سهم هزینه‌ های نظامی ایران از کل هزینه ‌های دولت در دوران جنگ چقدر بود؟

نگاهی به ارقام بودجه‌های عمومی دولت در سال‌های دوران جنگ نشان می‌دهد که در این دوران سهم امور دفاعی از کل هزینه‌های دولت حداقل 9 درصد و حداکثر 15 درصد بوده است. این در حالی است که سهم امور دفاع در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب همواره بیش از 25 درصد کل هزینه‌های دولت بوده و در سال 1355 به 82 / 33 درصد رسیده است.
علل کاهش هزینه‌های دفاعی در دوران جنگ نسبت به قبل از آن نیاز به بررسی جامع و همه جانبه‌ای دارد؛ به طور کلی باید به این نکته توجه شود که تلاش رژیم شاهنشاهی برای ژاندارمی منطقه و کسب قدرت نظامی که بتواند منافع آمریکا و غرب را در منطقه تأمین نماید، از یک سو و از سوی دیگر، بی‌توجهی به امور اجتماعی و عمومی کشور، سهم هزینه‌های امور دفاعی را به شدت بالا برده بود. بر عکس، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ضرورت توجه به امور اجتماعی و عمومی و تلاش برای محرومیت زدایی در سراسر کشور، لازمه‌اش افزایش سهم امور اجتماعی و عمومی در بودجه دولت بود.
از جانب دیگر، وابستگی تقریبا کامل درآمد دولت به صادرات نفت، و در دوران جنگ فشار شدید عراق برای جلوگیری از صدور نفت ایرن، و فشار شدید کشورهای نفت‌خیز حامی عراق، به ویژه عربستان و کویت برای کاهش قیمت نفت، و فشار شدید آمریکا و غرب برای جلوگیری از فروش نفت ایران - که همه برای به زانو در آوردن جمهوری اسلامی در یک جنگ اقتصادی، بسیج شده بودند - فشارهای بسیار سختی بر درآمدهای دولت وارد می‌کرد، به طوری که کاهش سهم سایر بخش‌های بودجه به نفع سهم امور دفاعی، امکان پذیر نبود. و اگر نبود همراهی، همکاری و کمک‌های مردمی در جنگ، و اگر قرار بود به نیروهای داوطلب بابت حضور در جبهه‌ها حقوق مناسب پرداخت شود و حداقل نیازهای آنها در زمان حضور در جبهه‌ها تأمین گردد، چنین بودجه‌ای هرگز کفاف هزینه‌های جنگ را نمی‌کرد.
در جدول زیر سهم امور دفاعی و سهم امور اجتماعی در بودجه‌ی عمومی دولت در چند سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و سال‌های جنگ درج شده است.
کل هزینه‌های دولت و سهم امور دفاعی و امور اجتماعی در آن (1353 – 1367)
سال 1353، کل هزینه‌ها - بودجه عمومی(میلیارد ریال) 4 / 1174، هزینه‌های دولت در امور دفاعی (میلیارد ریال) 48 / 372، سهم امور دفاعی در کل هزینه‌ها (درصد) 72 / 31، هزینه‌های دولت در امور اجتماعی (میلیارد ریال) 09 / 213، سهم امور اجتماعی در کل هزینه‌ها (درصد) 14 / 18.
سال 1354، کل هزینه‌ها - بودجه عمومی(میلیارد ریال)2 / 1496، هزینه‌های دولت در امور دفاعی (میلیارد ریال) 76 / 475، سهم امور دفاعی در کل هزینه‌ها (درصد)80 / 31، هزینه‌های دولت در امور اجتماعی (میلیارد ریال) 99 / 278، سهم امور اجتماعی در کل هزینه‌ها (درصد) 65 / 18.
سال 1355، کل هزینه‌ها - بودجه عمومی (میلیارد ریال) 4 / 1675، هزینه‌های دولت در امور دفاعی (میلیارد ریال) 58 / 566، سهم امور دفاعی در کل هزینه‌ها (درصد) 82 / 33، هزینه‌های دولت در امور اجتماعی (میلیارد ریال) 04 / 346، سهم امور اجتماعی در کل هزینه‌ها (درصد) 65 / 20.
سال 1356، کل هزینه‌ها - بودجه عمومی (میلیارد ریال) 9 / 2174، هزینه‌های دولت در امور دفاعی (میلیارد ریال) 41 / 559، سهم امور دفاعی در کل هزینه‌ها (درصد) 72 / 25، هزینه‌های دولت در امور اجتماعی (میلیارد ریال) 40 / 457، سهم امور اجتماعی در کل هزینه‌ها (درصد) 01 / 21.
سال 1357، کل هزینه‌ها - بودجه عمومی (میلیارد ریال) 2 / 2044، هزینه‌های دولت در امور دفاعی (میلیارد ریال) 01/ 590، سهم امور دفاعی در کل هزینه‌ها (درصد) 86 / 28، هزینه‌های دولت در امور اجتماعی (میلیارد ریال) 41 / 478، سهم امور اجتماعی در کل هزینه‌ها (درصد) 40 / 23.
سال 1358، کل هزینه‌ها - بودجه عمومی (میلیارد ریال) 2 / 2018، هزینه‌های دولت در امور دفاعی (میلیارد ریال) 56 / 314، سهم امور دفاعی در کل هزینه‌ها (درصد) 59 / 15، هزینه‌های دولت در امور اجتماعی (میلیارد ریال) 33 / 562، سهم امور اجتماعی در کل هزینه‌ها (درصد) 86 / 27.
سال 1359، کل هزینه‌ها - بودجه عمومی (میلیارد ریال) 3 / 2249، هزینه‌های دولت در امور دفاعی (میلیارد ریال) 99 / 374، سهم امور دفاعی در کل هزینه‌ها (درصد) 67 / 16، هزینه‌های دولت در امور اجتماعی (میلیارد ریال) 67 / 770، سهم امور اجتماعی در کل هزینه‌ها (درصد) 26 / 34.
سال 1360، کل هزینه‌ها - بودجه عمومی (میلیارد ریال) 1 / 2707، هزینه‌های دولت در امور دفاعی (میلیارد ریال) 83 / 325، سهم امور دفاعی در کل هزینه‌ها (درصد) 04 / 12، هزینه‌های دولت در امور اجتماعی (میلیارد ریال) 96 / 799، سهم امور اجتماعی در کل هزینه‌ها (درصد) 55 / 29.
سال 1361، کل هزینه‌ها - بودجه عمومی (میلیارد ریال) 3 / 3166، هزینه‌های دولت در امور دفاعی (میلیارد ریال) 53 / 334، سهم امور دفاعی در کل هزینه‌ها (درصد) 57 / 10، هزینه‌های دولت در امور اجتماعی (میلیارد ریال) 51 / 848، سهم امور اجتماعی در کل هزینه‌ها (درصد) 80 / 26.
سال 1362، کل هزینه‌ها - بودجه عمومی (میلیارد ریال) 7 / 3671، هزینه‌های دولت در امور دفاعی (میلیارد ریال) 06 / 330، سهم امور دفاعی در کل هزینه‌ها (درصد) 99 / 8، هزینه‌های دولت در امور اجتماعی (میلیارد ریال) 44 / 1037، سهم امور اجتماعی در کل هزینه‌ها (درصد) 26 / 28.
سال 1363، کل هزینه‌ها - بودجه عمومی (میلیارد ریال) 6 / 3353، هزینه‌های دولت در امور دفاعی (میلیارد ریال) 07 / 360، سهم امور دفاعی در کل هزینه‌ها (درصد) 74 / 10، هزینه‌های دولت در امور اجتماعی (میلیارد ریال) 96 / 1056، سهم امور اجتماعی در کل هزینه‌ها (درصد) 61 / 31.
سال 1364، کل هزینه‌ها - بودجه عمومی (میلیارد ریال) 3 / 3313، هزینه‌های دولت در امور دفاعی (میلیارد ریال) 23 / 480، سهم امور دفاعی در کل هزینه‌ها (درصد) 49 / 14، هزینه‌های دولت در امور اجتماعی (میلیارد ریال) 27 / 1092، سهم امور اجتماعی در کل هزینه‌ها (درصد) 97 / 32.
سال 1365، کل هزینه‌ها - بودجه عمومی (میلیارد ریال) 8 / 3156، هزینه‌های دولت در امور دفاعی (میلیارد ریال) 2 / 470، سهم امور دفاعی در کل هزینه‌ها (درصد) 89 / 14، هزینه‌های دولت در امور اجتماعی (میلیارد ریال) 29 / 1141، سهم امور اجتماعی در کل هزینه‌ها (درصد) 15 / 36.
سال 1366، کل هزینه‌ها - بودجه عمومی (میلیارد ریال) 6 / 3640، هزینه‌های دولت در امور دفاعی (میلیارد ریال) 7 / 460، سهم امور دفاعی در کل هزینه‌ها (درصد) 65 / 12، هزینه‌های دولت در امور اجتماعی (میلیارد ریال) 84 / 1298، سهم امور اجتماعی در کل هزینه‌ها (درصد) 68 / 35.
سال 1367، کل هزینه‌ها - بودجه عمومی (میلیارد ریال) 6 / 4210، هزینه‌های دولت در امور دفاعی (میلیارد ریال) 9 / 525، سهم امور دفاعی در کل هزینه‌ها (درصد) 49 / 12، هزینه‌های دولت در امور اجتماعی (میلیارد ریال) 23/ 1554، سهم امور اجتماعی در کل هزینه‌ها (درصد) 91 / 36.
طبق ارقام ارائه شده در جدول، میانگین سالانه سهم امور دفاعی در کل هزینه‌های دولت ایران طی سال‌های جنگ برابر 12 درصد می‌شود، در حالی که میانگین سالانه سهم امور نظامی عراق طی چهار سال 1981 تا 1984 برابر 44 درصد از درآمدهای عراق بوده است.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ