پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) در هر حالی که بودند با مؤمنین چه در میدان های جنگ و چه در حالی که در مسجد، مؤمنین گرداگرد او می نشستند و از آن حضرت درباره مسائل مختلف سؤال می کردند و چه در حالی که حضرت رسماً آنها را موعظه و پند و نصیحت می نمود، در هر یک از این حالات بنا بر شهادت قرآن و سیره نبوی پیامبر اکرم(ص) در هر حال به هدایت و تبلیغ و تبشیر و انذار مردم مشغول بود و در هر میدانی از تمامی مسلمانان پیش قدم بود و آنها از وی تأسی می جستند، در سیره آن حضرت می بینیم که حضرتش در اکثر جنگ ها حاضر بود و فرماندهی و مسئولیت جنگ و ترسیم نقشه عملیات جنگی و تعیین مواضع دفاعی و فرماندهان، دسته ها و گروه ها با حضرت بود و کیفیت حرکت و آرایش سپاه و غیره توسط خودش مشخص می شد اگرچه حضرت به خاطر احترام به مسلمانان با آنها مشورت نیز می کرد و گاهی نظر آنها را تأیید می نمود و عملی می فرمود و تصمیم نهائی در تمام کارها در اختیار حضرت پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) بود از طرفی آن حضرت در هر جا فرصت می شد و در هر جا زمینه فراهم بود، مسلمانان را موعظه می فرمود و از مسائل مختلف آگاه می ساخت و این دو وظیفه هیچ تضادی در وجود شریف آن حضرت به وجود نمی آورد و حضرت با جان و دل برای هدایت مؤمنین ایثارگری می نمود، همانطوری که در قرآن مکرراً از دلسوزی و شفقت پیامبری و مهربانیش نسبت به مؤمنین سخن به میان آمده و مورد تحسین واقع شده است: (طه ما اَنْزَلْنا هذا القرآن لِتَشْقی[1] و در آیه دیگر خداوند از مهربانی رسول(صلی الله علیه وآله وسلم) نسبت به مؤمنین چنین یاد می کند:
(لَقد جائکم رَسُولٌ مِنْ اَنْفِسکُمْ عزیزُ علیه ما عَنِتُمْ حریصٌ علیکم بالمؤمنین رئوفٌ رحیمٌ[2] پس می توان گفت حضرت پیامبر هم مانند جهاد گران سخت کوش و بلکه به مراتب بیشتر از آنها جدی بودند و هم اینکه در هر فرصتی از موعظه و هدایت کوتاهی نمی فرمود بلکه بیشتر از وظیفه ای که داشت و آن ابلاغ وحی بود برای مؤمنین موعظه می نمود و تنها در یک جا ننشسته بود و اکتفا به موعظه و پند و اندرز بنماید بلکه حضرت تشکیل حکومت داد و سفرا و مبلغ به کشورهای مجاور و بزرگ دنیا فرستاد و آنها را به اسلام دعوت کرد و نیروی دفاعی و نظامی داشت و به تمام امور سیاسی و اجتماعی مردم رسیدگی وانمود و تمام وظایفی که به یک حاکم مربوط می شود در اداره جامعه انجام می داد و بیشتر از همه دلسوزی و مهربانی به مردم داشت و از ارشاد و هدایت هرگز ذره ای کوتاهی نورزید بطوری که خداوند متعال از شدت دلسوزی پیامبر نسبت به مؤمنین و اصرار آن حضرت به نجات مردم بارها در قرآن یاد آوری می کند، و این طور نبود که پیامبر در یک گوشه ای بنشیند و به ترتیب نزول قرآن به آنها موعظه نماید و بر سر منبر فقط برای آنها پند و اندرز بگوید، بلکه پیامبر اسلام در هر زمینه ای فعال تر از آن بود که قابل تصور باشد و آن حضرت برای هدایت مردم لحظه ای آرام و قرار نداشت. (و ما ارسلناک اِلاّ رحمةً للعالمین[3] اگر پیامبر موعظه ای برای مردم می نمود فرقی نداشت که در چه حالی باشد، در مسجد باشد یا در میدان جنگ در صورت نیاز و لزوم در جمع اصحاب یا برای احدی از اصحاب موعظه ای مناسب حال و مقام می فرمود. و از جنگ و جهان نیز هرگز کوتاهی نمی کرد.
از این روی پیامبر اکرم(ص) علاوه بر مواعظ کار آمد و بسیار موثر و سازنده که در مدت 23 سال توانست اساس تمدن درخشان اسلامی را پایه گذاری کند مسائل محوری ذیل را انجام می داد.
1. تعلیم و تربیت و آموزش تمام احکام اسلام به مردم
2. تشکیل حکومت در مدنیه به حسب ضرورت و نیاز جامعه آنروز به گونه ای که می توان از آن در تشکیل حکومت بسیار گسترده الگو گرفت.
3. فرماندهی نیروهای نظامی و تعیین فرماندهان نظامی و انتخاب جانشین برای خود هنگام خروج از مدینه.
4. تصمیم گیری درباره روابط داخلی و خارجی حکومت اسلامی.
5. قضاوت در امور مختلف و تعیین قاضی و فرماندار و استاندار به مناطق مختلف و اعزام آنها.
7. ارسال سفر به کشورهای خارج و...
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تاریخ اسلام سیره ی پیامبر، تالیف رسول جعفریان
2. تاریخ پیامبر اسلام، تالیف مرحوم دکتر آیتی.
3. حکومت پیامبر - تالیف جلال الدین خارجی.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . طه/2.
[2] . توبه/128.
[3] . انبیاء/84.
