آیا محمد بن حنفیه عموی امام سجاد علیه السّلام با آن حضرت بر سر جانشینی امام حسین علیه السّلام اختلاف و نزاعی داشتند؟

در این که آیا محمد بن حنفیه بر سر جانشینی امام حسین علیه السّلام اختلاف و نزاعی با امام سجاد علیه السّلام داشته یا خیر در منابع فقط به یک گفتگوی عادی و دور از تنش و نزاع بین آن دو بزرگوار اشاره شده است و بزرگان بیشتر این گفتگو را به جهت آن دانسته اند که ازالة شک و اوهام از اذهان عامه مردم گردد. و محمد بن حنفیه قدس سرّه می خواست بر آنهایی که او را امام می دانستند، حقیقت و مقام و منزلت امام سجاد علیه السّلام به ظهور رسد. نه آنکه در امر امامت منازعت نموده و از پدر و برادر خود نشنیده باشد یا شنیده ولی اغماض عین کرده باشد چرا که مرتبة او از این عالیتر است که این توهّم دربارة او رود.[1]
حضرت رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم به حضرت علی علیه السّلام خبر داد که بعد از من تو را پسری خواهد شد از دختری از قبیله بنی حنفیه و من اسم و کُنیة خود را به او بخشیدم و بغیر او اسم و کنیة من به دیگری حلال نیست که میان اسم و کنیة من جمع کند(یعنی این که کسی نام خود را محمد و کنیة خود را ابوالقاسم بگذارد) مگر قائم آل من علیه السّلام که خلیفه دوازدهمین من است و عالم را پر از عدل و داد خواهد کرد بعد از آنکه از جور و ظلم پر شده باشد.
و لذا حضرت علی علیه السّلام او را محمد نام نهاده و کنیه اش را ابوالقاسم قرار داد.[2]
محمد حنفیه را در علم و ورع و زهد و تقوی نظیر و بدیل نبود[3]پس چگونه می تواند از امام زمان خود غافل باشد و چیزی را طلب کند که حقّ او نمی باشد.
و اما خلاصه گفتگوی محمد بن حنفیه با امام سجاد علیه السّلام در رابطه با امر امامت بدین قرار است:
شیخ کلینی و دیگران از حضرت امام محمد باقر علیه السّلام روایت کرده اند که چون امام حسین علیه السّلام بدرجه رفیع شهادت فایز گردید محمد بن حنفیه خدمت امام سجاد علیه السّلام عرض کرد و گفت ای برادر زادة من، می دانی که رسول خدا صلّی الله علیه و آله بعد از خود وصیّت و امامت را به علی علیه السّلام گذاشت و از آن پس به امام حسن علیه السّلام و از پس وی امام حسین علیه السّلام هم اکنون که پدرت شهید گردید و برای بعد از خود جانشینی تعیین نکرد اینک من عموی تو و برادر پدر تو و فرزند علی علیه السّلام می باشم و به سن از تو بزرگترم و با این سن که مراست و آن خرد سالی که تو داری من به امر امامت از تو سزاوارترم.
حضرت امام سجاد علیه السّلام فرمود: ای عمو از خدا بپرهیز و در پی آنچه سزاوار آن نیستی مباش. ای عمو پدرم صلوات الله علیه قبل از آن که به عراق توجّه کند به من وصیّت نمود و یک ساعت پیش از شهادتش در امر امامت و وصیّت عهد و پیمان با من سخن گفت و اینک اسلحة رسول خدا صلّی الله علیه و آله است که نزد من است، پس گرد این امر مگرد.
امام محمد باقر علیه السّلام فرمود که این مکالمه و سخن در میان ایشان گذشت وقتی که در مکه بودند پس به جانب حجرالاسود روان شدند حضرت امام سجاد علیه السّلام روی به محمد حنفیه کرد و فرمود: تو در پیشگاه خدای تعالی به حالت زاری از او بخواه تا حجرالاسود را برای تو به سخن درآورد آنگاه از او پرسش کن.
پس محمد حنفیه چنین کرد حجرالاسود او را جواب نداد. امام فرمود: اگر تو وصّی و امام بودی حجرالاسود تو را جواب می داد. محمد بن حنفیه عرض کرد ای برادرزاده اکنون تو حجرالاسود را بخوان و پرسش کن. و چون حضرت از حجرالاسود سؤال کرد که وصی بعد از امام حسین علیه السّلام کیست، حجرالاسود چنان تکان خورد که نزدیک بود از جای خود کنده شود. آنگاه خداوند متعال به زبان عربی آن را به نطق در آورد و به امام سجاد علیه السّلام گفت: وصیّت و امامت بعد از حسین بن علی پسر فاطمه بنت رسول الله علیهم السّلام مخصوص تو است.
پس موافق بعضی از روایات محمد پای آنحضرت را بوسید و گفت آری امامت مخصوص تو است.[4]
و چنانکه گفته شد این جریان برای رفع شبهه و شک از دل مردم بود که مبادا پس از امام حسین علیه السّلام امامت را به محمد بن حنفیه نسبت دهند ولی با این حال افرادی پیدا شدند که قائل به امامت محمد بن حنفیه شده و امامت را پس از امام حسین علیه السّلام از آن او دانستند و به پیروان چنین عقیده ای در تاریخ (کیسانیه) گویند.
محمد بن حنفیه در سال 21 هجری متولد شد و در سال 81 هجری بنابر قول مشهور در مدینه وفات یافت و در قبرستان بقیع مدفون شد البته برخی وفات وی را در طائف دانسته و گویند همان جا دفن شده است.[5]
برای مطالعة بیشتر به کتاب ریحانة الادب مدرّس و منتهی الامال شیخ عباس قمی رجوع شود.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم 1363 ه .ش، تهران، ج 4، ص 84 86 همراه با پاورقی.
[2] . قمی، شیخ عباس، منتهی الامال، مؤسسه انتشارات هجرت، چاپ چهارم، 1411 ه .ق، ج 2، ص 66.
[3] . حسینی، جمال الدین احمد بن علی، عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، دار مکتبه الحیاة، بیروت، ص 389، همراه با پاورقی.
[4] . کلینی، محمد بن بعقوب، اصول کافی، منشورات المکتبة الاسلامیه، طهران، 1384 ه .ق، ج 6، ص 268.
[5] . مدرس، میرزا محمد علی، ریحانة الادب، ناشرکتابفروشی خیام، چاپ سوم 1369 ه .ش، ج 7، ص 484.