اهل سنت چهار مذهب فقهی معروف دارند که عبارتند از:
1. مذهب حنفی: موسس این مذهب ابو حنیفه، نعمان بن ثابت بن زوطی بن ماه می باشند. وی اصالتاً ایرانی بوده زیرا جدش، زوطی از اسیران کابل بوده است ولی ابوحنیفه در 80 ه در کوفه متولد شد و در همانجا به آموختن فقه و علم کلام پرداخت و در سال 150 ه در گذشت.
2. مذهب مالکی: موسس این مذهب مالک بن انس می باشد. وی فقیهی عربی الاصل بود که در مدینه متولد شد و در همانجا درگذشت.
3. مذهب شافعی: بنیانگذار این مذهب محمد بن ادریس شافعی است. وی فقیهی عربی است. که در غزه متولد شد و در مصر درگذشت.
4. مذهب حنبلی: یکی از آن چهار مذهب اهل سنت مذهب حنبلی است که مؤسس آن احمد بن حنبل می باشد، نام او ابو عبدالله است، در بغداد به دنیا آمده و در همان شهر از دنیا رفت. او فقیهی است که بسیار سفر می نموده و در طلب علم و حدیث به شام و حجاز و یمن و کوفه و بصره رفت و احادیث بسیاری گردآوری و آنها را در مجموعه ای که (مسند ابن حنبل) خوانده می شود، فراهم آورد. ابن حنبل از تمسک به رای تبری می جست و تنها به کتاب الله و حدیث استدلال می کرد. ابن حنبل از بزرگترین شاگردان شافعی بود و سپس از مذهب وی روی برتافت و مذهب مستقلی به نام مذهب حنبلی ایجاد کرد.[1]
احمد بن حنبل مذهب خود را بر چند اصل ذیل بنیاد نهاد 1. نص قرآن و سنت 2. فتاوی صحابة پیغمبر صلّی الله علیه و آله 3. قول بعضی از صحابه هرگاه موافق کتاب و سنت باشد. 4. تمام احادیث مرسل و ضعیف رواج مذهب حنبلی از سه مذهب دیگر اهل سنت کمتر است.[2]
سبب اشتهار احمد بن حنبل، پافشاری او بر حادث نبودن قرآن است که در زمان مأمون و دو زمامدار عباسی پس از وی یعنی (معتصم و واثق) مورد اختلاف شدید قرار گرفته بود. احمد بن حنبل هر گونه فشاری را در این باره تحمل کرد و از عقیدة خود دست بر نداشت. و این امر موجب شهرت احمد بن حنبل و رسمیت یافتن عقاید وی شد.[3]
وی در ضبط و نقل احادیث و اینکه ایمان به همة آنچه در احادیث دربارة صفات خداوند آمده، تلاش نمود و با استناد به احادیث، اصول عقاید اسلامی را تدوین کرد. لذا از او به عنوان امام (اهل حدیث) یاد می شود، چنانکه گاهی تعبیر (حنبلیه) معادل اصطلاح اهل الحدیث به شمار می رود.
عقاید احمد ابن حنبل:
1. از دیدگاه احمد ابن حنبل ایمان به قدر و روایاتی که در این باره وارد شده، واجب است و هیچگونه پرسشی در این مورد جایز نیست. توصیه می کند که در این مورد از مناظره اجتناب شود و کسی علم جدال را نیاموزد.
2. در اثبات صفات برای خداوند، تا مرز تشبیه به صفات مخلوق پیش می رود.
3. وی معتقد بود که قرآن حادث نیست، بلکه قدیم است.[4] یعنی مانند ذات الله که قدیم می باشد. از بزرگان مذهب حنبلی می توان به ابن تیمیه و ابن قیم اشاره کرد.
سیر تاریخی مذهب حنبلی: این مذهب بعد از احمد حنبل اندکی گسترش یافت و بار دیگر در قرن هشتم هجری توسط احمد بن تیمیة حرانی دمشقی تبلیغ و ترویج گردید. هرچند می توان گفت وی در حقیقت روش عثمانیه در عهد معاویه و بنی امیه را احیا کرد و عقاید خود را به عنوان مذهب سلفیه که برگرفته از اهل حدیث و حنبلی بود، نام گذاشت و بعدها مذهب حنبلیه به سلفیه معروف و مشهور گردید. بنابراین، ابن تیمیه با عقاید و آرائی که بوجود آورد زمینة فکری مذهب و هابیه را فراهم ساخت.[5]
وضعیت مذهب حنبلی در حال حاضر:
عقاید و آراء ابن تیمیه قرنها به بوتة فراموشی سپرده شد، تا اینکه در قرن دوازدهم هجری عبدالوهاب ظهور کرد و به ترویج عقاید ابن تیمیه پرداخت. ولی بیش از هر چیز بر همان آرائی که ابن تیمیه ابداع کرده بود، پای فشرد. عقاید بی پایه و روش نادرست وهابیه در حال حاضر زیر پوشش (سلفیه) ترویج می شود. بنابراین وهابیت در حقیقت پرچم دار اندیشه و افکار احمد حنبل در دوران معاصر می باشد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. شهرستانی، ملل و نحل، تألیف.
2. مشکور، جواد، تاریخ شیعه و فرقه های اسلامی.
3. سبحانی، جعفر، عقاید و فرهنگ فرق اسلامی.
4. ربانی، علیط، فرق و مذاهب کلامی.
[1] . مشکور، محمد جواد، تاریخ شیعه و فرقه های اسلامی، انتشارات اشراقی، چاپ پنجم 1372، ص 101 و 102 و 103 و 104.
[2] . مشکور، محمد جواد، تاریخ شیعه و فرقه های اسلامی، ص 104، همان.
[3] . ربانی، علی، درآمدی بر علم کلام، انتشارات دارالفکر، چاپ اول، 1378، ص 245.
[4] . ربانی، علی، فرق و مذاهب کلامی، ص 243 و 244، همان.
[5] . ربانی، علی، فرق و مذاهب کلامی، ص 175، همان.
( اندیشه قم )
