امامت امام کاظم
امام کاظم (علیه‌السلام) هفتمین امام شیعیان است.
دوره امامت امام کاظم(علیه السلام)چگونه بوده است؟
دوره امامت امام کاظم(علیه السلام)چگونه بوده است؟ دوره امامت امام کاظم (علیه السلام) چگونه بوده است؟ با آنکه در خاندان امام صادق (ع)، اسماعیل و عبد الله پسران بزرگ، چشم و چراغ خانواده شمرده می شدند، و با اینکه تعدادی از یاران پیشوای ششم میراث امامت را پیش خود نصیب خاص اسماعیل فرزند بزرگ امام می دانستند، با این همه موسی در خاندان رسالت مقام ویژه ای به دست آورده بود که بسیار درخشان و خیره کننده بود، تا روزی که اسماعیل پسر بزرگ پیشوای ششم در قید حیات بود یاران او بی آنکه در این باره سخنی شنیده باشند او را کاندیدای پیشوائی و امامت آینده خود می دانستند ولی اسماعیل در جوانی از دنیا رفت و منتظرین خود را مأیوس و نومید ساخت و پیشوای ششم برای اثبات این اصل خبر مرگ او را علنی ساخت و حتی جنازه او را به بزرگان و معتمدین قوم نشان داد تا ریشه این عقیده موهوم را از اساس بخشکاند و این پندار را باطل سازد. پس از مرگ اسماعیل بود که پیشوای ششم به یاران خود مجال داد که درباره امام آینده خود سخن به میان آورند و هر بار که با تعبیرهای مختلف سئوالی در این باره به عمل می آمد پیشوای عالیقدر ما گاهی با تصریح و گاهی با تلویح و کنایه و ایماء و گاهی با تعیین و تشخیص کامل، آنان را به سوی امام بعدی پسر سوم خود، (موسی) راهنمائی می فرمودند که ما به صورت اختصار، تعدادی از این نوع تصریحات را از منابع معتبر و مورد وثوق باز می آوریم تا نمونه هایی از آن علائم، و نشانه ها و تصریحات پیشوای ششم بازگو گردد: تصریحات امام آن بزرگوار امامت و پیشوائی امت، یک منصب الهی تفویضی است که دارنده آن ریاست عمومی دینی دنیوی مردم را به عهده دارد و آن منصب با تعیین و تصریح هر کدام از پیشوایان معصوم (ع) به افراد بعدی منتقل می گردد و انتخاب و اختیار افراد در آن دخالتی ندارد و این امر در مورد کلیه پیشوایان عالیقدر صورت تحقق پذیرفته است و تعیین امام قبلی کافی است (1) و اینک در مورد امام هفتم (ع) به چند نمونه اشاره می گردد. 1 مفضل بن عمر جعفی که یکی از بزرگان و دانشمندان شیعه در عصر امام صادق (ع) می باشد و پیشوای ششم ما توحید معروف خود را به او املاء فرموده است می گوید: از پیشگاه امام صادق (ع) درخواست نمودم که امام و حجت الهی را پس از خودش تعیین فرماید. امام در پاسخ فرمودند: امام و حجت خدا پس از من فرزندم موسی است که وارث من و امیر شیعیان است من، تو و یاران ترا به او توصیه می کنم. (2) 2 یزید فرزند سلیط که یکی از مردان تقوی و دانش بوده و در نقل حدیث بسیار امین و مورد وثوق رجال درایت قرار گرفته است می گوید: در سفر حج با جمعی از یاران و دوستان خود به محضر امام صادق (ع) شرفیاب گردیدیم در ضمن پرسش خود عرض نمودم فدایت گردم شما رهبران پاک و معصوم ما هستید ولی مرگ مسئله ای نیست که کسی را از آن استثنائی باشد در چنین صورتی جانشین شما کی خواهد بود؟ امام صادق (ع) در پاسخ فرمودند: فرزندم موسی وارث و جانشین من هستند. علم، حکمت و فهم و سخاوت و آشنائی با درخواست ها و حوائج دینی مردم، حسن خلق و معاشرت نیک در او جمع است. او یکی از درهای رحمت الهی است و بالاتر از همه حقیقتی در او نهفته است که والاتر از همه ی این ها است، فرزند سلیط می گوید: پدر و مادرم فدایت گردد آن حقیقت چیست؟ امام فرمودند: پناه این امت و امید گاه مسلمانان از او متولد می گردد. او پاسدار و نگهدارنده نور و روشنائی بخش این امت است نوری که گفتار او حکم، و سکوت او علم و دانش است و اوست که روشنگر مسائل اخلاقی بین مردم می باشد. (3) 3 عبد الرحمن پسر حجاج چنین تعریف می کند: به منزل امام و پیشوای خود حضرت صادق (ع) رفته بودم او را در اطاق مخصوصش که نماز خانه بود مشغول عبادت و اطاعت الهی دیدم و نخواستم آن حال خلوص و حضور را بر هم زنم، او رو به قبله بر روی سجاده نشسته بود و پسرش موسی کمی عقب تر از او رو به قبله ایستاده بود امام (ع) دعا می کرد پسرش موسی آمین می گفت. این منظره روحانی و ملکوتی حال دیگری در من ایجاد کرد منتظر ماندم تا آنکه امام (ع) دعای خود را به پایان برد تا من سئوال خود را آغاز نمایم پس از فراغت امام (ع) عرض کردم: خدا مرا به پای تو افکند شما بهتر از همه می دانید که من از همگان بریده و به خاندان شما پیوسته ام و تو میدانی که من خدمتگذار این خاندانم، دلم می خواهد دانسته باشم چه کسی بعد از شما شایستگی مقام والای امامت را دارد و کدام یک از فرزندانتان جانشین شما هستند؟ امام در پاسخ من چنین فرمود: موسی پسرم این لباس را او پوشید و بر اندامش موزون و مناسب در آمد من خرسند شدم گفتم: شکر خدا را که دیگر در این جهان به هیچ مسئله ای نیازمند نیستم (4). 4 فیض فرزند مختار به حضور امام صادق (ع) شرفیاب گردید و سخنانی میان آنان درباره ابو الحسن امام موسی رد و بدل شد در این هنگام موسی (ع) وارد شدم امام رو به فیض نمود و فرمود همین است آقای شما که درباره اش سئوال می نمودی. فیض می گوید: بلند شدم و دست و صورت امام را بوسه زدم و خواستار بقاء و حیات او گردیدم به امام صادق (ع) عرض کردم آیا می توانم به کس دیگری هم اطلاع دهم؟ - بلی می توانی به خانواده و فرزندان و دوستان مورد اعتماد خود یاد آور شوی. من در میان دوستان خود به یونس به ظبیان جریان را نقل کردم او در یکی از ملاقات های خود حقیقت امر را از خود امام صادق (ع) سئوال نمود امام فرمود حقیقت امر همان است که فیض به شما گفته است یونس شاد و مسرور از محضر امام برگشت (5). از این حدیث شریف موقعیت بحرانی عصر امام (ع) روشن می گردد که تسلط حکام ناجور تا چه پایه بوده است که امام مکنونات قلبی خود را نمی تواند با کمال صراحت بر زبان آورد و مردم را در جریان واقعی امور قرار دهد ناچار به کتمان و راز داری توصیه می فرمایند. 5 علی بن جعفر برادر امام می گوید: از پدرم جعفر بن محمد شنیدم که با جمعی گفتگو می کرد و به یاران و خواص شیعه می فرمود: در مورد فرزندم موسی به نیکی و خوشی رفتار نمائید او بهترین فرزندان من است که بر جای من تکیه می زند او قائم مقام من و حجت خدای متعال بر عموم آحاد مردم است. زرارة بن اعین (6) که یکی از بزرگان و علماء شیعه در فقه و حدیث و کلام می باشد می گوید: به محضر امام صادق (ع) شرفیاب گردیدم که فرزند بزرگوارش موسی هم حضور داشتند. در وسط منزل نعشی قرار گرفته بود که روی آن با پارچه پوشانده گردیده بود. امام به من دستور دادند که هر چه زودتر جمعی از یاران مانند داود رقی و ابو بصیر و حمران را حاضر کنم من برای دعوت آنان از منزل خارج شدم و در بین راه با مفضل بن عمر رو برو شدم که به سوی منزل امام با جمعی حرکت می کرد. من با سرعت به سراغ افراد مورد درخواست امام (ع) رفتم و آنان را احضار نمودم تا چشم امام صادق (ع) به داود رقی افتاد فرمود پارچه را از روی اسماعیل بردار. او امتثال امر نمود و آن را کنار زد ناگاه جسد بی روح و بی حرکت اسماعیل پدیدار گردید. امام به او فرمود: - آیا او زنده است یا مرده؟ آقا جان او مرده است. امام همگان را به قضاوت و داوری طلبید و همه را به مرگ او شاهد گرفت و از حضار بر مرگ او اقرار و اعتراف اخذ نمود. هدف آن حضرت از این همه اعتراف و اقرار آن بود که خیال و توهمات برخی از شیعیان را که به امامت و پیشوائی اسماعیل دل بسته بودند باطل سازد و آنان را به حق و حقیقت ارشاد و توجیه نماید و آنان را روشن سازد که امام و جانشین بعد از خودش فرزندش موسی است. هنگامی که اسماعیل را غسل دادن و کفن کردند، امام به مفضل بن عمر دستور دادن که دوباره صورت او را باز کنند و نشان مردم دهند که تا همگان بر مرگ او یقین و اطمینان پیدا نمایند و به عنوان تاکید مراتب، اطمینان مردم رو به جمع نمود و فرمود: آیا او زنده است یا مرده؟ همگی لب بر اعتراف و اقرار گشودند که اسماعیل به رحمت ایزدی پیوسته است. امام صادق (ع) دست به دعا برداشت و چنین عرض نمود: (بار الها گواه باش که به زودی عده ای از مغرضین و کسانی که می خواهند نور الهی را خاموش سازند (اشاره به فرزندش موسی نمود) در این باره مردم را به شک و تردید وا خواهند داشت در صورتی که اراده الهی بر کامل ساختن نور خود قرار گرفته است) سپس دستور داد او را در قبر قرار دهند و خاک روی او بریزند. برای آخرین بار خطاب به جمع فرمودند: آن که مرده، کفن شده، حنوط شده و در این لحد مدفون گردیده است کیست؟ همه ی حضار با صدای بلند گفتند او اسماعیل است. امام صادق (ع) گفت: بار الها! گواه باش! سپس دست فرزندش موسی را گرفت و فرمود: او حق است و حق با اوست و سرچشمه حق است تا روزی که خداوند خودش وارث زمین و آنچه بر روی زمین است، باشد. امام صادق (ع) با این همه تصریحات و تاکیدات می خواست دو مطلب را ثابت کند: یکی آنکه مسئله امامت و پیشوائی مردم با تعیین الهی است و انتخاب و اختیار مردم در آن کوچک ترین دخالتی نداشته و ندارد و تعیین الهی در مورد امامان قطعی و منجز است. دوم آنکه بدینوسیله می خواست: گمان و توهمات پاره ای از شیعیان را برطرف سازد که به امامت و پیشوائی اسماعیل دل بسته بودند. بدینوسیله امام علنا روشن ساخت که اسماعیل در دوران حیات خود امام صادق (ع) به رحمت ایزدی رفت و در یک زمان واحد دو امام روا نیست و امام بحق و پیشوای راستین پس از او، با تعیین الهی فرزندش امام موسی است و اختیار انتخاب در دست او نیست. (7) نصوص دیگر تصریحا متعددی نسبت به امامت و پیشوائی امام هفتم (ع) از طرف پیشوایان معصوم قبلی به یادگار مانده است که محض اختصار به تعدادی از آنها اکتفاء گردید. افراد موثق و مورد اطمینان و طرف علاقه ی خاص امام صادق (ع) در این باره احادیثی نقل نموده اند که همگان از فقهای ارزنده و خواص و یاران و هم رازان امام (ع) بوده اند که از بین آنان می توان از مفضل بن عمر، معاذبن کثیر، عبد الرحمن فرزند حجاج، فیض فرزند مختار، منصور فرزند حازم، یعقوب سراج، سلیمان فرزند خالد، صفوان جمال (هشام فرزند سالم) را نام برد و از افراد فامیل امام (ع) می توان از برادران امام موسی، اسحاق و علی بن جعفر را به عنوان نمونه ذکر نمود که هر دو از موثقین و صاحبان فضل و کمال بودند و هر دو تصریح به امامت و پیشوائی آن بزرگوار نموده اند و اهل بیت به محتویات خانه بهتر از دیگران آگاهی و آشنائی دارند. (8) پی نوشت ها: 1 اصل ولایت و تنصیص 2 بحار الانوار ج 11 ص 234 3 همان مدرک 4 المجالس السنیه مرحوم سید محسن عاملی ص 275 5 اصول کافی جلد 1 ص 309 6 زراره یکی از اعیان و بزرگان شیعه است که در علم فقه و حدیث و کلام بصیرت و آگاهی کافی دارد امام بوجود او افتخار کرده است و او را مرجع فتوای مردم قرار داده است امام صادق (ع) به فیض بن مختار فرمود: اگر حدیثی خواستی از این مرد نشسته مسئلت نما و با دست خود به زراره اشاره فرمودند و باز در حدیث دیگری فرمودند: اگر زراره و امثال او نبودند آثار پدرم از میان مردم رخت می‌بست.او در سال 150 هجری برحمت ایزدی پیوست.دانشمندان حدیث روایات او را بصورت (صحیح و مقبول) پذیرفته‌اند. 7 بحار الانوار ج 11 ص 237 8 رجال کشی ص 269 المجالس السنیه ج 2 ص 522
دوره امامت امام کاظم(علیه السلام)چگونه بوده است؟ دوره امامت امام کاظم (علیه السلام) چگونه بوده است؟ با آنکه در خاندان امام صادق (ع)، اسماعیل و عبد الله پسران بزرگ، چشم و چراغ خانواده شمرده می شدند، و با اینکه تعدادی از یاران پیشوای ششم میراث امامت را پیش خود نصیب خاص اسماعیل فرزند بزرگ امام می دانستند، با این همه موسی در خاندان رسالت مقام ویژه ای به دست آورده بود که بسیار درخشان و خیره کننده بود، تا روزی که اسماعیل پسر بزرگ پیشوای ششم در قید حیات بود یاران او بی آنکه در این باره سخنی شنیده باشند او را کاندیدای پیشوائی و امامت آینده خود می دانستند ولی اسماعیل در جوانی از دنیا رفت و منتظرین خود را مأیوس و نومید ساخت و پیشوای ششم برای اثبات این اصل خبر مرگ او را علنی ساخت و حتی جنازه او را به بزرگان و معتمدین قوم نشان داد تا ریشه این عقیده موهوم را از اساس بخشکاند و این پندار را باطل سازد. پس از مرگ اسماعیل بود که پیشوای ششم به یاران خود مجال داد که درباره امام آینده خود سخن به میان آورند و هر بار که با تعبیرهای مختلف سئوالی در این باره به عمل می آمد پیشوای عالیقدر ما گاهی با تصریح و گاهی با تلویح و کنایه و ایماء و گاهی با تعیین و تشخیص کامل، آنان را به سوی امام بعدی پسر سوم خود، (موسی) راهنمائی می فرمودند که ما به صورت اختصار، تعدادی از این نوع تصریحات را از منابع معتبر و مورد وثوق باز می آوریم تا نمونه هایی از آن علائم، و نشانه ها و تصریحات پیشوای ششم بازگو گردد: تصریحات امام آن بزرگوار امامت و پیشوائی امت، یک منصب الهی تفویضی است که دارنده آن ریاست عمومی دینی دنیوی مردم را به عهده دارد و آن منصب با تعیین و تصریح هر کدام از پیشوایان معصوم (ع) به افراد بعدی منتقل می گردد و انتخاب و اختیار افراد در آن دخالتی ندارد و این امر در مورد کلیه پیشوایان عالیقدر صورت تحقق پذیرفته است و تعیین امام قبلی کافی است (1) و اینک در مورد امام هفتم (ع) به چند نمونه اشاره می گردد. 1 مفضل بن عمر جعفی که یکی از بزرگان و دانشمندان شیعه در عصر امام صادق (ع) می باشد و پیشوای ششم ما توحید معروف خود را به او املاء فرموده است می گوید: از پیشگاه امام صادق (ع) درخواست نمودم که امام و حجت الهی را پس از خودش تعیین فرماید. امام در پاسخ فرمودند: امام و حجت خدا پس از من فرزندم موسی است که وارث من و امیر شیعیان است من، تو و یاران ترا به او توصیه می کنم. (2) 2 یزید فرزند سلیط که یکی از مردان تقوی و دانش بوده و در نقل حدیث بسیار امین و مورد وثوق رجال درایت قرار گرفته است می گوید: در سفر حج با جمعی از یاران و دوستان خود به محضر امام صادق (ع) شرفیاب گردیدیم در ضمن پرسش خود عرض نمودم فدایت گردم شما رهبران پاک و معصوم ما هستید ولی مرگ مسئله ای نیست که کسی را از آن استثنائی باشد در چنین صورتی جانشین شما کی خواهد بود؟ امام صادق (ع) در پاسخ فرمودند: فرزندم موسی وارث و جانشین من هستند. علم، حکمت و فهم و سخاوت و آشنائی با درخواست ها و حوائج دینی مردم، حسن خلق و معاشرت نیک در او جمع است. او یکی از درهای رحمت الهی است و بالاتر از همه حقیقتی در او نهفته است که والاتر از همه ی این ها است، فرزند سلیط می گوید: پدر و مادرم فدایت گردد آن حقیقت چیست؟ امام فرمودند: پناه این امت و امید گاه مسلمانان از او متولد می گردد. او پاسدار و نگهدارنده نور و روشنائی بخش این امت است نوری که گفتار او حکم، و سکوت او علم و دانش است و اوست که روشنگر مسائل اخلاقی بین مردم می باشد. (3) 3 عبد الرحمن پسر حجاج چنین تعریف می کند: به منزل امام و پیشوای خود حضرت صادق (ع) رفته بودم او را در اطاق مخصوصش که نماز خانه بود مشغول عبادت و اطاعت الهی دیدم و نخواستم آن حال خلوص و حضور را بر هم زنم، او رو به قبله بر روی سجاده نشسته بود و پسرش موسی کمی عقب تر از او رو به قبله ایستاده بود امام (ع) دعا می کرد پسرش موسی آمین می گفت. این منظره روحانی و ملکوتی حال دیگری در من ایجاد کرد منتظر ماندم تا آنکه امام (ع) دعای خود را به پایان برد تا من سئوال خود را آغاز نمایم پس از فراغت امام (ع) عرض کردم: خدا مرا به پای تو افکند شما بهتر از همه می دانید که من از همگان بریده و به خاندان شما پیوسته ام و تو میدانی که من خدمتگذار این خاندانم، دلم می خواهد دانسته باشم چه کسی بعد از شما شایستگی مقام والای امامت را دارد و کدام یک از فرزندانتان جانشین شما هستند؟ امام در پاسخ من چنین فرمود: موسی پسرم این لباس را او پوشید و بر اندامش موزون و مناسب در آمد من خرسند شدم گفتم: شکر خدا را که دیگر در این جهان به هیچ مسئله ای نیازمند نیستم (4). 4 فیض فرزند مختار به حضور امام صادق (ع) شرفیاب گردید و سخنانی میان آنان درباره ابو الحسن امام موسی رد و بدل شد در این هنگام موسی (ع) وارد شدم امام رو به فیض نمود و فرمود همین است آقای شما که درباره اش سئوال می نمودی. فیض می گوید: بلند شدم و دست و صورت امام را بوسه زدم و خواستار بقاء و حیات او گردیدم به امام صادق (ع) عرض کردم آیا می توانم به کس دیگری هم اطلاع دهم؟ - بلی می توانی به خانواده و فرزندان و دوستان مورد اعتماد خود یاد آور شوی. من در میان دوستان خود به یونس به ظبیان جریان را نقل کردم او در یکی از ملاقات های خود حقیقت امر را از خود امام صادق (ع) سئوال نمود امام فرمود حقیقت امر همان است که فیض به شما گفته است یونس شاد و مسرور از محضر امام برگشت (5). از این حدیث شریف موقعیت بحرانی عصر امام (ع) روشن می گردد که تسلط حکام ناجور تا چه پایه بوده است که امام مکنونات قلبی خود را نمی تواند با کمال صراحت بر زبان آورد و مردم را در جریان واقعی امور قرار دهد ناچار به کتمان و راز داری توصیه می فرمایند. 5 علی بن جعفر برادر امام می گوید: از پدرم جعفر بن محمد شنیدم که با جمعی گفتگو می کرد و به یاران و خواص شیعه می فرمود: در مورد فرزندم موسی به نیکی و خوشی رفتار نمائید او بهترین فرزندان من است که بر جای من تکیه می زند او قائم مقام من و حجت خدای متعال بر عموم آحاد مردم است. زرارة بن اعین (6) که یکی از بزرگان و علماء شیعه در فقه و حدیث و کلام می باشد می گوید: به محضر امام صادق (ع) شرفیاب گردیدم که فرزند بزرگوارش موسی هم حضور داشتند. در وسط منزل نعشی قرار گرفته بود که روی آن با پارچه پوشانده گردیده بود. امام به من دستور دادند که هر چه زودتر جمعی از یاران مانند داود رقی و ابو بصیر و حمران را حاضر کنم من برای دعوت آنان از منزل خارج شدم و در بین راه با مفضل بن عمر رو برو شدم که به سوی منزل امام با جمعی حرکت می کرد. من با سرعت به سراغ افراد مورد درخواست امام (ع) رفتم و آنان را احضار نمودم تا چشم امام صادق (ع) به داود رقی افتاد فرمود پارچه را از روی اسماعیل بردار. او امتثال امر نمود و آن را کنار زد ناگاه جسد بی روح و بی حرکت اسماعیل پدیدار گردید. امام به او فرمود: - آیا او زنده است یا مرده؟ آقا جان او مرده است. امام همگان را به قضاوت و داوری طلبید و همه را به مرگ او شاهد گرفت و از حضار بر مرگ او اقرار و اعتراف اخذ نمود. هدف آن حضرت از این همه اعتراف و اقرار آن بود که خیال و توهمات برخی از شیعیان را که به امامت و پیشوائی اسماعیل دل بسته بودند باطل سازد و آنان را به حق و حقیقت ارشاد و توجیه نماید و آنان را روشن سازد که امام و جانشین بعد از خودش فرزندش موسی است. هنگامی که اسماعیل را غسل دادن و کفن کردند، امام به مفضل بن عمر دستور دادن که دوباره صورت او را باز کنند و نشان مردم دهند که تا همگان بر مرگ او یقین و اطمینان پیدا نمایند و به عنوان تاکید مراتب، اطمینان مردم رو به جمع نمود و فرمود: آیا او زنده است یا مرده؟ همگی لب بر اعتراف و اقرار گشودند که اسماعیل به رحمت ایزدی پیوسته است. امام صادق (ع) دست به دعا برداشت و چنین عرض نمود: (بار الها گواه باش که به زودی عده ای از مغرضین و کسانی که می خواهند نور الهی را خاموش سازند (اشاره به فرزندش موسی نمود) در این باره مردم را به شک و تردید وا خواهند داشت در صورتی که اراده الهی بر کامل ساختن نور خود قرار گرفته است) سپس دستور داد او را در قبر قرار دهند و خاک روی او بریزند. برای آخرین بار خطاب به جمع فرمودند: آن که مرده، کفن شده، حنوط شده و در این لحد مدفون گردیده است کیست؟ همه ی حضار با صدای بلند گفتند او اسماعیل است. امام صادق (ع) گفت: بار الها! گواه باش! سپس دست فرزندش موسی را گرفت و فرمود: او حق است و حق با اوست و سرچشمه حق است تا روزی که خداوند خودش وارث زمین و آنچه بر روی زمین است، باشد. امام صادق (ع) با این همه تصریحات و تاکیدات می خواست دو مطلب را ثابت کند: یکی آنکه مسئله امامت و پیشوائی مردم با تعیین الهی است و انتخاب و اختیار مردم در آن کوچک ترین دخالتی نداشته و ندارد و تعیین الهی در مورد امامان قطعی و منجز است. دوم آنکه بدینوسیله می خواست: گمان و توهمات پاره ای از شیعیان را برطرف سازد که به امامت و پیشوائی اسماعیل دل بسته بودند. بدینوسیله امام علنا روشن ساخت که اسماعیل در دوران حیات خود امام صادق (ع) به رحمت ایزدی رفت و در یک زمان واحد دو امام روا نیست و امام بحق و پیشوای راستین پس از او، با تعیین الهی فرزندش امام موسی است و اختیار انتخاب در دست او نیست. (7) نصوص دیگر تصریحا متعددی نسبت به امامت و پیشوائی امام هفتم (ع) از طرف پیشوایان معصوم قبلی به یادگار مانده است که محض اختصار به تعدادی از آنها اکتفاء گردید. افراد موثق و مورد اطمینان و طرف علاقه ی خاص امام صادق (ع) در این باره احادیثی نقل نموده اند که همگان از فقهای ارزنده و خواص و یاران و هم رازان امام (ع) بوده اند که از بین آنان می توان از مفضل بن عمر، معاذبن کثیر، عبد الرحمن فرزند حجاج، فیض فرزند مختار، منصور فرزند حازم، یعقوب سراج، سلیمان فرزند خالد، صفوان جمال (هشام فرزند سالم) را نام برد و از افراد فامیل امام (ع) می توان از برادران امام موسی، اسحاق و علی بن جعفر را به عنوان نمونه ذکر نمود که هر دو از موثقین و صاحبان فضل و کمال بودند و هر دو تصریح به امامت و پیشوائی آن بزرگوار نموده اند و اهل بیت به محتویات خانه بهتر از دیگران آگاهی و آشنائی دارند. (8) پی نوشت ها: 1 اصل ولایت و تنصیص 2 بحار الانوار ج 11 ص 234 3 همان مدرک 4 المجالس السنیه مرحوم سید محسن عاملی ص 275 5 اصول کافی جلد 1 ص 309 6 زراره یکی از اعیان و بزرگان شیعه است که در علم فقه و حدیث و کلام بصیرت و آگاهی کافی دارد امام بوجود او افتخار کرده است و او را مرجع فتوای مردم قرار داده است امام صادق (ع) به فیض بن مختار فرمود: اگر حدیثی خواستی از این مرد نشسته مسئلت نما و با دست خود به زراره اشاره فرمودند و باز در حدیث دیگری فرمودند: اگر زراره و امثال او نبودند آثار پدرم از میان مردم رخت می‌بست.او در سال 150 هجری برحمت ایزدی پیوست.دانشمندان حدیث روایات او را بصورت (صحیح و مقبول) پذیرفته‌اند. 7 بحار الانوار ج 11 ص 237 8 رجال کشی ص 269 المجالس السنیه ج 2 ص 522
پاسخ:
دوره امامت امام کاظم(علیه السلام)چگونه بوده است؟
دوره امامت امام کاظم (علیه السلام) چگونه بوده است؟
با آنکه در خاندان امام صادق (ع)، اسماعیل و عبد الله پسران بزرگ، چشم و چراغ خانواده شمرده می شدند، و با اینکه تعدادی از یاران پیشوای ششم میراث امامت را پیش خود نصیب خاص اسماعیل فرزند بزرگ امام می دانستند، با این همه موسی در خاندان رسالت مقام ویژه ای به دست آورده بود که بسیار درخشان و خیره کننده بود، تا روزی که اسماعیل پسر بزرگ پیشوای ششم در قید حیات بود یاران او بی آنکه در این باره سخنی شنیده باشند او را کاندیدای پیشوائی و امامت آینده خود می دانستند ولی اسماعیل در جوانی از دنیا رفت و منتظرین خود را مأیوس و نومید ساخت و پیشوای ششم برای اثبات این اصل خبر مرگ او را علنی ساخت و حتی جنازه او را به بزرگان و معتمدین قوم نشان داد تا ریشه این عقیده موهوم را از اساس بخشکاند و این پندار را باطل سازد. پس از مرگ اسماعیل بود که پیشوای ششم به یاران خود مجال داد که درباره امام آینده خود سخن به میان آورند و هر بار که با تعبیرهای مختلف سئوالی در این باره به عمل می آمد پیشوای عالیقدر ما گاهی با تصریح و گاهی با تلویح و کنایه و ایماء و گاهی با تعیین و تشخیص کامل، آنان را به سوی امام بعدی پسر سوم خود، (موسی) راهنمائی می فرمودند که ما به صورت اختصار، تعدادی از این نوع تصریحات را از منابع معتبر و مورد وثوق باز می آوریم تا نمونه هایی از آن علائم، و نشانه ها و تصریحات پیشوای ششم بازگو گردد:
تصریحات امام آن بزرگوار
امامت و پیشوائی امت، یک منصب الهی تفویضی است که دارنده آن ریاست عمومی دینی دنیوی مردم را به عهده دارد و آن منصب با تعیین و تصریح هر کدام از پیشوایان معصوم (ع) به افراد بعدی منتقل می گردد و انتخاب و اختیار افراد در آن دخالتی ندارد و این امر در مورد کلیه پیشوایان عالیقدر صورت تحقق پذیرفته است و تعیین امام قبلی کافی است (1) و اینک در مورد امام هفتم (ع) به چند نمونه اشاره می گردد.
1 مفضل بن عمر جعفی که یکی از بزرگان و دانشمندان شیعه در عصر امام صادق (ع) می باشد و پیشوای ششم ما توحید معروف خود را به او املاء فرموده است می گوید:
از پیشگاه امام صادق (ع) درخواست نمودم که امام و حجت الهی را پس از خودش تعیین فرماید. امام در پاسخ فرمودند: امام و حجت خدا پس از من فرزندم موسی است که وارث من و امیر شیعیان است من، تو و یاران ترا به او توصیه می کنم. (2)
2 یزید فرزند سلیط که یکی از مردان تقوی و دانش بوده و در نقل حدیث بسیار امین و مورد وثوق رجال درایت قرار گرفته است می گوید: در سفر حج با جمعی از یاران و دوستان خود به محضر امام صادق (ع) شرفیاب گردیدیم در ضمن پرسش خود عرض نمودم فدایت گردم شما رهبران پاک و معصوم ما هستید ولی مرگ مسئله ای نیست که کسی را از آن استثنائی باشد در چنین صورتی جانشین شما کی خواهد بود؟
امام صادق (ع) در پاسخ فرمودند: فرزندم موسی وارث و جانشین من هستند. علم، حکمت و فهم و سخاوت و آشنائی با درخواست ها و حوائج دینی مردم، حسن خلق و معاشرت نیک در او جمع است. او یکی از درهای رحمت الهی است و بالاتر از همه حقیقتی در او نهفته است که والاتر از همه ی این ها است، فرزند سلیط می گوید: پدر و مادرم فدایت گردد آن حقیقت چیست؟
امام فرمودند: پناه این امت و امید گاه مسلمانان از او متولد می گردد. او پاسدار و نگهدارنده نور و روشنائی بخش این امت است نوری که گفتار او حکم، و سکوت او علم و دانش است و اوست که روشنگر مسائل اخلاقی بین مردم می باشد. (3)
3 عبد الرحمن پسر حجاج چنین تعریف می کند: به منزل امام و پیشوای خود حضرت صادق (ع) رفته بودم او را در اطاق مخصوصش که نماز خانه بود مشغول عبادت و اطاعت الهی دیدم و نخواستم آن حال خلوص و حضور را بر هم زنم، او رو به قبله بر روی سجاده نشسته بود و پسرش موسی کمی عقب تر از او رو به قبله ایستاده بود امام (ع) دعا می کرد پسرش موسی آمین می گفت.
این منظره روحانی و ملکوتی حال دیگری در من ایجاد کرد منتظر ماندم تا آنکه امام (ع) دعای خود را به پایان برد تا من سئوال خود را آغاز نمایم پس از فراغت امام (ع) عرض کردم: خدا مرا به پای تو افکند شما بهتر از همه می دانید که من از همگان بریده و به خاندان شما پیوسته ام و تو میدانی که من خدمتگذار این خاندانم، دلم می خواهد دانسته باشم چه کسی بعد از شما شایستگی مقام والای امامت را دارد و کدام یک از فرزندانتان جانشین شما هستند؟
امام در پاسخ من چنین فرمود: موسی پسرم این لباس را او پوشید و بر اندامش موزون و مناسب در آمد من خرسند شدم گفتم: شکر خدا را که دیگر در این جهان به هیچ مسئله ای نیازمند نیستم (4).
4 فیض فرزند مختار به حضور امام صادق (ع) شرفیاب گردید و سخنانی میان آنان درباره ابو الحسن امام موسی رد و بدل شد در این هنگام موسی (ع) وارد شدم امام رو به فیض نمود و فرمود همین است آقای شما که درباره اش سئوال می نمودی.
فیض می گوید: بلند شدم و دست و صورت امام را بوسه زدم و خواستار بقاء و حیات او گردیدم به امام صادق (ع) عرض کردم آیا می توانم به کس دیگری هم اطلاع دهم؟
- بلی می توانی به خانواده و فرزندان و دوستان مورد اعتماد خود یاد آور شوی.
من در میان دوستان خود به یونس به ظبیان جریان را نقل کردم او در یکی از ملاقات های خود حقیقت امر را از خود امام صادق (ع) سئوال نمود امام فرمود حقیقت امر همان است که فیض به شما گفته است یونس شاد و مسرور از محضر امام برگشت (5).
از این حدیث شریف موقعیت بحرانی عصر امام (ع) روشن می گردد که تسلط حکام ناجور تا چه پایه بوده است که امام مکنونات قلبی خود را نمی تواند با کمال صراحت بر زبان آورد و مردم را در جریان واقعی امور قرار دهد ناچار به کتمان و راز داری توصیه می فرمایند.
5 علی بن جعفر برادر امام می گوید: از پدرم جعفر بن محمد شنیدم که با جمعی گفتگو می کرد و به یاران و خواص شیعه می فرمود: در مورد فرزندم موسی به نیکی و خوشی رفتار نمائید او بهترین فرزندان من است که بر جای من تکیه می زند او قائم مقام من و حجت خدای متعال بر عموم آحاد مردم است.
زرارة بن اعین (6) که یکی از بزرگان و علماء شیعه در فقه و حدیث و کلام می باشد می گوید: به محضر امام صادق (ع) شرفیاب گردیدم که فرزند بزرگوارش موسی هم حضور داشتند. در وسط منزل نعشی قرار گرفته بود که روی آن با پارچه پوشانده گردیده بود. امام به من دستور دادند که هر چه زودتر جمعی از یاران مانند داود رقی و ابو بصیر و حمران را حاضر کنم من برای دعوت آنان از منزل خارج شدم و در بین راه با مفضل بن عمر رو برو شدم که به سوی منزل امام با جمعی حرکت می کرد.
من با سرعت به سراغ افراد مورد درخواست امام (ع) رفتم و آنان را احضار نمودم تا چشم امام صادق (ع) به داود رقی افتاد فرمود پارچه را از روی اسماعیل بردار.
او امتثال امر نمود و آن را کنار زد ناگاه جسد بی روح و بی حرکت اسماعیل پدیدار گردید. امام به او فرمود:
- آیا او زنده است یا مرده؟ آقا جان او مرده است.
امام همگان را به قضاوت و داوری طلبید و همه را به مرگ او شاهد گرفت و از حضار بر مرگ او اقرار و اعتراف اخذ نمود.
هدف آن حضرت از این همه اعتراف و اقرار آن بود که خیال و توهمات برخی از شیعیان را که به امامت و پیشوائی اسماعیل دل بسته بودند باطل سازد و آنان را به حق و حقیقت ارشاد و توجیه نماید و آنان را روشن سازد که امام و جانشین بعد از خودش فرزندش موسی است.
هنگامی که اسماعیل را غسل دادن و کفن کردند، امام به مفضل بن عمر دستور دادن که دوباره صورت او را باز کنند و نشان مردم دهند که تا همگان بر مرگ او یقین و اطمینان پیدا نمایند و به عنوان تاکید مراتب، اطمینان مردم رو به جمع نمود و فرمود: آیا او زنده است یا مرده؟
همگی لب بر اعتراف و اقرار گشودند که اسماعیل به رحمت ایزدی پیوسته است. امام صادق (ع) دست به دعا برداشت و چنین عرض نمود:
(بار الها گواه باش که به زودی عده ای از مغرضین و کسانی که می خواهند نور الهی را خاموش سازند (اشاره به فرزندش موسی نمود) در این باره مردم را به شک و تردید وا خواهند داشت در صورتی که اراده الهی بر کامل ساختن نور خود قرار گرفته است) سپس دستور داد او را در قبر قرار دهند و خاک روی او بریزند. برای آخرین بار خطاب به جمع فرمودند:
آن که مرده، کفن شده، حنوط شده و در این لحد مدفون گردیده است کیست؟
همه ی حضار با صدای بلند گفتند او اسماعیل است. امام صادق (ع) گفت: بار الها! گواه باش!
سپس دست فرزندش موسی را گرفت و فرمود: او حق است و حق با اوست و سرچشمه حق است تا روزی که خداوند خودش وارث زمین و آنچه بر روی زمین است، باشد.
امام صادق (ع) با این همه تصریحات و تاکیدات می خواست دو مطلب را ثابت کند:
یکی آنکه مسئله امامت و پیشوائی مردم با تعیین الهی است و انتخاب و اختیار مردم در آن کوچک ترین دخالتی نداشته و ندارد و تعیین الهی در مورد امامان قطعی و منجز است.
دوم آنکه بدینوسیله می خواست: گمان و توهمات پاره ای از شیعیان را برطرف سازد که به امامت و پیشوائی اسماعیل دل بسته بودند. بدینوسیله امام علنا روشن ساخت که اسماعیل در دوران حیات خود امام صادق (ع) به رحمت ایزدی رفت و در یک زمان واحد دو امام روا نیست و امام بحق و پیشوای راستین پس از او، با تعیین الهی فرزندش امام موسی است و اختیار انتخاب در دست او نیست. (7)
نصوص دیگر
تصریحا متعددی نسبت به امامت و پیشوائی امام هفتم (ع) از طرف پیشوایان معصوم قبلی به یادگار مانده است که محض اختصار به تعدادی از آنها اکتفاء گردید. افراد موثق و مورد اطمینان و طرف علاقه ی خاص امام صادق (ع) در این باره احادیثی نقل نموده اند که همگان از فقهای ارزنده و خواص و یاران و هم رازان امام (ع) بوده اند که از بین آنان می توان از مفضل بن عمر، معاذبن کثیر، عبد الرحمن فرزند حجاج، فیض فرزند مختار، منصور فرزند حازم، یعقوب سراج، سلیمان فرزند خالد، صفوان جمال (هشام فرزند سالم) را نام برد و از افراد فامیل امام (ع) می توان از برادران امام موسی، اسحاق و علی بن جعفر را به عنوان نمونه ذکر نمود که هر دو از موثقین و صاحبان فضل و کمال بودند و هر دو تصریح به امامت و پیشوائی آن بزرگوار نموده اند و اهل بیت به محتویات خانه بهتر از دیگران آگاهی و آشنائی دارند. (8)
پی نوشت ها:
1 اصل ولایت و تنصیص
2 بحار الانوار ج 11 ص 234
3 همان مدرک
4 المجالس السنیه مرحوم سید محسن عاملی ص 275
5 اصول کافی جلد 1 ص 309
6 زراره یکی از اعیان و بزرگان شیعه است که در علم فقه و حدیث و کلام بصیرت و آگاهی کافی دارد امام بوجود او افتخار کرده است و او را مرجع فتوای مردم قرار داده است امام صادق (ع) به فیض بن مختار فرمود: اگر حدیثی خواستی از این مرد نشسته مسئلت نما و با دست خود به زراره اشاره فرمودند و باز در حدیث دیگری فرمودند: اگر زراره و امثال او نبودند آثار پدرم از میان مردم رخت می‌بست.او در سال 150 هجری برحمت ایزدی پیوست.دانشمندان حدیث روایات او را بصورت (صحیح و مقبول) پذیرفته‌اند.
7 بحار الانوار ج 11 ص 237
8 رجال کشی ص 269 المجالس السنیه ج 2 ص 522
- [سایر] ولادت و دوره کودکی و نوجوانی امام کاظم علیه السلام را توضیح داده و زندگی حضرت پیش از امامت را بیان کنید.
- [سایر] چرا واقفیه مدعی مهدویت امام کاظم شدند. چه افرادی و برای چه در زمان امام کاظم قیام کردند. مواضع امام کاظم در برابر اندیشه های منحرف چه بود.
- [سایر] امام کاظم(ع) چند فرزند داشته است؟
- [سایر] هفتم صفر، روز شهادت امام حسن علیه السلام است یا ولادت امام کاظم علیه السلام؟ شرح هفتم ماه صفر، روز شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام است یا ولادت امام موسی کاظم علیه السلام؟ کدام نقل درست است؟ وظیفه ما در این روز عزاداری برای شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام است یا شادمانی جهت ولادت امام موسی کاظم علیه السلام؟
- [سایر] چرا به امام موسی کاظم(ع) و امام رضا(ع) لقب (ابا الحسن) را دادهاند؟
- [سایر] پس از شهادت کدام امام دو گرایش عمده به نام‌های قطعیه و واقفیه پدید آمد؟ الف) امام رضا(ع) ب)امام موسی کاظم)ع)
- [سایر] امام کاظم علیه السلام درباره ی قبر چه فرمودند؟
- [سایر] چرا دختران امام موسی بن جعفر ازدواج نکردند؟
- [سایر] نمونه ای از بردباری امام کاظم بفرمایید؟
- [سایر] چگونگی مبارزات سیاسی امام کاظم(ع) را شرح دهید؟
- [آیت الله خوئی] اگر نذر کند که به زیارت یکی از امامان مثلًا به زیارت حضرت اباعبدالله (علیه‌السلام) مشرف شود چنانچه به زیارت امام دیگر برود کافی نیست، و اگر بواسطة عذری نتواند آن امام را زیارت کند چیزی بر او واجب نیست.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر نذر کند که به زیارت یکی از امامان مثلا به زیارت حضرت اباعبدالله(علیه السلام) مشرف شود، چنانچه به زیارت امام دیگر برود کافی نیست و اگر بواسطه عذری نتواند آن امام را زیارت کند چیزی بر او واجب نیست.
- [آیت الله سبحانی] اگر نذر کند که به زیارت یکی از امامان مثلاً به زیارت حضرت اباعبدالله(علیه السلام)مشرف شود، چنانچه به زیارت امام دیگر برود کافی نیست و اگر به واسطه عذری نتواند آن امام را زیارت کند چیزی بر او واجب نیست.
- [آیت الله بروجردی] اگر نذر کند که به زیارت یکی از امامان مثلاً به زیارت حضرت اباعبدالله عَلَیْهِ السَّلَام مشّرف شود، چنانچه به زیارت امام دیگر برود کافی نیست و اگر به واسطهی عذری نتواند آن امام را زیارت کند، چیزی بر او واجب نیست.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه نذر کند به زیارت یکی از امامان مثلاً به زیارت حضرت امام حسین(علیه السلام) مشرف شود، اگر به زیارت امام دیگری برود کافی نیست و هرگاه به واسطه عذری نتواند آن امام را زیارت کند چیزی بر او نیست.
- [آیت الله سیستانی] مستحب است قبر را به اندازه قد انسان متوسط گود کنند ، و میّت را در نزدیکترین قبرستان دفن نمایند ، مگر آنکه قبرستان دورتر از جهتی بهتر باشد ، مثل آنکه مردمان خوب در آنجا دفن شده باشند ، یا مردم برای فاتحه اهل قبور بیشتر به آنجا بروند . و نیز مستحب است جنازه را در چند ذرعی قبر ، زمین بگذارند و تا سه مرتبه کم کم نزدیک ببرند و در هر مرتبه زمین بگذارند و بر دارند ، و در نوبت چهارم وارد قبر کنند . و اگر میّت مرد است در دفعه سوم طوری زمین بگذارند که سر او طرف پائین قبر باشد ، و در دفعه چهارم از طرف سر وارد قبر نمایند . و اگر زن است در دفعه سوم طرف قبله قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر کنند و در موقع وارد کردن پارچهای رو ی قبر بگیرند . و نیز مستحب است جنازه را به آرامی از تابوت بگیرند و وارد قبر کنند ، و دعاهائی که دستور داده شده پیش از دفن و موقع دفن بخوانند ، و بعد از آنکه میّت را در لحد گذاشتند گرههای کفن را باز کنند و صورت میّت را روی خاک بگذارند ، و بالشی از خاک زیر سر او بسازند ، و پشت میّت خشت خام یا کلوخی بگذارند که میّت به پشت نگردد ، و پیش از آنکه لحد را پوشانند دست راست را به شانه راست میّت بزنند ، و دست چپ را به قوّت بر شانه چپ میّت بگذارند ، و دهان را نزدیک گوش او ببرند و به شدّت حرکتش دهند و سه مرتبه بگویند : (اِسْمَعْ اِفْهَمُ یا فلان ابن فلان) و بجای فلان ابن فلان اسم میّت و پدرش را بگویند . مثلاً اگر اسم او محمّد و اسم پدرش علی است سه مرتبه بگویند : (اِسْمَعْ اِفْهَمْ یا مُحَمَّدَ بَن عَلِیّ) ، پس از آن بگویند : (هَلْ اَنْتَ عَلَی العَهْدِ الَّذِی فارَقْتَنا عَلَیْهِ ، مِنْ شَهادَةِ آن لا اِله إلاّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ وَاَنَّ مُحَمَّداً صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ وَسَیّدُ النَّبِیِّینَ وَخاتَمُ المُرْسَلِینَ ، وَاَنَّ عَلِیّاً اَمِیرُ المُؤْمِنینَ وَسَیّدُ الوَصِیّینَ وَاِمامٌ اِفْتَرَضَ اللّهُ طاعَتَهُ عَلَی العالَمین وَاَنَّ الحَسَنَ وَالحُسَینَ وَعَلِیَّ بنَ الحُسَینِ وَمُحَمَّدَ بنَ عَلِیٍ وَ جَعْفَرَ بَنَ محَمَّدَ وَ مُوسَی بنَ جَعْفَرٍ وَ عَلیّ بنَ مُوسی وَ مَحَمّد بنَ علیّ وَ عَلیّ بنَ محمّدٍ و الحسنَ بنَ عَلیٍّ وَالْقائِمَ الحُجَّةَ المَهْدِیَّ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِمْ اَئِمَّةُ المُؤْمِنِینَ وَحُجَجُ اللّهِ عَلَی الخَلْقِ اَجْمَعِینَ ، وَأئِمَّتُکُ أَئِمَّةُ هُدیً بِکَ اَبرارٌ ، یا فلان ابن فلان) و بجای فلان ابن فلان اسم میّت و پدرش را بگوید ، و بعد بگوید : (إذا اَتاکَ المَلَکانِ المُقَرَّبانِ رَسُولَیْنِ مِنْ عِنْدِ اللّهِ تَبارَکَ وَتَعالی وَسَأَلاکَ عَنْ رَبّکَ وَعَنْ نَبِیِّکَ وَعَنْ دِینِکَ وَعَنْ کِتابِکَ وَعَنْ قِبْلَتِکَ وَعَنْ اَئِمَّتِکَ فَلا تَخَفْ وَلا تَحْزَنْ وَقُلْ فِی جَوابِهِما : اللّهُ رَبّی وَمُحَمَّدٌ صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نَبِیّ¨ ، وَالاِسْلامُ دِینِی وَالقُرْآنُ کِتابِی ، وَالکَعْبَةُ قِبْلَتِی وَاَمِیرُ المُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بنُ اَبی طالِبٍ اِمامِی ، وَالحَسَنُ بْنُ عَلِیّ المُجْتَبی إمامِی ، وَالحُسَینُ بنُ عَلِیّ الشَّهِیدُ بِکَرْبَلا إمامِی ، وَعَلِیٌّ زَیْنُ العابِدِیَن اِمامِی ، وَمُحَمَّدٌ الباقِرُ اِمامِی ، وَجَعْفَرٌ الصادِقُ اِمامِی ، وَمُوسَی الکاظِمُ اِمامی ، وَعَلِیٌّ الرّضا اِمامِی ، وَمُحَمَّدٌ الجَوادُ اِمامِی ، وَعَلِیٌّ الهادِی اِمامِی ، وَالحَسَنُ العَسْکَرِیٌّ اِمامِی ، وَالحُجَّةُ المُنْتَظَرُ اِمامِی ، هؤُلاءِ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِمْ اَئِمَّتِی وَسادَتِی وَقادَتِی وَشُفَعائِی ، بِهِمْ اَتَوَلّی وَمِنْ اَعْدائِهِمْ اَتَبَرَّأُ فِی الدُّنْیا وَالآخِرَةِ . ثُمَّ اعْلَمْ یا فلان ابن فلان) و بجای فلان ابن فلان اسم میّت و پدرش را بگوید ، و بعد بگوید : (اَنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَتَعالی نِعْمَ الرَّبُّ ، وَاَنَّ مُحَمَّداً صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نِعْمَ الرَّسُولُ ، وَاَنَّ عَلِیَّ بْنَ اَبِی طالِبٍ وَاَوْلادَهُ المَعْصُومِینَ الاَئِمَّةَ الاِثْنی عَشَرَ نِعْمَ الاَئِمَّةُ ، وَاَنَّ ما جاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صلیاللهعلیهوآلهوسلمحَقٌّ ، وَاَنَّ المَوْتَ حَقٌّ وَسُؤالَ مُنْکَرٍ وَنَکِیرٍ فِی القَبْرِ حَقٌّ ، وَالبَعْثَ حَقٌّ ، وَالنُّشُورَ حَقٌّ ، وَالصّراطَ حَقٌّ ، وَالمِیزانَ حَقٌّ ، وَتَطایُرَ الکُتُبِ حَقٌّ ، وَاَنَّ الجَنَّةَ حَقٌّ ، وَالنّارَ حَقٌّ ، وَاَنَّ الساعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِیها ، وَاَنَّ اللّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی القُبُورِ) پس بگوید (اَفَهِمْتَ یا فُلان) و بجای فلان اسم میّت را بگوید ، پس از آن بگوید : (ثَبَّتَکَ اللّهُ بِالقَوْلِ الثّابِتِ وَهَداکَ اللّهُ إلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ ، عَرَّفَ اللّهُ بَیْنَکَ وَبَیْنَ اَوْلِیائِکَ فِی مُسْتَقَرٍ مِنْ رَحْمَتِهِ) پس بگوید : (اللّهُمَّ جافِ الأرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ ، وَاصْعَدْ بِرُوحِهِ اِلَیکَ ، وَلَقِّهِ مِنْکَ بُرْهاناً ، اللّهُمَّ عَفْوَکَ عَفْوَکَ) .
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر برای خود امام علیه السلام چیزی نذر کند چنانچه مصرف معینی را قصد کرده باید به همان مصرف برساند و اگر مصرف معینی را قصد نکرده باید به مصرفی برساند که نسبتی با امام علیه السلام داشته باشد مانند زوار فقیر یا مصارف حرم ان امام علیه السلام از قبیل تعمیر و مانند ان و یا انچه موجب تکریم و تعظیم ان امام علیه السلام است و احتیاط مستحب ان است که ثواب ان را هم هدیه برای ان امام علیه السلام کند و همچنین است اگر چیزی را برای امام زاده ای نذر کند
- [آیت الله مظاهری] خوب است قبر را به اندازه قد انسان متوسّط گود کنند و میّت را در نزدیکترین قبرستان دفن نمایند مگر آنکه قبرستان دورتر از جهتی بهتر باشد مثل آنکه مردمان خوب در آنجا دفن شده باشند یا مردم برای فاتحه اهل قبور بیشتر به آنجا میروند و نیز جنازه را در چند ذرعی قبر زمین بگذارند و تا سه مرتبه کمکم نزدیک ببرند و در هر مرتبه زمین بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم وارد قبر کنند و اگر میّت مرد است در دفعه سوّم طوری زمین بگذارند که سر او طرف پایین قبر باشد و در دفعه چهارم از طرف سر وارد قبر نمایند و اگر زن است در دفعه سوّم طرف قبله قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر کنند و در موقع وارد کردن پارچهای روی قبر بگیرند و نیز جنازه را به آرامی از تابوت بگیرند و وارد قبر کنند و دعاهایی که دستور داده شده پیش از دفن و موقع دفن بخوانند و بعد از آنکه میّت را در لحد گذاشتند گرههای کفن را باز کنند و صورت میّت را روی خاک بگذارند و بالشی از خاک، زیر سر او بسازند و پشت میّت خشت خام یا کلوخی بگذارند که میّت به پشت برنگردد و پیش از آنکه لحد را بپوشانند دست راست را به شانه راست میّت بزنند و دست چپ را به قوت بر شانه چپ میّت بگذارند و دهان را نزدیک گوش او ببرند و بشدت حرکتش دهند و سه مرتبه بگویند: (اِسْمَعْ اِفْهَمْ یا فُلانَ بْنَ فُلان). یعنی (بشنو و بفهم ای فلان فرزند فلان) و به جای فلان اسم میّت و پدرش را بگویند مثلاً اگر اسم او محمد و اسم پدرش علی است سه مرتبه بگویند: (اِسْمَعْ اِفْهَمْ یا مُحَمَّدَبْنَ عَلِیٍّ). پس از آن بگویند: (هَلْ اَنْتَ عَلَی الْعَهْدِ الَّذی فارَقْتَنا عَلَیْهِ مِنْ شَهادَةِ اَنْ لا اِلهَ اِلّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ اَنَّ مُحَمَّداًصلی الله علیه وآله وسلم عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ سَیِّدُ النَّبیّینَ وَ خاتَمُ المُرْسَلینَ وَ اَنَّ عَلِیّاً اَمیرُالْمُؤْمِنینَ وَ سَیِّدُ الْوَصِیّینَ وَ اِمامٌ اِفْتَرَضَ اللَّهُ طاعَتَهُ عَلَی الْعالَمینَ وَ اَنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ وَ عَلِیَّ بْنَ مُوسی وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ وَ عَلیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ وَ الْقائِمَ الحُجَّةَ الْمَهْدِیَّ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ اَئِمَّةُ الْمُؤْمِنینَ و حُجَجُ اللَّهِ عَلَی الْخَلْقِ اَجْمَعین وَ اَئِمَّتُکَ اَئِمَّةُ هُدیً بِکَ اَبْرارٌ یا فُلانَ بْنَ فُلانٍ).(1) و به جای فلان بن فلان، اسم میّت و پدرش را بگوید و بعد بگوید: (اِذا اَتاکَ الْمَلَکانِ المُقَرَّبانِ رَسُولَیْنِ مِنْ عِنْدِاللَّهِ تَبارَکَ وَ تَعالی وَ سَئَلاکَ عَنْ رَبِّکَ و عَنْ نَبِیِّکَ وَ عَنْ دینِکَ وَ عَنْ کِتابِکَ وَ عَنْ قِبْلَتِکَ وَ عَنْ اَئِمَّتِکَ فَلا تَخَفْ وَ لا تَحْزَنْ وَ قُلْ فی جَوابِهِما اَللَّهُ رَبّی وَ مُحَمَّدٌ 6 نَبِیّی وَ الْاِسلامُ دینی وَ الْقُرانُ کِتابی وَ الْکَعْبَةُ قِبْلَتی وَ أَمیرُالمُؤْمِنینَ عَلِیُّ بْنُ اَبیطالِبٍ اِمامی وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الْمُجْتَبی اِمامی وَ الحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ الشَّهِیدُ بِکَرْبَلا اِمامی وَ عَلِیٌّ زَیْنُ الْعابِدینَ اِمامی و مُحَمَّدٌ الْباقِرُ اِمامی وَ جَعْفَرٌ الصَّادِقُ اِمامی، وَ مُوسَی الکاظِمُ اِمامی، وَ عَلِیٌّ الرِّضا اِمامی، وَ مُحَمَّدٌ الْجَوادُ اِمامی، وَ عَلِیٌّ الْهادی اِمامی وَ الْحَسَنُ الْعَسْکَریُّ اِمامی وَ الْحُجَّةُ الْمُنْتَظَرُ اِمامی هؤُلاءِ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ اَجْمَعین اَئِمَّتی وَ سادَتی وَ قادَتی وَ شُفَعائی بِهِمْ اَتَوَلّی وَ مِنْ اَعْدائِهِمْ اَتَبَرَّءُ فِی الدُّنْیا وَ الْاخِرَةِ ثُمَّ اعْلَمْ یا فُلانَبْنَ فَلانٍ).(2) و به جای فلان بن فُلان اسم میّت و پدرش را بگوید بعد بگوید: (اَنَّ اللَّهَ تَبارَکَ وَ تَعالی نِعْمَ الرَّبُّ وَ اَنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه وآله وسلم نِعْمَ الرَّسُولُ وَ اَنَّ أمیرَالْمُؤْمِنینَ عَلِیَّ بْنَ اَبیطالِبٍ وَ اَوْلادَهُ الْمَعْصُومینَ الْاَئمَّةَ الاِثْنی عَشَرَ نِعْمَ اَلْاَئِمَّةُ وَ اَنَّ ما جاءَ بِهِ مُحَمَّدٌصلی الله علیه وآله وسلم حَقٌّ وَ اَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَ سُؤالَ مُنْکَرٍ وَ نَکیرٍ فِی الْقَبْرِ حَقٌّ وَالْبَعْثَ حَقٌّ وَ النُّشُورَ حَقٌّ وَ الصِّراطَ حَقٌّ وَالْمیزانَ حَقٌّ وَ تَطائُرَ الْکُتُبِ حَقٌّ وَ اَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَ النّارَ حَقٌّ وَ اَنَّ السّاعَةَ اتِیَةٌ لا رَیْبَ فیها وَ اَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ).(3) پس بگوید: (اَفَهِمْتَ یا فُلانُ). یعنی(آیا فهمیدی ای فلان؟) و به جای فلان اسم میّت را بگوید، پس از آن بگوید: (ثَبَّتَکَ اللَّهُ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ وَ هَداکَ اللَّهُ اِلی صِراطٍ مُسْتَقیمٍ عَرَّفَ اللَّهُ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ اَوْلِیائِکَ فِی مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِهِ).(4) پس بگوید: (اَللَّهُمَّ جافِ الْاَرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ وَ اصْعَدْ بِرُوحِهِ اِلَیْکَ وَ لَقِّهِ مِنْکَ بُرْهاناً اَللَّهُمَّ عَفْوَکَ عَفْوَکَ).(5)
- [آیت الله فاضل لنکرانی] نماز عید فطر و قربان در زمان حضور امام علیه السلام واجب است و باید بجماعت خوانده شود و در زمان ما که امام علیه السلام غائب است، مستحب می باشد. و می شود آنرا بجماعت یا فرادی خواند.
- [آیت الله خوئی] نماز عید فطر و قربان در زمان حضور امام (علیه السلام) واجب است و باید به جماعت خوانده شود، و در زمان ما که امام (علیه السلام) غایب است مستحب می‌باشد و میشود آن را به جماعت یا فرادی خواند.