شرح پرسش:
چگونه من دانشجو خودم باشم؟ واقعاً این مسأله برایم معضل بزرگی شده است. لطفاً کتابی، نوشته ای و... که بتواند مرا راهنمایی کند، معرفی فرمایید. از وقتی وارد دانشگاه شدم، محیط مرا از خودم گرفته است و الان به جایی رسیده ام که دیگر خسته شده ام، خواهشمندم راهنمایی ام کنید؟
پاسخ:
خودشناسی ارزشمندترین شناخت‌ها است و به خداشناسی می انجامد. در روایتی از امیرمؤمنان(ع) آمده است: (معرفة النفس انفع المعارف) در این زمینه به دو نوع مطالعه نیاز است: الف) مطالعه علمی: درباره خودشناسی نوعی و به تعبیر دیگر (انسان‌شناسی) است. بهترین سخن در این باره در قرآن مجید و احادیث پیشوایان مکتب یافت می شود. ب) مطالعه عینی: یعنی تفکر و تأمل در وجود خویشتن، شناخت معایب و محاسبه نفس خویش. یقیناً هر چه آدمی بیشتر در خود فرو رود و به اخلاق و کردار خود بیندیشد، بیشتر خود را خواهد شناخت. انسان باید چون طبیبی حاذق بیماری های نفس خویش را دریابد و با مهارت و جدّیت به درمان آن بپردازد. این گونه خودشناسی اساسی ترین رکن خودسازی و عروج به مقامات بلند معنوی است؛ زیرا کسی که فاقد آن باشد، عمری در غفلت و بی خبری به سر می‌برد و چه بسا با صفات زشت به سرای آخرت می‌شتابد. در این گستره کتابهای اخلاقی می تواند راهنمای انسان باشد. در مورد محیط و اطرفیان: مسلماً حفظ ایمان و ارزش های آن در محیط نامساعد بسی دشوار است؛ ولی ارزش افزون‌تر دارد. خداوند در آیه 11 سوره (تحریم) آسیه، همسر فرعون، را مثال و نمونه می‌آورد. او از شوهرش بیزاری جست و عرضه داشت: خدایا، من از قصر فرعون و زیورهای دنیوی گذشتم. تو خانه‌ای در بهشت برایم بنا کن و مرا از شر فرعون و کردارش و قوم ستمکار نجات بخش. حفظ ارزش‌ها در محیط مناسب و مساعد هنر نیست؛ هنر آن است که در تند باد ضد ارزش‌ها، ارزش‌ها مطرح شود. بنابراین، سعی کنید با اعتماد به خدا و یقین به درستی راه، ایمان خود را حفظ و تقویت کنید. از مطالعه قرآن و کتابهای سودمند دیگر و نیز شرکت در محافل دینی غفلت نکنید. در مسیر تحول و رشد انسان، دوره جوانی از اهمیت ویژه برخوردار است. در این دوره، دو موضوع رشد هویت و رشد استقلال که در پرتو رشد فکری و شناختی شکل می گیرد، اهمیت بیشتر دارد. جوان می خواهد درباره فعالیت‌ها و نیز آینده خود مستقلاً تصمیم بگیرد. رشد حسّ استقلال در جوانی حاکی از رشد اصیل ترین ابعاد انسانی یعنی نیروی اختیار است و با شکل‌گیری و رشد آن در این دوره، فصلی جدید در شخصیت جوان آغاز می شود. او در پی آن است به سوی خود پیروی و ادراک کنترل رفتار خویش حرکت کند و به تدریج توان کنترل خود را به دست آورد. بنابراین، جوان باید با استفاده از شناخت صحیح خود و اهدافش و با تکیه بر اختیار و رشد استقلال که خداوند به او عطا فرموده، راه خویش را بشناسد و انتخاب کند. بدین وسیله می تواند پیروزمندانه بحران هویت را پشت سر نهد؛ زیرا موضوع مهم در رشد جوان (هویت) است. پرسش هایی چون: من کیستم، کجا می روم، چه هدفی را باید دنبال کنم، چگونه باید با دیگران ارتباط برقرار کنم، در سال‌های جوانی به پاسخ نیازمندند. این پرسش‌ها همگی در زمینه رشد هویّت مطرح است. برای این که جوان هویت خود را بیابد و بحران هویت را به خوبی پشت سر گذارد، باید نخست آن را تجربه کند و درکی صحیح به دست آورد؛ یعنی این مسأله برایش مطرح شود و تعهدی که بتواند با آن به موفقیت برسد، در خود به وجود آورد. در واقع جوان پس از رو به روشدن با این بحران شناختی، به سوی یافتن حقایق جهان هستی می رود و رفتار و کرداری مناسب با آن می جوید. به طور کلی می توان این مرحله را زمان جست و جو برای جهان بینی صحیح به منظور راه یافتن به اهداف زندگی دانست. بنابراین، برای بیرون آمدن از این سردرگمی و یافتن (من) گمشده خویش و رهایی از احساس کسالت و خستگی توجه به نکات زیر سودمند می نماید: الف) بیشتر مطالعه کنید مطالعات خویش درباره حقایق جهان هستی و انسان را گسترش و تعمیق بخشید و از طریق خودشناسی که ارزشمندترین شناخت‌ها است، به شناخت حقایق جهان و خالق هستی راه یابید. می توانید از کتب زیر کمک بگیرید: 1. انسان و ایمان (شهید مطهری) 2. انسان در قرآن (شهید مطهری) 3. انسان‌شناسی (محمود رجبی) 4. خودشناسی برای خود سازی (محمد تقی مصباح) ب) خود را هر چه بیشتر بشناسید. با تفکر و تأمل و احیاناً مشورت با دیگران، استعدادها و توانمندی‌های فکری و عملی خویش را شناسایی کنید تا بتوانید، (من واقعی) خویش را بهتر و بیشتر بشناسید و به تصویری واقعی از آنچه که واقعاً هستید، دست یابید. در این صورت، خواهید توانست: 1. برای رسیدن به آرمان‌ها و اهداف خویش و نیز کسب موفقیت های بیشتر در زندگی تحصیلی و شغلی به بهترین شکل از توانایی هاتان بهره گیرید. 2. جایگاه اجتماعی خود را بیابید و در ایفای نقش اجتماعی خویش موفقیت به دست آورید. ج) با افراد فکور، موفق، با تجربه و عاقل مشورت کنید. گاه انسان در مسیر مطالعه و تفکر تحت تأثیر عوامل و شرایط مختلف فرهنگی، اجتماعی، روانی و سیاسی قرار می گیرد و نمی تواند به نقطه نظر محکم و ثابتی دست یابد. در این موقعیت، مشورت با افراد موفق و ره یافته که تجارب فراوان اندوخته اند، بسیار مؤثر است. امیر مؤمنان علی(ع) می فرماید: (لامظاهرة کالمشاورة؛ هیچ پشتیبانی چون مشاوره نیست.)
در پایان، ضمن آرزوی موفقیت، شما را به مطالعه دو کتاب زیر دعوت می کنم:
1. جوان و نیروی چهارم زندگی (دکتر محمدرضا شرفی)
2. جوان و بحران هویت (دکتر محمدرضا شرفی)
منبع:سایت انوار طاها
