به میان آمده است.(2)
گرچه معروف و مشهور است و در برخی کتاب‌ها مانند الارشاد شیخ مفید آمده که حضرت حج خود را تبدیل به عمره کرد. طواف و سعی انجام داد و از احرام بیرون آمد چون نمی‌توانست حج خود را تکمیل کند.(3) ولی به نظر بعید می‌آید که حضرت به احرام حج محرم شده باشد، چون کسی که می‌خواهد اعمال حج را انجام دهد، روز هشتم یا روز نهم ذی الحجه محرم می‌شود. جهتی برای محرم شدن زودتر از موعد مقرر نیست.
برای تایید این مطلب روایاتی درکافی نقل شده که به برخی اشاره می‌کنیم:

(عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ خَرَجَ فِی أَشْهُرِ الْحَجِّ مُعْتَمِراً ثُمَّ رَجَعَ إِلَی بِلَادِهِ قَالَ لَا بَأْسَ وَ إِنْ حَجَّ فِی عَامِهِ ذَلِکَ وَ أَفْرَدَ الْحَجَّ فَلَیسَ عَلَیهِ دَمٌ فَإِنَّ الْحُسَینَ بْنَ عَلِی ع خَرَجَ قَبْلَ التَّرْوِیةِ بِیوْمٍ إِلَی الْعِرَاقِ وَ قَدْ کَانَ دَخَلَ مُعْتَمِراً(4)؛ از امام صادق نقل شده: امام حسین(ع) قبل از روز هشتم ذی الحجه از مکه خارج شد، در حالی که قبلا در ماه حج با احرام عمره، به قصد انجام عمره وارد مکه شده بود و عمره انجام داده بود.)
از این روایت بر نمی‌آید که حضرت حج خود را تبدیل به عمره کرده باشد.

در روایت دیگر امام صادق(ع) فرمود: (قَدِ اعْتَمَرَ الْحُسَینُ بْنُ عَلِی ع فِی ذِی الْحِجَّةِ ثُمَّ رَاحَ یوْمَ التَّرْوِیةِ إِلَی الْعِرَاقِ وَ النَّاسُ یرُوحُونَ إِلَی مِنًی وَ لَا بَأْسَ بِالْعُمْرَةِ فِی ذِی الْحِجَّةِ لِمَنْ لَا یرِیدُ الْحَجَّ(5)؛ امام حسین در ماه ذی الحجه عمره انجام داد . سپس در روز ترویه (هشتم) به سوی عراق حرکت کرد. کسی که نمی‌خواهد حج انجام دهد، می‌تواند عمره انجام دهد.
بله، مسلماً حضرت در هنگام ورود به مکّه، عمره مفرده انجام داده؛ چه بسا در طول اقامت چند ماهه خود در مکّه و احتمالاً در فاصله‌‌های مختلف، اقدام به انجام اعمال عمره کرده بود. اما انجام اعمال عمره مفرده، به معنای شروع اعمال حجّ نیست. شاید وقتی که خبر دار شد نیروهای مخفی یزید قصد ترور حضرت را در حرم دارند و تصمیم گرفت به سوی عراق حرکت کند، برای انجام یک عمره دیگر محرم شد و آن را تکمیل کرد و از احرام خارج شد. در روز ترویه یعنی هشتم ذی الحجه به سوی عراق از مکه خارج شد.

با وجود آن که یکی از علل انتخاب مکّه، داشتن فرصت مناسب برای تبلیغ دیدگاه خود بود؛ چرا در این شرایط زمانی ویژه - که اوج حضور حاجیان از سرتاسر نقاط مختلف در مکّه، عرفات و منا است و بهترین فرصت تبلیغی برای آن حضرت فراهم آمده است - ناگهان مکّه را ترک کرد؟

می‌‌توانیم علل این تصمیم ناگهانی را چنین ذکر کنیم:

1- احتمال خطر جانی:‌
از برخی عبارات امام حسین(ع) - که در مقابل دیدگاه شخصیت‌‌های مختلفی که با بیرون رفتن حضرت از مکّه و حرکت به سوی کوفه مخالف بودند، ابراز شده - برمی‌‌آید که امام ماندن بیش تر در مکّه را مساوی با بروز خطر جانی برای خود می‌‌دانست؛ چنان ‌که در جواب ابن عباس می‌‌فرماید: (کشته شدن در مکانی دیگر برای من دوست داشتنی‌‌تر از کشته شدن در مکّه است.)(6)
نیز به عبداللَّه بن زبیر فرمود: (به خداوند سوگند! اگر یک وجب خارج از مکّه کشته شوم، برای من دوست داشتنی‌‌تر است تا آن که به اندازه یک وجب در داخل مکّه کشته شوم. به خداوند سوگند! اگر به لانه‌‌ای از لانه جانوران پناه برم، مرا از آن بیرون خواهند کشید تا آن چه را از من می‌‌خواهند، به دست آورند.)(7)
نیز به برادرش محمد حنفیه، به صراحت از قصد ترور یزید در محدوده حرم امن الهی نسبت به جان خود سخن به میان آورد.(8) بالاخره در بعضی از متون به صراحت سخن از این مطلب به میان آمده که یزید، عده‌‌ای را همراه با سلاح‌‌های فراوان برای ترور امام در مکّه فرستاد.(9)

2- شکسته نشدن حرمت حَرَم‌:
در ادامه برخی از عبارات پیش گفته، تذکّر این نکته از سوی امام حسن(ع) وجود داشت که نمی‌‌خواهد حرمت حرم امن الهی، با ریخته شدن خون او در آن شکسته شود؛ گرچه در این میان گناه بزرگ از آن قاتلان و جنایتکاران اموی باشد.
حضرت این مطلب را در برخورد با عبداللَّه بن زبیر و به گونه تعریض‌‌آمیز نسبت به او - که بعدها در مکّه موضع گرفته و لشکریان یزید حرمت حرم را خواهند شکست - به صراحت بیان می‌‌دارد. ایشان در جواب ابن زبیر می‌‌فرماید: (پدرم (حضرت علی علیه السلام) برای من نقل کرد که در مکّه قوچی است که به وسیله او حرمت شهر شکسته می‌‌شود و من دوست ندارم که مصداق آن قوچ باشم).(10)

پی‌نوشت‌ها:
1. وقعه الطف، ص147.
2. وسائل الشیعه، ج 1، ص 246، کتاب حج، باب 7، ابواب العمرة ج 2 و 3.
3. شیخ مفید، الارشاد ج 2، ص 68 .
4 و 5. الکافی، ج 4، ص :536.
6. ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج 8، ص 159.
7. وقعة الطف، ص 152.
8. سید بن طاووس، لهوف، ص 82..
9. همان، ص82.
10. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج 2، ص 546.





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین