امام سجاد علیه السّلام در سخنان گهربار خود، از جمله در رسالة حقوق، سفارش زیادی به رعایت حقوق خویشان نموده‌اند پس چگونه می شود ایشان از اوضاع و احوال اهل بیت علیهم السّلام اطلاع نداشته باشند و اگر گفته شود با توجه به خفقان شدید حاکم بر عصر امام زین العالدین علیه السّلام و مراقبت و کنترل دستگاه حاکم بر رفت و آمدها به منزل آن بزرگوار ممکن است که امام علیه السّلام از احوال نزدیکان خویش آگاهی نداشته اند.
این مطلب نیز با توجه به این که اسناد بسیاری حکایت از آن دارد که امام سجاد علیه السّلام پس از واقعة کربلا و شرایط حاکم بر جامعه مسلمین، شمار زیادی از خانواده های فقیر مدینه را سرپرستی می کرد و شبانه و مخفیانه به آنان سر می زد و به آنها آب و نان و غذا می داد.[1] که از امور مربوط به نزدیکترین خویشانشان غافل بمانند. در نتیجه اصل رابطة امام زین العابدین علیه السّلام و خواهران بزرگوارشان را با توجه به مطالبی که بیان شد می توان فهمید.
اما قبل از پرداختن به فراز دوم سؤال بیان چند مطلب لازم است.
1. شخصیت دختران امام حسین علیه السّلام
فاطمه (س)
وی در دامان پدری چون امام حسین علیه السّلام و مادری به نام ام اسحاق، پرورش یافت و از کمالات معنوی و علمی آن بزرگواران و برادر گرامی خود امام سجاد علیه السّلام بهره برد.
پس از خواستگاری پسر عمویش (حسن بن حسن) علیهما السلام معروف به (حسن مثنّی) امام حسین علیه السّلام او را به عقد برادرزاده اش درآورد و در توصیف دخترشان فاطمه(س) چنین فرمود: من دختری را به ازدواج تو در می آورم که شبیه ترین افراد به مادرم فاطمه(س) است پیوسته شب زنده دار و روزه دار می باشد و چون (حورالعین) است.[2]
فاطمه دختر امام حسین علیه السّلام به همراه همسرش (حسن بن حسن) علیهما السلام در واقعه جانگداز عاشورا حضور داشت و امام حسین علیه السّلام نیز به هنگام شهادت وصیتی مکتوب را به آن بزرگوار داد تا ایشان امانت دار پدر باشد. چون امام سجاد علیه السّلام در بستر بیماری بود.
شوهر وی در قضیة کربلا مجروح شد و سپس بهبودی یافت و از مخالفان سرسخت بنی امیه شد و آنان نیز ایشان را به شهادت رساندند.[3]
نقل است که فاطمه(س) یکسال بر مزار شوهر شهیدش خیمه زد و در حالی که شب ها را به راز و نیاز با خداوند و روزها را نیز روزه دار بود. به عزاداری پرداخت.[4] همچنین فاطمه (س) را راوی حدیث از پدر بزرگوارشان و دیگران دانسته اند.[5]
سکینه(س)
او نیز در دامان امام حسین علیه السّلام و مادری به نام رباب تربیت شد و از مکتب تربیتی پدر بزرگوارشان و امام زین العابدین علیهم السلام بهره برد.
او با پسرعمویش (عبدا لله بن حسن) علیه السّلام ازدواج نمود و به همراه شوهر گرامی اش در حماسه خونین عاشورا حضور داشت و همسر وی در کربلا به شهادت رسید. سکینه (س) از زنان بزرگ اسلام و دارای اخلاق فاضله و در دانش و جود و کرم مقام والایی داشت وی در فنون فصاحت و بلاغت سرآمد زنان عصر خود بود.[6]
2. شخصیت مصعب ابن زبیر و عبدالله ابن عمر و بن عثمان بن عفان
مصعب ابن زبیر
از مردان نامی صدر اسلام و برادرش عبدالله را در جریان فتح حجاز و عراق که منجر به شکست قیام مختار و کشته شدن وی شد همراهی کرد.[7] او گرچه مانند یاران راستین ائمه صادق و استوار نبود ولی هیچگاه بر ضد خاندان اهل بیت نبود.
عبدالله ابن عمر و بن عثمان بن عفان
به نقل مورخان وی مردی سخاوتمند، کریم، شریف،شجاع، نیکوکار و راوی حدیث بوده است علم و دانش و دینداری وارتباط او با معارف اهل‌بیت مورد تأیید قرار گرفته است.[8] در جریان ازدواج (مصعب ابن زبیر) و (عبدالله بن عمرو) با دختران امام حسین علیه السّلام با بررسی متون و منابع موجود در این زمینه به نوعی تناقض بر می خوریم. برخی از منابع اصل جریان ازدواج را انکار کرده اند و بر این اعتقادند که شیعه عقیده دارد که فاطمه(س) و سکینه(س) پس از شهادت همسرانشان با فرد دیگری ازدواج نکرده اندو این اتهام ازدواج های متعدد به آن بزرگواران توطئه ای در ادامة اهانت های بیشمار دشمنان اهل‌بیت علیهم السلام است. و دلیل آنان این است که اخبار وارده در این امر با یکدیگر در تضاد است و از نظر شیعه مردود است و نمی تواند جایی از استحکام و اطمینان داشته باشد.[9] اما در منابع متعدد دیگری به اصل ازدواج فاطمه (س) با عبدالله بن عمرو و سکینه (س) با مصعب ابن زبیر اشاره شده است. دربارة ازدواج فاطمه(س) با عبدالله بن عمرو بن عثمان آورده اند: چون عبدالله بن عمرو از فاطمه(س) خواستگاری کرد، فاطمه به خواستگاران او جواب رد داد، ولی مادر فاطمه که به آن ازدواج مایل بود، او را سوگند داد که همسری عبدالله را بپذیرد؛ فاطمه هم به ناچار به خاطر اصرار و برای جلب رضایت مادر و مصالحی که در نظر داشت ازدواج با عبدالله بن عمرو را پذیرفت. البته بعد از آنکه (به اعتراف همة مورخان) فاطمه (س) یک سال بر مزار همسر شهیدش خیمه زد و در حالی که شبها به راز و نیاز با خداوند و روزها را نیز روزه داشت به عزاداری پرداخت.[10]
در یکی از متون برای توجیه ازدواج فاطمه(س) و عبدالله بن عمرو چنین آمده است:
باید توجه داشت، حساب (عبدالله ابن عمرو) از نظر اهل‌بیت علیهم السلام با آباء و اجداد آنان جدا بوده است و آنها در اثر معاشرت با اهل‌بیت علیهم السلام و تحول شرایط زمان، به حدی رسیده بودند، که بتوانند با خاندان پیامبر صلّی الله علیه و آله ارتباط و حتی پیوند ازدواج داشته باشند.[11]
نتیجه گیری:
اولاً امام سجاد علیه السّلام با خواهران ارجمندش ارتباط داشته و از اوضاع و احوال آنان خبردار بوده است. ثانیاً: شخصیت فاطمه و سکینه (س) بر فرض وقوع چنین ازدواجی این اجازه را به آنان نمی دهد که با افرادی که از دشمنان اهل‌بیت عصمت و طهارت محسوب می شوند ازدواج کنند بنابراین (عبدالله ابن عمرو بن عثمان بن عفان) و (مصعب ابن زبیر) با توجه به مطالبی که دربارة شخصیت آنها گفته شد لیاقت ازدواج با آن بزرگواران را داشته اند.
شاید گاهی تصور شود ازدواج دختران امام حسین علیه السّلام با افراد یاد شده از روی اجبار و ترس بوده است ولی این امر دربارة شخصیتهایی که در حماسة خونین عاشورا حضور داشته اند و پیام رسان نهضت حسینی بوده اند دور از ذهن است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. زنان بزرگ اسلام، علی محمد دخیل، ترجمه فیروز حریرچی.
2. الارشاد، شیخ مفید، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی.
3. فاطمه دختر امام حسین(ع)، صادقی اردستانی.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . قائمی، علی، پیشوای ساجدان امام علی بن الحسین علیه السّلام ، قم، 1376، ص 172 و 402.
[2] . دخیل، علی محمد، زنان بزرگ اسلام، فاطمه دختر امام حسین علیه السّلام ترجمة صادق آئینه وند، ص28 و ارشاد مفید، ص6.
[3] . سید کباری، سید علیرضا، مسند فاطمه بنت الحسین علیه السّلام ، قم، انتشارات زائر، 1376.
[4] . قمی، عباس، نفثة الصدور، ص 49.
[5] . فرهنگ معین، ج 6، ص 1297.
[6] . لغت نامة دهخدا، ج 9، ص 13699.
[7] . لغت نامة دهخدا، ج 13، ص 21015.
[8] . لغت نامة دهخدا، ج 10، ص 15721.
[9] . دخیل، علی محمد، زنان بزرگ اسلام، سکینه دختر امام حسین علیه السّلام ، ترجمة دکتر فیروز حریرچی، تهران، امیر کبیر، 1361، ص 18 و قمی، عباس، سفینة البحار، ج 1، ص 638، ریاض الجنان، ص 51، عبدالرزاق، مقتل الحسین علیه السّلام ص 330.
[10] . صادقی اردستانی، احمد، فاطمه دختر امام حسین علیه السّلام ، تهران، مطهر، 1379، ص 182، 178 و ترجمة مقاتل الطالبین، ص 196 و 194، قمی، عباس، سفینة البحار، ج1، ص256.
[11] . صادقی اردستانی، فاطمه دختر امام حسین علیه السّلام ، ص 182.
