سیره علما و مراجع تقلید در عزاداری سالار شهیدان چگونه است؟

عزاداری برای معصومین خصوصاً عزاداری سالار شهیدان و اصحاب آن حضرت از دیدگاه شرع مقدس اسلام و پیامبر اکرم و تمام ائمه و علمای اسلام و مراجع تقلید که به نیابت از امام معصوم امور شرع به دست آنها سپرده شده و مردم بوسیلهء آنها هدایت می‌گردند، امری بسیار موجه و قابل قبول، و دارای پاداش اخروی و برکات مادی و معنوی است. خصوصاً عزاداری سالار شهیدان یکی از علل بقای دین اسلام و پایداری مکتب تشیع می‌باشد.[1]
علمای اسلام بر اساس سنت حسنة دیرین علمای سلف که برگرفته از سیرة معصومان است در روزهای شهادت معصومان خصوصاً در دهه‌های محرم و صفر اقدام به برگزاری مراسم عزاداری در بیوت خود می‌نمایند و در این عزاداری‌ها چندین سخنران را دعوت نموده و به ذکر فضائل و مناقب اهل بیت علیهم السلام می‌نمایند. در این مراسم علاوه بر مرثیه خوانی مداحانی نیز دعوت می‌شوند که به برگزاری مراسم سینه زنی و نوحه خوانی اقدام می‌نمایند که نمونه آن را در سیمای جمهوری اسلامی که در حضور رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله) برگزار می‌شود مشاهده نموده‌ایم که بسیار محترمانه و با احترام و قابل استفاده است. هم منبری واعظ دعوت می‌کنند و هم نوحه خوان و مداح که از هر جهت کامل است. و بزرگان نیز در آن حضور دارند. سنت تمام علمای اسلام و مراجع تقلید بزرگوار شیعه فعلی و گذشته به همین روال برگزار شده و می‌شود. میانه روی و دوری از افراط و تفریط در عزاداری اصول ثابت همه علمای اسلام است.[2]
سینه زنی یکی از روشهای عزاداری می‌باشد که در کنار سایر روشها برای حفظ ارزشهای دینی بسیار خوب و مناسب است. و در تمام عرفها و جوامع رواج داشته و دارد و اختصاص به عزاداری معصومان ندارد، بلکه در میان هر قومی و در فقدان بزرگان احتمال دارد که مردم با سینه زنی به عزاداری بپردازند.
اما در عزاداری معصومان خصوصاً امام حسین علیه السلام بسیار برجسته و رایج می‌باشد که در میان شیعه رونق وسیعی دارد و در تمام کشورهای اسلامی و غیر اسلامی که شیعیان حضور دارند در ماه محرم در عزاداری امام حسین علیه السلام به سینه زنی و زنجیر زنی می‌پردازند و تصاویر و فیلمهای ویدیوئی آن در مراکز فرهنگی وجود دارد، بنابراین سینه زنی یکی از روشهای رایج عزاداری عرفی می‌باشد و در کنار آن مداحی نیز انجام می‌گیرد که در صورت سالم بودن از افراط و تفریط کاملاً مقبول است، مداحان و شعرای اهل بیت در طول تاریخ به خاطر مرثیه خوانی و مداحی اهل بیت مورد تشویق قرار گرفته‌اند. در سیرة امامان معصوم برگزاری مراسم روضه خوانی همراه با تبلیغ احکام اسلام[3] و امر به معروف و نهی از منکر و تبیین سیره اهل بیت یکی از بهترین نوع عزاداریها می‌باشد که با آرامش و متانت و وقار برگزار می‌شود و احتمال دارد که در هنگام برگزاری این مجلس سینه زنی هم وجود داشته باشد که مورد توجه فقهای عظام می‌باشد.
چنان که احتمال دارد که مراجع تقلید نیز در این مراسم شرکت کنند و به سرور شهیدان اظهار عشق نمایند، برای نمونه در بین علمای شیعه و بزرگان معروف است که در شهر سامرا جناب آیت الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری مؤسس حوزه دسته سینه زنی تشکیل می‌داد و خودش نوحه می‌گفت و طلبه‌ها و مؤمنین سینه می‌زدند. و این عمل آن بزرگوار به خاطر فقدان دسته جات عزاداری در این شهر بوده است. چون اکثر ساکنین این شهر اهل سنت بوده‌اند. لذا شیخ مرحوم برای تجلیل از مقام سرور شهیدان خودش به این سنت حسنه اقدام می‌نمود و شخصا دسته و هیئت سینه زنی تشکیل می‌داد[4] و در زمانهای بعدی و در حال حاضر ما خودمان شاهد حضور علما و بزرگان و مراجع در مراسم سینه زنی و دسته‌های عزاداری هستیم که جامة سیاه پوشیده و در این عزاداریها شرکت می‌نمایند. مراجع بزرگواری چون آیت الله بروجردی، امام خمینی، آیت الله اراکی و آیت الله گلپایگانی و آیت الله مرعشی نجفی، در دسته‌های سینه زنی شرکت می‌نمودند. آیت الله بروجردی بر پیشانی خود گل می‌مالید و سینه می‌زد و شیخ عبدالکریم از فیضیه دسته عزاداری حرکت می‌داد.[5] در شهر (زنجان) بزرگترین دسته‌های عزاداری در ایام محرم تشکیل می‌شود. دسته‌های حسینیه و زینبیه و سایر دسته‌های عزاداری، اما باید توجه داشته باشید که افراط و تفریط به طور کلی در دین اسلام مردود است، چنان که امیر المؤمنین علیه السلام فرموده است: (جاهل را نمی‌بینی مگر در دو حال یا افراط یا تفریط)[6].
بنابراین افراط و تفریط در هر عملی مردود است یکی از این موارد نیز سینه زنی و عزاداری است،‌ که نباید آن را با خرافات در آمیخت و هر چیزی که با خرافات عجین شود اصل و اساس آن مورد تحریف قرار خواهد گرفت، لذا برای حفظ اصل عزاداری و سینه زنی باید افراطهای به وجود آمده توسط جاهلان را از آن زدود. چون در سیره هیچ یک از معصومان برهنه شدن از لباس در عزاداری دیده نشده نه تنها ائمه برهنه نمی‌شدند و هیچ کس پیامبر اکرم و معصومین علیهم السّلام را در این حال ندیده است، بلکه شرعاً ما مسلمانان علاوه بر تبعیت از سیره عملی پیامبر و معصومین که برهنه نشده‌اند، چون امام حسین علیه السّلام از هر لحاظ برای آنها عزیزتر و گرانقدرتر بوده است و اگر بنا بود با شدت بیشتر عزاداری کنند یا مثلاً قمه بزنند و یا برهنه شوند و سینه بزنند آنها مقدم از ما بودند، چون شناخت ما از امام به پایه شناخت امامت نمی‌رسد لذا تبعیت ما از آنها واجب است. در این گونه اعمال خصوصاً درباره برهنه شدن روایتی از پیامبر آمده است که آن را منع فرموده‌اند: نَهی رسول الله صلّی الله علیه و آله عن التعری باللیل و النهار؛ پیامبر صلّی الله علیه و آله از برهنه شدن در روز و شب نهی کرده است و این عمل را جایز ندانسته است.[7] و در سیره علما نیز ما چنین چیزی سراغ نداریم، سینه زدن فی نفسه هدف نیست، در عزاداری و در هر عملی برای انسان یک هدف وجود دارد و یک وسیله سینه زدن وسیله است. باید انسان از این وسیله برای ترقی به سوی هدف حرکت کند، لذا افراط در این مسیر، کار پسندیده‌ای نیست و لخت شدن و کارهای مانند آن از نظر عرف و عقل و شرع کار چندان موجهی نبوده و مردود است، بلکه عمل سَبُک حساب می‌شود که شاید در تبلیغ دشمنان و برداشت و ارائة چهره منفی از مکتب شیعه مورد سوء استفاده واقع شود. ما باید در عزاداریها خود هدف‌های سرور شهیدان را در نظر بگیریم و از این موقعیت به وجود آمده آنها را برای مردم تبیین کنیم، لخت شدن، سینه سرخ کردن و قمه زدن و سایر رفتارهای ناهنجار هرگز ما را در رسیدن به هدف یاری نمی‌دهد. بلکه هدف ما را تحت الشعاع قرار می‌دهد و مسیر هدف اصلی را تیره و تاریک می‌نماید و از موانع آن محسوب می‌شود، و از جهت اضرار به نفس حرمت شرعی نیز دارد، چون هیچ انسانی شرعاً مجاز نیست تحتِ هر شرایطی حاضر باشد به جان و مال خود ضرر برساند و از لحاظ فقهی احتمال دارد به ارتکاب فعل حرام مُنجر شود.
در نتیجه: سینه زنی یکی از انواع عزاداریهای مشروع می‌باشد که علمای شیعه به آن توجه داشته‌‌اند و از رفتارهای ناهنجار مانند لباس در آوردن و خونریزی نمودن پرهیز نموده و ضرر رساندن به بدن را حرام دانسته‌اند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. عزاداری از دیدگاه مرجعیت، ربانی خلخالی.
2. فلسفه عزاداری، شرف الدین عاملی.
3. حماسه حسینی، شهید مطهری.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ر.ک: مطهری، مرتضی، حماسه حسینی.
[2] . ر.ک: ربانی خلخانی، عزاداری از دیدگاه مرجعیت.
[3] . شیخ مفید، الارشاد، قم،‌ آل البیت، چ 2، 1416، ج 2، ص 263؛ تشویق امام رضا علیه السلام دعبل خزاعی را که حضرت به او جایزه‌ای داد نمونه بارز و مستند هست، ‌نمونه‌های دیگری نیز وجود دارد می‌توانید رجوع کنید به سیره امام سجاد و امام حسین علیهما السلام .
[4] . ربانی خلخالی، علی، عزاداری از دیدگاه مرجعیت، 1411، ص 122 170؛ و عباس زاده، سعید، نگهبان بیدار، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1373، ص 102، به نقل از عنصر امر به معروف و نهی ازمنکر، شهید مطهری، ص 98.
[5] . ربانی خلخالی، علی، پیشین، ص 122 170؛ و عاملی، سید شرف‌الدین، فلسفه عزاداری و شهادت.
[6] . نهج البلاغه، کلمات قصار (لا تری الجاهل الا مفرطاً أو مفرّطاً) 70.
[7] . بحار، ج 6، ص 218؛ و امالی صدوق، ص 255.