نقش امام کاظم علیه السلام در تمدن اسلامی (روایات کلامی، فلسفی و فقهی)... .

دوران امامت امام کاظم علیه السلام از سال 148 ه. ق تا سال 183 ه.. ق بود[1] که آن بزرگوار در این دوران با خلفای زیر، معاصر بودند:
1 منصور دوانیقی (136ق تا 158ق)
2 محمد عباسی (158ق تا 169ق)
3 هادی عباسی (169ق تا 170ق)
4 هارون الرشید (170ق تا 193ق)[2]
علم و دانش
امامان علیهم السلام حاملان مشعل نهضت علمی در جهان اسلام بودند و آن بزرگواران در اجتماعات اسلامی، نخستین آثار حیات فکری را بنا نهادند و هم آنها بودند که مسلمانان را به مسائل مهمی فرا خواندند، تا زندگی خود را بر پایه اندیشه علمی استوار سازند. فراوان است سخنان گهربار ائمه معصومین علیهم السلام در ترغیب مسلمین به فراگیری علم و دانش.[3]
دانشگاه امام صادق علیه السلام
دانشگاه امام صادق علیه السلام کار و تلاش زیادی را برای پختگی فکر انسان و پیشبرد نهضت فکری و مقدم داشتن مسلمان ها در میدان های تمدن و دانش، صرف کرد و نسلی شایسته و پیشگام به سمت کارهای نیک و برجسته تربیت نمود و بدین وسیله، رسالت خویش را نسبت به نسل های آینده به خوبی ایفا کرد. به برکت آن مدرسه، درک و فهم اسلامی متعالی شد و پرتو معارف، تعلیمات و آداب اسلامی در شرق و غرب عالم، تابیدن گرفت.
پاسدار دانشگاه جعفری
هنگامی که جهان اسلام با از دست دادن امام صادق علیه السلام سوگوار شد، امام کاظم علیه السلام پس از پدر ارجمندش اداره امور آن دانشگاه بزرگ را که دانش آنجا اوج گرفته و سرزمین های دور را روشن ساخته بود بر عهده گرفت.
از همان نخستین روز پس از وفات پدرش، رهبر و زمامدار آن هیأت بزرگ علمی و نهضت فکری عصر خود شد. دانشمندان از هر سو به آن حضرت روی آورده و اندیشمندان در اطرافش حلقه زدند و از ایشان جدا نمی شدند و نمی خواستند جدا شوند.[4] این اجتماع و توجه آنها به امام کاظم علیه السلام تا آنجا بود که هرگاه سخنی می گفت و یا درباره مساله ای فتوایی می داد اقدام به ثبت و ضبط آن می کردند.[5]
دانشمندان، انواع علوم مختلف را از قبیل حکمت، تفسیر قرآن مجید، کلام و فقه اسلامی با تمام ابوابش و... از آن بزرگوار نقل کرده اند، همان طوری که آداب اجتماعی، نصایح ارزنده و روایاتی در ترغیب بر مهارت و تخصص در علوم مختلف از آن حضرت ذکر کرده اند.
این سلسله از دانشمندان و راویانی که تعدادشان به چهار هزار تن می رسید، همگی از حیث وثاقت و عدالت، یکسان نبودند و در میان آنان تعداد زیادی از منافقان و دروغگویان بودند که هیچ باکی از دروغ گفتن و جعل کردن نداشتند و طوری بودند که حدیث و اخبار از زبان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و اولاد بزرگوارش جعل می کردند تا در مقابل، از حکومت وقت پاداش بگیرند. حکومتی که با اسلام در ستیز بود و باعث فساد عقاید مسلمان ها می گشت.
گروه دیگری از افراد مجهول الحال وجود داشتند که نه مورد اطمینان بودند و نه کسی از آنان بد می گفت و دسته دیگر، افراد ضعیف الفکر بودند. همان طوری که در میان آن انبوه دانشمندان، شمار زیادی از افراد مورد اطمینان و عادل بودند که از جعل حدیث، برحذر بوده و معروف به راستگویی و امانتداری بودند و فضیلت ضبط احکام اسلامی و نشر فقه اهل بیت علیهم السلام به آنها مربوط می شد. نظر به وجود این گروه های مختلف در بین راویان آثار پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و اهل بیت علیهم السلام است که حدیث و خبر به اعتبار ایشان تقسیم به صحیح. حسن، ضعیف و موثق شده است.
به هر حال بسیاری از اصحاب و شاگردان امام کاظم علیه السلام نقش مهمی را در تمدن اسلامی و تألیف و تصنیف و نشر فرهنگ اهل بیت علیهم السلام بر عهده داشته اند، تا آنجا که کتاب خانه های عربی و اسلامی زمان خودشان را از نتایج ارزشمند زحمات خود انباشته کردند. کاری که خود دلیل بر توان زیاد آن بزرگ مردان، در بالا بردن سطح دانش و استوار کردن پایه های اخلاق و تهذیب افکار می باشد.[6]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . محمدی اشتهاردی، محمد، سوگنامه آل محمد صلی الله علیه و آله وسلم ، قم، نشر ناصر، چاپ اول، 1369، ص89.
[2] . پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، قم، مؤسسه تحقیقاتی و تعلیماتی امام صادق علیه السلام ، چاپ دوم، 1374ش، ص413.
[3] . شریف قرشی، باقر، تحلیلی از زندگانی امام کاظم علیه السلام ، ترجمه محمد رضا عطایی، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا علیه السلام ، چاپ اول، 1368ش، ج1، ص267.
[4] . همان، ج2، ص247.
[5] . شیخ عباس قمی، انوار البهیّه، ترجمه محمد محمدی اشتهاردی، قم، نشر ناصر، چاپ دوم، 1376ش، ص289.
[6] . تحلیلی از زندگانی امام کاظم علیه السلام ، همان، ج2، ص247 248.