دلایل حمله ‌ی عراق به تأسیسات نفتی و زیر بنایی ایران در جنگ چه بود و چه میزان از این تأسیسات تخریب شد؟

پس از این که ارتش عراق در جبهه‌ی زمینی از پیشروی باز ماند و بعد از آنکه ایران قطعنامه‌ی 540 شورای امنیت سازمان ملل درباره آتش بس را رد نمود (آبان 1362)، رژیم عراق استراتژی جدیدی برای وادار کردن ایران به سازش اتخاذ کرد و رسما به شورای امنیت اعلام نمود که حق کامل خود را برای حمله به هدف‌هایی در ایران، در هر کجا که باشد، محفوظ می‌دارد. از هدف‌های اصلی این استراتژی جدید عراق حمله به تأسیسات نفتی و شهرهای ایران بوده است.
عراق با حمله به نفتکش‌ها و بمباران تأسیسات نفتی ایران - که با پیشرفته‌ترین هواپیماها و موشک‌ها انجام می‌شد - می‌کوشید از تولید و فروش نفت ایران جلوگیری کند تا هم درآمد ارزی ایران به حداقل برسد و هم تأمین نیازهای داخلی به فرآورده‌های نفتی با مشکل مواجه شود. کاهش درآمدهای ارزی، خرید تسلیحات و تجهیزات نظامی و همچنین واردات کالای اساسی )مانند گندم و دارو( را با دشواری رو به رو می‌کرد. پیامدهای طبیعی چنین وضعیتی کاهش توان رزمی، افزایش نارضایتی عمومی و تشدید فشار بر نظام جمهوری اسلامی ایران بود. همه‌ی این فشارهایی که عراق با همکاری آمریکا و غرب بر ایران وارد می‌کرد، با امید به ساقط کردن نظام جمهوری اسلامی یا وادار کردن آن به سازش بود.
بخشی از اقدامات عراق در این زمینه چنین بود:
بعد از این که ایران قطعنامه 540 شورای امنیت را رد کرد، عراق در سال 1362 به 34 کشتی باری و نفتکش در خلیج فارس حمله کرد و در سال‌های 1363 و 1364 نیز 83 کشتی در خلیج فارس هدف موشک‌های عراق قرار گرفت و منهدم شد. در سال‌های بعد این روند با پشتیبانی یا سکوت غرب سیر صعودی یافت، طوری که در سال 1365 تعداد 70 کشتی و سال 1366 نیز 95 کشتی مورد اصابت قرار گرفت. انهدام کشتی‌های نفتکش یکی از بزرگ‌ترین صدمات را به صدور نفت و اقتصاد ایران وارد آورد.
علاوه بر این، عراق برای نخستین بار در 14 مرداد 1364 حمله‌ی موفقیت آمیز خود را علیه پایانه نفتی ایران در خارک انجام داد و هر دو پایانه‌ی )تی( و )اچ( در دو سوی این جزیره را منهدم کرد و پس از یک سال نیز توانست سیستم دفاعی ضد هوایی پیچیده‌ی خارک را از کار بیندازد.
عراق مجددا در اواخر شهریور 1365 و نیز یک ماه پس از آن به خارک حمله کرد. خارک حدود 12 لنگراه تحویل نفت داشت که با وجود حملات مداوم عراق، سه تا چهار لنگرگاه آن همیشه فعال نگه داشته می‌شد. اما در آخرین حمله، عراق توانست برای یک روز صادرات نفت ایران از خارک را متوقف کند که پس از آن ایران تصمیم گرفت تا نفت خود را از خارک با تانکر به دهانه‌ی خلیج فارس منتقل کند.
همراه با این تجاوزات، حملات عراق به پالایشگاه‌های نفت ایران نیز خسارت‌های مهمی بر تأسیسات نفتی ایران وارد می‌کرد. پس از حمله به پالایشگاه آبادان در همان روزهای اول جنگ و انهدام آن، ایران روزانه حدود صد هزار بشکه فرآورده‌ها نفتی تصفیه شده وارد می‌کرد. واردات نفت تصفیه شده پس از بمباران پالایشگاه‌های دیگر سه برابر شد. درآمد ایران از نفت در اسفند 1364 حدود 420 میلیون دلار در ماه بود که نسبت به درآمد 3 / 1 میلیارد دلاری ماهانه در سال قبل به یک سوم سقوط کرد.
عراق به سبب برتری نیروی هوایی، آزادانه هدف‌های اقتصادی را در عمق خاک ایران بمباران می‌کرد. تلمبه خانه‌ی نفت اصفهان و چندین کارخانه‌ی برق در کرمانشاه، از جمله نقاطی بود که هدف قرار گرفت و خسارات زیادی به آنها وارد شد.
علاوه بر اینها، عراق تأسیسات زیر بنایی، کارخانه‌ها، ساختمان‌ها و فرودگاه‌های متعددی را در نقاط مختلف ایران هدف حمله قرار داد که خسارات فراوانی به اقتصاد ایران وارد آمد به گونه‌ای که برخی آثار آن نیز همچنان برجاست.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ