چه عبرتهایی از عاشورا می‌توانیم بگیریم؟

پیش‌گفتار
1. معنای عبرت‌آموزی: (عبرت آموزی) یعنی حوادث تلخ و شیرین گذشته را آیینه آینده قرار دادن، (عبرت‌آموزی) یعنی به تاریخ به عنوان کلاس درس نگاه کردن نه سرگرمی و افسانه، (واژة عبرت) از ریشه عبور است، به (تغبیر خواب) از آن جهت این واژه اطلاق می‌شود که انسان را از ظاهر به باطن منتقل می‌کند.[1]
به (عبرت آموزی) اعتبار گفته می‌شود، چون در حقیقت عبور از حال به گذشته است.[2]
2. عبرت در قرآن و روایات: قرآن کریم صریحاً دستور داده است پس ای اهل بصیرت عبرت بگیرید.[3] در بیش از ده آیه، قرآن ترغیب و تشویق فراوان به (سیر در ارض) شده است.[4] که مراد جهانگردی بی‌هدف و احیاناً با هدف اشباع غرائز حیوانی نیست بلکه به معنای بررسی حوادث تاریخی و دیدن جغرافیای حوادث به منظور عبرت‌آموزی است.
در روایات فراوان بر (عبرت‌آموزی) تاکید شده است[5] مخصوصاً امیر بیان علی علیه السّلام فرامین زیادی در این زمینه دارد که به یک نمونه اشاره می‌شود: (آنچه به ملّت‌های مستکبر پیشین از عذاب و کیفرها و عقوبت‌ها رسیده عبرت گیرید و نیز عبرت گیرید از تیره خاکی که رخساره‌هاشان بر آن نهاده است ... روزگاران گذشته برای شما پند و عبرت است کجائید عملاقیان، و فرزندان آنها؟ کجائید فرعون‌ها و فرزندانشان و ...[6]
بعد از بیان نکات گذشته، پاسخ پرسش با این تذکر آغاز می‌شود، درس آموزی غیر از عبرت‌آموزی است، در درس‌آموزی ما نقطه‌های افتخار آفرین عاشورا را محور و الگو قرار می‌دهیم و آن‌ها را سرمشق زندگی خود قرار می‌دهیم،[7] درس‌ها مانند: فداکاری و گذشت از همه چیز در راه دین، شجاعت و دلیرمردی، مواسات، قیام برای خدا، محبت و عشق به خداوند، آسیب‌پذیر بودن جبهة دشمن، ولایت‌پذیری و حرکت در این مسیر، انس با شهادت، پاسداری از ارزش الهی و .. اما در عبرت‌آموزی تنها به (اوج‌ها) نگاه نمی‌کنیم بلکه (حضیض‌ها) را هم می‌بینیم،[8] در این بحث عوامل زمینه‌ساز این حادثه، شیوه‌ها و روش‌های دشمن و راز و رمز پیروزی و شکست در این امتحان بزرگ باید مورد توجه قرار گیرد، که به ترتیب به موارد پیش گفته اشاره می‌شود.
الف: عوامل زمینه‌ساز حادثة عاشورا: این عوامل را به طور فشرده در موارد ذیل می‌توان بیان نمود: 1- کنارگذاردن وصایای پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به ویژه در مورد رهبری پس از خود است با اینکه پیامبر اسلام بارها راه نجات امّت را پیش روی امّت گذارد از جمله در حدیث ثقلین فرمود: (همانا من دو یادگار گرانبها را بین شما باقی گذاردم یکی کتاب خدا است وآن دیگر عترت من، تا زمانی که به این دو چنگ زنید هرگز گمراه نخواهید شد و این دو تا قیامت تفکیک ناپذیرند)[9] ولی به این وصیت عمل نشد.
2- رنگ باختن معنویت: عامل دیگری که در زمینه‌سازی حادثه عاشورا نقش مهمّی داشت کم رنگ شدن معنویت در جامعه آن روز مسلمانان بود با اینکه قرآن می‌فرماید: (گرامی‌ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست).[10]
و علی علیه السّلام فرمود: (آن گاه که حادثه‌ای پیش آمد اموالتان را سپر جانتان قرار دهید و درحفظ جانتان بکوشید، اما اگر حادثه‌ای پیش آمد کرد دینتان در معرض خطر قرار گرفت جانتان را فدای دینتان سازید، که آن کس که دینش از بین برود نابود است و غارت زن آن کس است که دینش به غارت برود)[11] غیرت دینی رازعظمت امّت اسلام است که ارکان آن عبارت است از: نفرت قلبی از منکر، خشم مقدس داشتن، اهل تساهل و تسامح نبودن در امور دینی، هر چند خود دین سهله و راحت است[12] و حفظ اصول اساس، مانند حفظ اصلی اسلام، حاکمیّت ارزش‌ها، رعایت قانون دربارة همه.
3. بی‌تفاوتی در برابر منکر: که آنهم ابعادی دارد، بی‌تفاوتی قلبی، توجیه گناه، هجوم به غیر که معروف را منکر دیدن و منکر را معروف دیدن پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله فرمود:
چه حالی خواهید داشت وقتی زنانتان فاسد و جوانانتان فاسق شدند، و امر به معروف و نهی از منکر نکردید؟ بدتر از آن، اینکه چه حالی خواهید داشت آنگاه که معروف را منکر و منکر را معروف ببینید).[13]
ب: شیوه‌ها و روش‌های دشمن:
1. رهبری را از مسیر اصلی خارج نمودن.
2. اذیت و آزار بستگان پیامبر صلّی الله علیه و آله [14].
3. تحریف و تغییر، و اجتهاد در مقابل نص نمودن.
4. مطرود نمودن چهره‌های محبوب.
5. کنارگذاردن ارزش‌های اسلامی.
6. غارت بیت‌المال.
ج: رمز پیروزی دشمن و شکست خودیها: عدم وجود عواملی که در گزینة الف بیان شد، و استفاده دشمن از شیوه‌های خاص که در قسمت (ب) بیان شد، عامل پیروزی دشمن و شکست متدینین می‌شود در پایان برای حُسن ختام به گوشه‌های از فرمایشات مقام معظم رهبری اشاره می‌شود (اوّلین عبرتی که ما را متوجه خود می‌کند این است که بفهمیم چه شد که پنجاه سال بعد از درگذشت پیغمبر جامعة اسلامی به آن حد رسید که کسی مثل امام حسین علیه السّلام ناچار شد برای نجات جامعه این چنین فداکاری کند؟ ... ما باید نگاه کنیم و ببینیم که چه شد فردی مثل یزید بر جامعه اسلامی حاکم شد؟... باید بفهمیم چه بلایی بر سر آن جامعه آمده اسرا و حسین علیه السّلام آقازاده اوّل دنیای اسلام در همان شهری که پدر او بر مسند خلافت می‌نشسته گردانده شد و آب هم از آب تکان نخورده.[15]
دو عامل از عوامل این گمراهی و انحراف عمومی است: یکی دور شدن از ذکر خدا که مظهر آن صلوات و نماز است عامل دوّم: دنبال شهوت‌رانی و هوسرانی و در یک جمله دنیا طلبی است ...[16]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. عبرت‌های عاشورا، سید محمد خاتمی.
2. تاریخ عاشورا، دکتر ابراهیم آیتی.
3. قصة کربلا، نظری منفرد.
4. تحریف‌های عاشورا، استاد مرتضی مطهری.

پاورقی ها:
[1] . عبرت‌های عاشورا، سید احمد خاتمی (قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، اوّل 1379) ص 15.
[2] . فخرالدین الطریحی، محمع البحرین (تهران، قم الدراسات الاسلامیّه مؤسسه البعثه) ج 2 ص 1156.
[3] . حشر، 2
[4] . روم، 9 – انعام، 11.
[5] . محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، (تهران چاپ آخوندی)، ج 77 ، ص 173 و ج 78 ، ص 92.
[6] . نهج‌البلاغه، خطبة 182.
[7] عبرت‌های عاشورا، (پیشین)، ص 16.
[8] . عبرت‌های عاشورا (پیشین) ص 16.
[9] . علاّمه سید عبدالحسین شرف الدین، المراجعات، تحقیق حسینی الراضی ص 72 – 73.
[10] . حجرات، 13
[11] . شیخ عباس قمی سفینه البحار (چاپ اسوه) ح 6 ص 711 و 112.
[12] . حج، 78.
[13] بحارالانوار (پیشین) ح 97 ص 74.
[14] . درک عبرت‌های عاشورا (پیشین) ص 142 – 147.
[15] . عبرت‌های عاشورا (پیشین) ص 17 – 18
[16] . همان ص 65.
منبع : اندیشه قم