برای روشن شدن فرقهای اساسی این سه مذهب معروف مسیحیت (کاتولیک ارتدوکس پروتستان) لازم است، عقاید و احکام فقهی و زمان ظهور هر سه مذهب توضیح داده شود، تا با مختصر مقایسه‌ای فرقهای آنها روشن شود.
1. کاتولیک
الف) تاریخ پیدایش: این مذهب که به معنای اصل و جامع است، تاریخ آن به عصر حواریون، یعنی حدود 2000 سال پیش می‌رسد و به این مذهب کلیسای غرب هم گفته می شود.[1]
ب) عقاید:
1. منابع و مآخذ اصول اعتقادی کاتولیک‌ها عبارتست از (کتاب مقدس، تعلیمات رسمی کلیسا و سنّت) که سنّت شامل مجموعة شعایر و اصول اعتقادی که از حواریون به دست آمده است می‌باشد.[2]
2. مسئله عصمت و بکارت مریم (س): مذهب کاتولیک برای این دو مسئله اهمیت ویژه‌ای قائل هستند. به طوری که در دومین شورای قسطنطنیه (553 م) آموزة بکارتِ همیشگی مریم یک آموزة رسمی کلیسای کاتولیک شناخته شد. به این ترتیب که مریم (س) تا پایان عمر خویش باکره بود. گرچه کاتولیک‌ها عباراتی از کتاب مقدس را که شامل معرفی برادران و خواهران عیسی _ علیه السّلام _ است. آنها را به خویشاوندان وی تأویل می‌کنند.[3]
3. نجات و سعادت ابدی: کاتولیک‌ها معتقدند سعادت ابدی با دو شرط حاصل می شود: فیض خدا و اعمال نیک.[4]
4. حاکمیت کلیساها: کلیسای رم معتقد است، کسانی که کلیسا را رهبری و سرپرستی می‌کنند اسقفهای جهان هستند. که با هم در جسم واحدی تحت اشرا اسقف رم عمل می‌کنند.[5]
5. اعتقاد به برزخ از جمله اعتقادات کلیسای کاتولیک است که در کتاب دوم مکابیان عباراتی در تأیید برزخ وارد شده که جزء اپو کریفاست. که در نزد کاتولیک‌ها قابل قبول است.[6]
6. مسئله لزوم تجرد کشیش: در کلیسای غرب کشیشان و روحانیان مطلقاً مجاز به ازدواج نیستند.[7]
7. عشای ربانی: کاتولیک‌ها معتقدند، نان و شراب حقیقتاً، واقعاً به خون و گوشت مسیح مبدل می شود.[8]
8. آیین هفت گانه را مقدس می‌دانند.[9]
9. کاتولیک‌ها پاپ را معصوم و مبراء از گناه می‌دانند و معتقدند که مسیح، پطرس را بر کلیة کلیسای مسیحیت رهبر قرار داده و کلید ملکوت آسمان را به وی سپرده است وی نیز پاپ را تا ابد جانشین و وصی خود قرار داده است.[10]
ج) فقه یا احکام عملی:
1. کاتولیک‌ها معتقدند که شعایر دینی (تعمید، تأیید، توبه، عشای ربانی، تدهین بیمار و ازدواج...) را باید اسقف اداره نماید.[11]
2. در عشای ربانی از نان ور نیامده و فطیر استفاده می‌کنند.[12]
3. کاتولیک‌ها معتقدند احکام دهگانة عهد عتیق و اخلاق کامل مسیحیت که مرکب از یک سلسله قوانین عملی مشخص است به عهدة افراد گذاشته شده است.[13]
4. عمل توبه: به این صورت است که توبه کننده در مقابل کشیش می‌ایستد و اعترافات خود را اظهار می‌کند.[14]
5. کاتولیک‌ها در غسل تعمید آب را به سر می‌پاشند.[15]
2. ارتدوکس
الف) تاریخ پیدایش ارتدوکس: کلمة ارتدوکس که مرکب از دو کلمة Orthos یعنی درست و doxa یعنی عقیده، ترکیب شده است به معنای عقیده صحیح است. این مذهب اواخر قرن پنجم میلادی به هنگام تجزیه روم به شرقی و غربی به وجود آمد و به کلیسای روم شرقی ارتدوکس اطلاق می‌شود.[16]
ب) عقاید
1. ارتدوکسها روحالقدس را تنها ناشی از پدر می‌دانند و علاقه‌مند هستند که پدر را به عنوان تنها منبع و منشأ همه چیز حفظ کنند.[17]
2. ارتدوکس به عصمت پاپ و مقامات کلیسا اعتقاد ندارد و معتقدند کلیسای جامع یعنی مجموعة مؤمنان مسیحی مصون از خطا هستند. به این معنا که روحالقدس جامعه مسیحیت را از انحرافات محافظت می‌کند، لذا این مصونیت دیگر شامل افراد خاص نمی شود.[18]
3. تجرد روحانیون: در شرق همه روحانیونی که مقامی پایین‌تر از اسقف دارند مجاز به ازدواج هستند. این افراد اگر بیش از انتصاب ازدواج کرده باشند می‌توانند زندگی با همسر خود را ادامه دهند.[19]
4. عصمت و بکارت مریم: برای مسئلة آبستن شدن مریم در عین اعتقاد به پاک دامن بودن او، تعلیمی نیاورده‌اند و گناه کبیره در کلیسای ارتدوکس نقش علمی ندارد چون بی‌گناهی را صفتی می‌دانند که فقط به مسیح _ علیه السّلام _ تعلق دارد و عصمت مریم را به رسمیت نمی‌شناسند.[20]
5. منابع و مآخذ اصول اعتقادی ارتدوکس کتاب و سنّت است.[21]
6. فدیه: آنها معتقدند که فدیه تنها از مرگ مسیح _ علیه السّلام _ به وجود نیامده بلکه به خاطر رستاخیز مسیح هم می‌باشد.[22]
ج) احکام عملی یا فقه
1. از رسوم هفتگانة مسیحی فقط دست‌گذاری را منحصر به اسقف‌ها می‌دانند و بقیة رسوم را کشیشها هم می‌توانند انجام دهند.[23]
2. اجرای عشای ربانی، در کلیسای شرق برای برگذاری آنان از نان ورآمده استفاده می‌کنند بخلاف کاتولیک‌ها.[24]
3. مذهب ارتدوکس در برخی مراسم و اعیاد با کلیساهای دیگر هم فرق دارند از جمله این که عبادت را روزهای یکشنبه و بعضی اعیاد انجام می‌دهند.[25]
4. مراسم غسل تعمید: در این مراسم سر را سه مرتبه در آب فرو می‌برند.[26]
3. پروتستان
الف) تاریخ پیدایش پروتستان: واژة پروتستان یک واژة فرانسوی است که به زبان لاتین آمده به معنای معترض است. خاستگاه این نهضت کشور آلمان است که در قرن (16 میلادی) در پی اعتراض مارتین لوتر (1482 1549 میلادی) بر علیه فروش آمرزش نامه‌ها و ادعای تفوق کلیسای رم بر جهان مسیحیت متولد شد. دراین جا به اهم عقاید و مباحث آنها اشاره‌ای می‌شود.[27]
ب) عقاید
1. پروتستانها عصمت پاپ را قبول ندارند.[28]
2. ریاست داشتن پاپ به تمام کلیساها را نمی‌پذیرند.[29]
3. برای حصول نجات، ایمان را کافی می‌دانند و معتقدند که نجات و رستگاری مخصوص عمل مشخص نیست و تنها از طریق فیض الهی و در ضمن ایمان پدید می‌آید.[30]
4. آنها اعتقاد به برزخ ندارند. چون بحث اعتقاد به برزخ در کتاب اپوکریفاست که پروتستانها آن را قبول ندارند.[31]
5. در رابطه با تفسیر و تبیین کتاب مقدس معتقدند که مؤمن به کمک روح القدس قادر به تفسیر و تبیین کتاب مقدس است روی این اساس هر مسیحی می‌تواند پیام کتاب مقدس را به وجدان شخص خود دریابد.[32]
7. عدم تجرد کشیش: لوتر تأکید می‌کرد که باید به کشیشها اجازه زناشویی داده شود.[33]
8. عشای ربانی، اعتقاد دارند که نان و شراب حقیقتاً و واقعاً به خون و گوشت مسیح مبدل نمی شود یعنی تغییر و استحالة واقعی به بدن مسیح را انکار می‌کنند.[34]
9. کتاب مقدس را تنها منبع و مأخذ اصول اعتقادی و اعمالی خود می‌دانند.[35]
10. پروتستانها معتقدند که روح القدس از خدای پدر و هم از خدای پسر صادر می‌شود.[36]
ج) احکام عملی یا فقه
1. پروتستانها در چگونگی عمل توبه با سایر کلیساها فرق دارند و از اینکه توبه کننده در مقابل کشیش بایستد و اعتراف کند با این عمل مخالف هستند.[37]
2. از بین آیین‌های هفتگانة مقدس در کلیسا فقط غسل تعمید و عشای ربانی را آیین مقدس می‌دانند. گرچه برخی از اعمال را نیز انجام می‌دهند. اما یک رسم مقدس به حساب نمی‌آورند.[38]
3. دعا برای مردگان که در کلیسا مرسوم است در پروتستانها فاقد ارزش است.[39]
با توجه به عقاید و احکامی که برای این سه مذهب معروف مسیحیت ذکر گردید، فرقهای اساسی کاتولیک‌ها با ارتدوکسها در باب عقاید و... عبارت است از: عصمت پاپ و تجرد و عدم تجرد کشیش، شر و سعادت، حاکمیت کلیسا و منشأ روح القدس و از حیث احکام در ادارة شعایر دینی و چگونگی عمل توبه و غسل تعمید فرقهایی وجود دارد و فرقهای اساسی که بین این دو کلیسا با پروتستانها در عقاید و.. هست عبارتند از: اعتقاد به برزخ و تفسیر کتاب مقدس و عشای ربانی و چگونگی عمل توبه و در تعداد آیین‌های مقدس و همچنین دعا برای مردگان با هم فرقهایی دارند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. جورج، برانتل، آیین کاتولیک، مترجم، حسن قنبری.
2. برایان، ویلسون، دین مسیح، مترجم حسن افشار.
3. مک آفی بروآن، رابرت. روح آیین پروتستان.
4. نونی، لین، تاریخ تفکر مسیحی، مترجم همایون.
5. ایزدپناه، مهرداد،آشنایی با دین مسیح.
6. هیئت تحریریه مؤسسه در راه حق، حقیقت مسیح.
7. مصفل صفا در نقد کلام مسیحی، احمد علوی عاملی.
8. خاچیکی، سارو، اصول مسیحیت.
9. آلیستر مک کراث، مقدمه‌ای به تفکر نهضت اطلاع دینی، مترجم بهروز حدادی.
10. و . م. میلد، تاریخ کلیسای قدیم در امپراطور روم و ایران، مترجم علی نخستین.
[1] . زیبایی نژاد، محمد رضا، درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحیت، قم، ناشر اشراق،1375، ص92 . توفیقی، حسن، آشنایی با ادیان بزرگ، تهران، ناشر: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی، چاپ 5، ص 169، زیبانژاد، محمد رضا، مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، تهران، ناشر سروش، 1382، ص244.
[2] . زیبانژاد، محمد رضا، مسیحیت شناسی مقایسه‌ای، ص 245؛ و کتاب درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحیت ص 90.
[3] . مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، ص 245، درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحیت، ص 89، مؤلفه ایثار، جهان مسیحیت، ص 34، نا بی‌نا،تا، بی‌تا.
[4] . درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحیت، ص 92، مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، ص 250.
[5] . توفیقی، حسن، کلام مسیحی، ناشر: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ص 111.
[6] . درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحیت، ص 93، مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای ص 250.
[7] . کرنر، اول، سرگذشت مسیحیت، ص 168.
[8] . آشنایی با ادیان بزرگ، ص 156، کلام مسیحیت، ص 96 درآمد به تاریخ و کلام، ص 94.
[9] . کلام مسیحی، ص 92، درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحی، ص 94، آشنایی با ادیان بزرگ. ص 152.
[10] . مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، ص 242، درامدی بر تاریخ و کلام مسیحی، ص 89، مولند، اینار، جهان مسیحیت، ص 35.
[11] . درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحی، ص 91، جهان مسیحیت، ص 38، مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، ص 249.
[12] . سرگذشت مسیحیت، ص 168. درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحی، ص 91، مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، ص 249.
[13] . درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحیت، ص 93، جهان مسیحیت، ص 84، مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای ص 250.
[14] . درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحیت، ص 93.
[15] . مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، ص 249.
[16] . درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحی، ص 89، 88، آشنایی با ادیان بزرگ، ص 169.
[17] . مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، ص 244.
[18] . جهان مسیحیت، ص 35، مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، ص 244، درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحی، ص 89.
[19] . درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحیت، ص 229، سرگذشت مسیحیت ص 168.
[20] . مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، ص 245، درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحی، ص 89، جهان مسیحیت، ص 34.
[21] . جهان مسیحیت، ص 31، 57، درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحیت، ص 90.
[22] . همان، ص 34 و ص 90.
[23] . همان، ص 38، همان، ص 91، مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، ص 248.
[24] . جهان مذهبی، ص 759، درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحیت، ص 91.
[25] . جهان مسیحیت، ج 2، ص 9، درآمدی بر کلام و تاریخ مسیحیت، ص 91.
[26] . مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، ص 249.
[27] . آشنایی با ادیان بزرگ، ص 170، فرهنگ واژه‌ها ص 95، برایان، ویلسون، دین مسیح، مترجم حسن افشار، ص 95.
[28] . درآمدی بر کلام و تاریخ مسیحیت، ص 91، مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، ص 242.
[29] . همان، ص 92، مؤلف میشل تومانی، توفیقی، حسن، کلام مسیحی، ناشر: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ص108.
[30] . همان، ص 93، فرهنگ واژه‌ها، ص 98.
[31] . همان، ص 93، مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، ص 250.
[32] . کلام مسیحی، ص 111، فرهنگ واژه‌ها، ص 97.
[33] . درآمدی به تاریخ و کلام مسیحی، ص 94.
[34] . همان، ص 94، مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، ص245.
[35] . جهان مسیحیت، ص 63، همان، ص 251.
[36] . درآمدی بر کلام و تاریخ مسیحیت، ص 89، مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، ص 245، 244.
[37] . همان، ص 93.
[38] . همان، ص 94، جهان مذهبی، ص 794 تا 797.
[39] . درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحی، ص 93، و مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، ص 250.
( اندیشه قم )
