با توجّه به شرایط ویژه‌ای که «زیاد بن ابیه» داشت، چرا امام علی علیه السلام او را به مقام استانداری برگزید؟

در خصوص سؤال فوق، چهار نکته قابل اشاره می‌باشد:
1. این‌که (زیاد) دارای شرایط ویژه‌ای بوده سخن صحیح است، امّا در تمام مدت خلافت امام علی علیه السّلام وفادار به حضرت ماند و از افراد خدمتگزار به حکومت امام علی علیه السّلام بود.
2. زیاد در کار خود فردی جدّی و منضبط بود و در مدّتی که کاتب امرای متعددی در بصره بود، لیاقت خود را نشان داد تا این‌که از جانب عبدالله بن عباس مورد توجّه قرار گرفت و برای مدّتی جانشین او شد.[1] اگرچه در این مدت، نامه‌هایی بین او و امام رد و بدل گردید و امام در آن نامه‌ها تذکراتی درباره مراقبت بیشتر در حفظ بیت‌المال به وی داد.[2] هم‌چنین وی در سال 39 هجری تنها کسی بود که توانست شورش مردم کرمان و فارس را کنترل کند و با عقل و تدبیر کامل بدون آن‌که جنگی کند و کسی کشته شود با تهدید و به سرعت، این سرزمین را آرام کرد و مالیات را نیز وصول نمود.[3] از نمونه‌هایی که ذکر شد، نتیجه گرفته می‌شود که زیاد فردی بسیار زیرک و باهوش بوده و در سِمت کارگزاری، لیاقت‌های فراوانی از خود نشان داده که اگر خیانت وی در آینده نبود بی‌شک در شمار افراد کم نظیر قرار می‌گرفت.
3. خلافت 25 سالة سه خلیفه، به ویژه عثمان، مردم و جامعه اسلامی را از سیره و روش پیامبر صلی الله علیه و آله و سلّم بسیار دور کرده بود و صحابه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلّم به جز تعدادی اندک، از تعالیم واقعی اسلام فاصله گرفته بودند، حال با چنین شرایطی که یاران و اصحاب مخلص، دیندار و وفادار که از همه جهات قابل اعتماد باشند، بسیار کم بودند. امام علی علیه السّلام زمام امور جامعه اسلامی را بدست می‌گیرد. از این رو حضرت به ناچار امثال زیادها را به کار می‌گیرد. بنابراین اگر امام از این جهت در محذور نبودند و نیروهای لایق زیادی اطراف‌شان جمع بودند، دیگر نوبت به امثال زیادها نمی‌رسید تا بعد شاهد خیانت آنان باشد.
4. اگر چه معاویه برای این‌که زیاد را به خود جذب کند، وی را برادر خود خواند و در نتیجه وی را زنازاده معرفی کرد، ولی باید توجّه داشت که زیاد از نقطه‌نظر حقوقی زنازاده به حساب نمی‌آید، چرا که سمیّه مادر زیاد، هنگام تولّد وی دارای همسر بوده است. چنان‌که امام حسین علیه السّلام طی نامه‌ای به معاویه، وی را به خاطر برادر خواندن زیاد مورد نکوهش قرار داده و این عمل را مخالف حکم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلّم که فرمود: الولد للفراش و للعاهر الحجر؛ دانسته است.[4]
معرفی منابع، جهت مطالعه بیشتر:
1 تاریخ خلفاء، رسول جعفریان.
2 مواضع سیاسی حضرت علی در مقابل مخالفان، جلال درخشه.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . قمی، شیخ عباس، سفینة البحار، ج 3، ص 575.
[2] . صبحی صالح، نهج‌البلاغه، نامة 20، و نیز حکمت، 476، ص 559.
[3] . ابن اثیر، الکامل، ج 4، ص 207.
[4] . دینوری، ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، ج 1، ص 203.