آیا این مطلب صحّت دارد که امام سجاد(علیه السلام) در عزای پدرشان امام حسین(علیه السلام) خون گریه می‌کردند؟

منظور از (خون گریه کردن) این است که عمق مصیبت و عزاداری امام سجاد(ع) بیان شود و در هر صورت، به چنین لفظی در منابع برخورد نکردیم. اگر چه یکی از القاب آن حضرت (بکّاء) بود؛ البته خون دل خوردن حضرت از فراق پدرش امام حسین می‌تواند توجیه‌گر این اصطلاح باشد.
در زیارت ناحیه‌ی مقدسه‌ی منسوب به امام عصر(ع) نیز نزدیک به این معنا دیده می‌شود که حضرت فرموده باشد: (به قدری بر تو گریه می‌کنم که اگر اشکم تمام شد، به جای اشک از چشمانم خون جاری شود.)
امام سجاد(ع) فرزند امام حسین(ع) یکی از حاضران و ناظران صحنه‌ی خونین کربلا در سال 61 هجری بودند. از نزدیک شهادت پدر بزرگوارش، عموی عزیزش حضرت عباس و برادرانش علی‌اکبر و علی‌اصغر(ع) و شهادت تمام یاران امام و برخی از صحابه‌ی رسول خدا و بنی‌هاشم را در کربلا مشاهده نمود و عمق فاجعه‌ی دردناک این حادثه و هتک حرمت اهل‌البیت‌(ع) و اسارت آن‌ها را به خوبی درک کرد، و هر انسانی به جای او بود از شدت غم و اندوه، قالب تهی می‌کرد. امام سجاد(ع) ندای (هل من ناصر ینصرنی) پدرش را می‌شنید و با آن‌که از شدّت بیماری، در بستر افتاده بود، می‌خواست به سوی میدان برود که امام حسین(ع) به خواهرش ام‌ّکلثوم فرمود: (او را نگاه دار، که از نسل پیامبر در زمین باقی بماند.)[1]
امام زین العابدین(ع) به همراه عمّه‌های خود و خواهران و سایر اسیران بنی‌هاشم و غیر آن‌ها، به اسارت برده شد و فشارهای روحی و روانی سختی را متحمّل گردید و در عین حال برای ابلاغ پیام سیدالشهدا(ع) خطبه‌ها ایراد فرمود و در این کار، با موفقیت کامل و پیروزمندانه بر دشمنان و بنی‌امیه فائق آمد و همراه عمه‌اش زینب، انقلاب دیگری در اجتماع آن روز و جامعه غفلت زده اسلامی به پا کردند.
امام(ع) با به یاد آوردن حادثه‌ی عاشورا و خاطرات پدر و یاران و برادرانش گریه می‌کرد و اساساً، چنان که اخبار صحیح گزارش می‌دهند، آسمانها [2]و زمین[3] و حیوانات وحشی و جمادات و نباتات و مجردات، اعم از جنیان [4]و پریان[5] (ملائکه)، در عزای سالار شهیدان(ع) گریستند و مدت‌ها ماتم آن‌ها ادامه داشت. این اخبار از طریق علمای عامه نیز نقل شده است و از لحاظ تکوینی صحیح می‌باشد و هیچ خدشه‌ای بر آن‌ها وارد نیست؛ چرا که بر اساس احادیث فراوانی، امام حجّت خدا است و تمام موجودات، در تکوین وجودشان به وجود او وابسته است و در حقیقت برقراری آسمان‌ها و زمین و حیات موجودات و استمرار آن، از وجود امام و حجت الهی سرچشمه می‌گیرد و سلسله حیات در هستی، متعلق و مشروط به وجود آن‌ها است.[6] پس در این اندیشه اصیل، جای هیچ تردید نیست که مخلوقات هستی در فقدان حجت الهی یک صدا ناله سر دهند. چه رسد به این که حجت خدا به دست جمعی ظالم و سفّاک با آن وضع فجیع و درد آور به شهادت رسد و فرزندانش و اهل حرمش اسیر و غارت‌زده شوند؛ اما فقدان ولایت اگر برای انسان قابل تحمل باشد که برای انسان واقعی نیست برای موجودات دیگر تحمل‌ناپذیر است و آن‌ها بر اساس آن ودیعه الهی بهترین اظهار تأسف را برای این مصیبت ابراز و اظهار می‌کنند که خون گریستن یکی از مصادیق آن است.
در زیارت ناحیه‌ی مقدسه می‌خوانیم: (برای گریه در عزای تو اگر اشک تمام شود خون گریه می‌کنم)؛ [7]
لئن اخرتنی الدهور و عاقنی عن نصرک المقدور لابکینّک صباحاً و مساءً فلا ندبنّک صباحاً و مساءً و لابکینّ علیک بدل الدموع دما.ً[8]
بنابراین، (خون گریستن) ممکن است کنایه از شدّت حزن و اندوه و عظمت مصیبت باشد که به امام سجاد(ع) نسبت می‌دهند، همان‌گونه که در این زیارت که به امام زمان(ع) منتسب است حضرت چنین فرموده است.
طبق نقل منابع معتبر امام زین‌العابدین بسیار می‌گریست: (و لقد کان بکی علی ابیه الحسین عشرین سنة...)؛[9] یعنی برای پدرش حسین(ع) بیست سال گریه کرد. یک روز غلامش عرض کرد: ای پسر رسول خدا، حزن و اندوه شما کی تمام می‌شود؟ امام فرمود: وای بر تو! یعقوب نبی با این‌که دوازده پسر داشت، در فراق یوسف به قدری گریست که چشمانش نابینا شد، و اینک من که شاهد شهادت پدرم و عمویم و هفده نفر از اهل بیتم بودم، چگونه حزن من تمام شدنی است؟[10]
امام سجّاد(ع) با این حالت گریه‌ها و عزاداری خویش، از ارزش‌ها دفاع می‌کرد و میراث عاشورا را زنده نگاه می‌داشت و درس توحید، اخلاق و آداب اجتماعی می‌داد و می‌فرمود: (قتل ابن رسول الله جائعاً، قتل ابن رسول الله عطشاناً)؛ پس گریه‌های امام زین العابدین(ع)، خون دل بود که جاری می‌شد.
پی نوشتها:
[1]. بحارالانوار، مرحوم مجلسی، ج 45، ص 46. الدمعة الساکبة، ج 4، ص 334.
[2]. بحارالانوار، ج 45، ص 206، 207.
[3]. همان، ج 45، ص 218.
[4]. همان، ج 45، ص 233.
[5]. همان، ج 45، ص 220، 229.
[6]. در جلد 45 بحارالانوار روایات زیادی درباره خون گریستن آسمان و زمین وارد شده است ر.ک: ص 211، حدیث 25 و 26 . 19 و حدیث 40 و 41، ص 217.
[7]. متن کامل زیارت ناحیه‌ی مقدسه در بحارالانوار، ج 45، ص 65 الی 72 آمده است که نام شهیدان را یکایک می‌شمارد و سلام می‌دهد. شایان ذکر است که مرحوم فیض الاسلام در کتاب ترجمه خاتون دوسرا، زندگی حضرت زینب (س) در ص 217 آورده است که زیارت ناحیه مقدسه از امام حسن عسکری و تاریخ صدور آن سال 252 هجری قمری است و ولادت حضرت امام زمان در سال 255 یا 256 است، والله العالم.
[8]. سوگ نامه آل محمد، محمد اشتهاردی، ص 154 و 156، انتشارات ناصر، سال 71، چاپ سوم.
[9]. بحارالانوار، ج 46، ص 63.
[10]. ر. ک: همان ص 63.
منبع: نهضت عاشورا (تحریف‌ها و شبهه‌ها)، مرکز مطالعات و پژوهش‌‌های فرهنگی حوزه‌ی علمیه (1381)