آیا استفاده از جیغ و داد زدن در تغییر رفتار کودکان درست است؟

باور کنید که جیغ زدن اشتباه است و نه تنها رفتار کودک را کنترل نمی کند، اکثراً واکنش منفی داشته و باعث برانگیختگی بیشتر کودک می شود. تحقیقات دکتر ناتان بلوم در دانشگاه پنسیلوانیا(1) نشان می دهد (فریاد کشیدن حس هیجان زدگی بیش از حد را در کودکان ایجاد می کند). در واقع کودکان بیش از پیش رفتار ناهنجار را از خود نشان می دهند.
چنانچه بخاطر کشمکش دو کودک 3 یا 4 ساله سر فرزندتان فریاد بکشید، او می تواند چنین برداشت کند که شما را برانگیخته (به او توجه کرده اید) پس کارش را ادامه می دهد و گاهی رفتارش شدیدتر نیز خواهد بود. در صورتیکه عدم توجه شما می توانست مشکل را زودتر حل نماید .داد و فریاد شما در این حالت نیز خاتمه نمی یابد زیرا کودک به این نتیجه خواهد رسید که اگر مادر یا پدر بخواهند مقصودشان را به ما بفهمانند، حتماً فریاد خواهند کشید؛چرا که همیشه این کار را کرده اند. پس اگر فریادی نمی زنند حتماً موردی نیست و کارم را می توانم دنبال کنم. باز هم قصه تربیتی ما در اینجا پایان نمی یابد، کودکان می آموزند که تنها راه منطقی برای ارتباط فریاد است و بس.
چنانچه کسی بخواهد دیگران به او و خواسته هایش توجه کند، بیشتر باید فریاد بکشد و خواسته هایش را به صورت امری و دستوری با صدای بلند مطرح کند.
همسایه های عزیز ما، شاید هرگز باور نکنند که این خشم مهار نشده و افسار گسیخته تا چه حد به کودک صدمه می زند. اصلاً مهم نیست که چه می گویند، نکته اصلی و قابل تعمق عدم رفتار توام با احترام ما نسبت به کودکان است که اعتماد به نفس را در آن ها تضعیف می کند. دکتر چارلز- شافر معتقد است (فریاد زدن تجاوزی است به حس ایمنی کودک)
برای یک کودک دیدن پدر یا مادری که در قبال رفتار خوب او آن همه با محبت بوده اند و ناگهان به خاطر حرفی یا رفتاری تغییر رفتار داده و عصبی و پرخاشگر شده اند، ترسناک خواهد بود.
شاید شما به کرات کودکی را دیده اید که در قبال فریادهای مادر یا پدر پاهای او را گرفته ، به گریه افتاده و عذرخواهی کرده است. گویا با این حرکات می خواهد حفاظی برای خود ایجاد کند و پدرومادر را آرام نماید. بیائید تصمیم بگیرید در رفتار خود تجدید نظر کنید. بیاد داشته باشید در غیر اینصورت این عادت در ما توسعه می یابد و از کانون خانواده به محیط جامعه سرایت می کند.
*بپذیرید که داد کشیدن یک عادت و اعتیاد است. پس باید بدنبال راهکارهای مهار خشم باشیم، قبل از آنکه از حد متعادل خارج شود.
*نقطه های جوش را پیدا کنید (منطقه مین گذاری را شناسایی کنید). به مدت یک دقیقه، روزهایی را که عصبانی شده اید و علل آن را بنویسید. بعد از یکهفته شما نموداری دارید که نقاط جوش را مشخص کرده است.
مثلاً:
سرویس مدرسه آمده ، بچه هنوز حاضر نیست. آخر شب متوجه شده اید که تکالیفش را انجام نداده. شام حاضر است اما او پای تلفن است. همسرم قرار بود چیزی بخرد اما فراموش کرده. بایدها، شایدها... فراموش شده ها و ...
با توجه به این نمودار متوجه می شوید که مشکل شما (فریادها) در نتیجه یک ناهماهنگی در برنامه ریزی خانوادگی است، نه مشکل روحی روانی شما، با یک برنامه ریزی دقیق تر، می توانید میزان فریادها را کاهش دهید.
* از دریچه چشم کودکان به خودتان نگاه کنید.
از فرزندتان بخواهید تصویری از شما در حالت فریاد کشیدن رسم کند. زن و مردی با ابروانی درهم کشیده، چشمانی درشت و سوراخی سیاه و بزرگ به نام دهان. بد نیست به جای برچسب هایی که به درب یخچال می زنید، این تصویر را بچسبانید.
"آگاهی و ادراک شخصی اولین گام به سوی کنترل رفتار است" دکتر شافر.
بنابراین با دیدن تصویر خودتان، حتماً تغییری در رفتارتان به وجود خواهید آورد. امتحان کنید.
* گمان کنید یک تماشاچی خیالی دارید.
آیا در حضور دیگران باز هم فریاد می کشید. گمان کنید معلم فرزندتان یا والدین شما، نظاره گر رفتارتان هستند. در لحظه انفجار افکارتان را به سوی این تماشاچی های خیالی معطوف کنید.
* به علائم شروع طوفان توجه نمائید.
وقتی علائم انفجار را احساس کردید، (دستهایتان تبدیل به مشت شده، احساس خفقان می کنید، ضربان قلبتان بالا رفته) برای بازی نقش دیر شده است در اینجا باید به خودتان فرصتی برای فکر کردن بدهید (Time out) و 5 تا 10 دقیقه به اتاقتان بروید و چند نفس عمیق بکشید (60 ثانیه ای) و با خودتان تکرار کنید (این نیز می گذرد). فضای حمام هم برای تنها بودن مفید است.
* پیامتان را یکبار بگویید نه چند بار
گاهی در قبال رفتاری چشمهایمان را می بندیم و گاهی برای کاری جزئی تر فریاد می زنیم. برای رفتاری که به آن اعتقاد دارید، همیشه یکسان برخورد کنید. دیوار برای نقاشی کردن نیست. قبل از غذا خوردن باید دستهایت را بشوئی. و … بنابراین به جای استفاده از جملات متفاوت یکبار برای همیشه نظر خود را بیان کنید.
* برای صحبت کردن فاصله را کم کنید.
در ارتباط کلامی بهتر است به جای فریاد زدن برای شنیده شدن پیام ، فاصله را کم کنید. نزدیک بودن برخورد چشمی و دیدن عکس العمل دیگران را به دنبال دارد، در نتیجه رفتارتان کنترل شده تر است.
* قاطع صحبت کنید نه بلند
در این مرحله بجای استفاده از پاراگراف های بلند به جمله ای کوتاه بسنده کنید. یک جمله حتی یک کلمه که مفهوم را برساند کافی است، در صورتیکه صدای شما یک درجه از تُن صدای نرمال شما بلندتر باشد، می تواند تاثیر خود را بگذارد. شنونده فریاد به جای پیام به رفتارهایتان خیره می شود.
* دستورات را با تقاضا مخلوط نکنید.
بیان یک امر، شاید به صورت تقاضا مودبانه به نظر برسد. اما برای کودک این سوءتفاهم به وجود می آید که می تواند انتخاب کند و این زمینه ساز اختلاف خواهد شد. (میشه سفره را بچینی؟) نه مامام کار دارم. (لطفاً سفره را بچین) آیا این جمله بهتر نیست و شما را به مقصود نمی رساند؟
* بگذارید اعمالتان بلندتر از صدای شما عمل کنند.
چند بار به علت رفتاری خاص کودکتان را تهدید به تنبیه کرده اید؟ معمولاً از هشدارهای ساده (لطفاً بس است) (دیگه این کار را نکن) شروع می کنیم تا محروم سازی (دوچرخه ات را از تو می گیرم) (حق نداری یکهفته تلویزیون نگاه کنی) و ... ادامه پیدا می کند. چند درصد تهدیدات اجرا می شوند. معمولاً ما در یک لحظه بحرانی تصمیماتی می گیریم که نه فقط منطقی نیست بلکه کاملاً نادرست است. به خود زمانی برای فکر کردن بدهید و راه حلی صحیح پیدا کنید و به اشتباه خود اعتراف کنید.
آیا بهتر نیست به جای سرزنش کودک در هنگام رفتار نادرست، کارهای خوب او را ببینیم، ستودن کارهای خوب و رفتارهای مناسب علاوه بر ترغیب آن ها به انجام رفتار مناسب، می تواند علتی برای کنترل رفتار شما باشد.
صدای فریاد همسایه دوباره بلند شده است. نفس عمیقی بکشید، چشمهایتان را ببندید، صورت زیبا و نگاه مهربان فرزندتان را مجسم کنید. حتماً صدایش را خواهید شنید که به شما می گوید(چقدر دوستتان دارد)
چهره تان با لبخند زیباست نه با فریاد.
پی نوشت :
1) دکتر Nathan-Blum متخصص کودکان در بخش مطالعات مربوط به پیشرفت و بازسازی رفتار کودکان در دانشگاه پنسیلوانیا.
2) پروفسور Charles-Sehaefer روان شناس دانشگاه Dickinson
منبع:سایت تبیان