دلیل گرایش ایرانیان به تشیع چیست؟

علل نفوذ تشیع در ایران عبارت است از:
1. جاذبیت اسلام و وجود مبارک پیامبر اکرم(ص)؛
2. محبوبیت علویان؛ بویژه ائمه اطهار:؛
3. روحیه ظلم ستیزیِ ائمه: و علویان؛
4. زهد، تقوای عدالت امامان معصوم: و علویان؛
بی‌گمان، رهبران شیعی و پیروانشان در انجام فرایض دینی بسیار مقید بودند و اسلام را با عمل خود به مردم معرفی می‌کردند. مردم تفاوت بین اسلام ائمه و علویان را با اسلام امویان و عباسیان به خوبی درک می‌کردند. سفیان ثوری می‌گوید: (هل ادرکت خیر الناس الا الشیعْ)، آیا بهترین مردم را جز شیعه دیده‌ای؟
5. مظلومیت ائمه و علویان؛
ستم امویان و عباسیان به ائمه و علویان سبب گرایش مردم به تشیع شد.
یعقوبی، با اشاره به قیام زید بن علی بن الحسین(ع) که باعث شد علویان مظلومیت دیگری بعد از حادثه کربلا به دست آورند، می‌گوید: از آن پس در خراسان، تشیع شایع شد و تبلیغات علیه بنی‌امیه رواج یافت.{1} عزاداری‌های فراوان ائمه، بویژه امام سجاد(ع)، در شهادت امام حسین(ع) نشانگر آن است که ائمه: از این عامل بهره‌برداری کافی را در جهت اظهار مظلومیت خویش می‌نمودند و به طبع آن، برای جهت گیریهای سیاسی لازم در ضدیت مردم با دشمنانشان، استفاده می‌کردند.{2}
تأثیر این مظلومیت‌ها برای انسان‌های مؤمن و با انصاف زیاد بود؛ به طوری که سفیان ثوری به عیسی بن زید بن علی گفت: هر کس کمترین ایمانی داشته باشد، برای فشارها و کشتارها و تهدیدهایی که در مورد فرزندان فاطمه(س) می‌شود، گریه خواهد کرد.
6. موالیان ایرانی. شماری از ایرانیان که در اواخر قرن اول هجری، و بیش‌تر در قرن دوم هجری، به کوفه آمدند و به فراگیری حدیث پرداختند. کوفه، مرکز تشیع، توانست عقاید شیعی را میان ایرانیان مهاجر منتشر سازد. ایرانیان پس از بازگشت به وطن، عقاید شیعی را میان مردم پراکنده کردند.
7. مهاجرت عرب‌ها و اشعریان به قم
طبق پاره‌ای از گزارش‌ها، اهالی قم از ربع آخر قرن نخست هجری، شیعه شده‌بودند و این به سبب مهاجرت تعدادی از اعراب و اشعریان به آن منطقه بوده است. در روایتی آمده است: جمعی از موالیان ابن عباس در نیمه قرن اول به قم آمدند و آن جا ساکن شدند. نیز گفته شده که بعد از قیام مختار در سال 67 ه’ ق، گروهی از بنی اسد به قم هجرت کردند. بنابر نظر یعقوبی، بیش‌تر عرب‌هایی که ساکن قم شدند، از قبیله مذحج و پس از آن، اشعریان بودند.{3}
موسی بن عبداله سعد اشعری که تربیت شده کوفه است، نخستین کسی بود که به قم مهاجرت کرد و مذهب شیعه را در آن جا گسترش داد.{4}
مهاجرت سایر عرب‌ها به نقاط دیگر ایران همچون خراسان، نهاوند و قزوین، سبب نشر شیعه در ایران شد. 8. 8.هجرت ناخواسته امام رضا(ع) به خراسان
وجود امام رضا(ع) در خراسان باعث شد تا شخصیت آن بزرگوار به عنوان امامِ شیعه، برای مردم بیش‌تر شناخته شود و بر همین اساس طرفداران تشیع هر روز، بیش‌تر و بیش‌تر شدند.
9. مهاجرت سادات علوی
از دلایل مهم نفوذ تشیع در ایران، ورود سادات علوی به ایران بود. بیش‌تر این افراد، شیعه بودند. البته بسیاری از آنان شیعه زیدی و برخی ناصبی بودند.{5} شواهد بسیاری برای این مدعا وجود دارد. در یکی از مآخذ در این باره می‌خوانیم.
در مأخذ دیگری، وجود قبر امامزاده حمزه در شهر ری به عنوان نشانه وجود تشیع در این شهر گزارش شده است.{6} از مقبره‌های سادات و امامزاده‌ها، می‌توان تا حدودی - گر چه در حد احتمال - خطوط گسترش شیعه را در ایران ترسیم کرد. توضیح این نکته لازم است که این بزرگان، که برای آنها مقبره ساخته‌اند، جزو شخصیت‌های مهم علوی بوده‌اند و محبوبیت آنان به حدی بوده که از زمان مرگ یا شهادتشان، قبرهایشان را به گونه‌ای محترمانه مشخص می‌کردند تا از دید دیگران مخفی نماند و هم مکانی برای ادای احترام به آنان و راز و نیاز باشد. چنین شخصیت‌هایی در زمان حیاتشان تأثیرات سیاسی - مذهبی زیادی بر مردم داشته‌اند و باعث نفوذ مکتب علوی در حوزه خویش شده‌اند.
عوامل یاد شده و نظایر آنها، از اسباب رویکرد ایرانیان به تشیع بوده است. نفوذ تشیع در ایران به صورت دفعی نبوده؛ بلکه به طور تدریجی و تا قرن‌ها به کندی صورت می‌گرفته است.
از یک نگاه تشیع در ایران در 7 مرحله گسترش یافت:
1. گرویدن ایرانیان مقیم عراق به تشیع؛
2. نفوذ تشیع در بعضی از مناطق مرکزی ایران، مانند قم؛
3. توسعه گرایش‌های شیعی باروی کار آمدن بنی عباس؛
4. فتح طبرستان به دست علویان؛
5. بر پایی حکومت آل بویه؛
6. پس از حملات مغول‌ها؛
7. روی کار آمدن دولت صفویه.{7}
از آنچه یادآوری شد روشن می‌شود که شبهه پیدایی تشیع به وسیله ایرانی‌ها، بی اساس است چرا که تشیع پیش از گرایش ایرانی‌ها در جهان اسلام نفوذ داشته است.
پی نوشتها:
[1].ر. ک: تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 326 (دارصادر، بیروت).
[2].البته شاید نکات دیگری هم برای فلسفه عزداری از دیدگاه ائمه اطهار: وجود داشته باشد.
[3].البلدان، احمد بن ابی یعقوب، چاپ شده به همراه اعلاق النفیسه، ص 374.
[4].تاریخ قم، حسن بن محمد قمی، ترجمه حسن بن علی قمی، ص 278 (تصحیح سیدجلال الدین تهرانی، نشر توس، 1361).
[5].ر. ک: عمدْ الطالب، ابن عنبه، ص 71 و 200 و 253.
[6].ری باستان، حسین کریمان، ج 2، ص 51 (انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، چاپ دوم: 1371).
[7].این بخش از پاسخ با استفاده از کتاب ارزشمند تاریخ تشیع در ایران، نوشته حجْالاسلام و المسلمین رسول جعفریان نگاشته شده است.
www.eporsesh.com